Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động đầu tư xây dựng đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và mở rộng quy mô đầu tư hạ tầng. Theo báo cáo của ngành, trong những năm gần đây, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần tạo nên diện mạo năng động, hiện đại cho đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, vẫn tồn tại nhiều hạn chế như sai sót, lãng phí vốn ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng. Một trong những vấn đề trọng tâm là lựa chọn đơn vị kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành có năng lực và kinh nghiệm phù hợp để đảm bảo tính chính xác, minh bạch trong công tác quyết toán vốn đầu tư.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng mô hình lựa chọn đơn vị kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành dựa trên các tiêu chí quan trọng, xác định trọng số tiêu chí bằng phương pháp AHP (Analytic Hierarchy Process) kết hợp mô hình Best Value nhằm đánh giá toàn diện năng lực và giá thầu của các đơn vị kiểm toán. Nghiên cứu áp dụng tại các công trình sân đỗ, đường cất hạ cánh tại các sân bay Việt Nam, trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2018, với sự tham gia khảo sát của các chuyên gia trong lĩnh vực đầu tư xây dựng và kiểm toán.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện rõ qua việc giúp chủ đầu tư lựa chọn được đơn vị kiểm toán có năng lực, kinh nghiệm và giá cả hợp lý, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng, giảm thiểu thất thoát ngân sách, đồng thời góp phần hoàn thiện quy trình quyết toán dự án theo quy định pháp luật hiện hành.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết và mô hình chính:

  1. Phương pháp AHP (Analytic Hierarchy Process):

    • Được phát triển bởi Saaty (1977), AHP là phương pháp ra quyết định đa tiêu chuẩn, giúp phân tích và đánh giá các yếu tố ảnh hưởng theo cấu trúc thứ bậc.
    • Các khái niệm chính bao gồm: cấu trúc thứ bậc, so sánh cặp, trọng số ưu tiên, chỉ số nhất quán (CR) để đảm bảo tính logic trong đánh giá.
    • Ưu điểm của AHP là tính linh hoạt, dễ hiểu, khả năng xử lý các tiêu chí định tính và định lượng, đồng thời kiểm soát sự không nhất quán trong đánh giá.

  2. Mô hình Best Value:

    • Mô hình này tập trung vào việc đánh giá tổng hợp các tiêu chí dựa trên tỷ lệ giá trị tiêu chí (Parameters Scale - PS) và trọng số tiêu chuẩn (W).
    • Công thức tổng quát:
      [ BV_j = \sum_{i=1}^n PS_{ij} \times W_i ]
      trong đó, (BV_j) là giá trị Best Value của nhà thầu (j), (PS_{ij}) là tỷ lệ giá trị tiêu chí thứ (i) của nhà thầu (j), và (W_i) là trọng số tiêu chuẩn thứ (i).
    • Mô hình giúp lựa chọn nhà thầu có năng lực kỹ thuật và giá thầu hợp lý, phù hợp với đặc điểm dự án.

Ngoài ra, phương pháp Delphi được sử dụng để thu thập ý kiến chuyên gia nhằm xác định trọng số và điểm số kỹ thuật trong mô hình.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành, tiêu chí lựa chọn đơn vị kiểm toán, trọng số tiêu chí, phương pháp đấu thầu một giai đoạn hai túi hồ sơ, và các quy định pháp luật liên quan như Thông tư 09/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:
    Dữ liệu được thu thập từ khảo sát các chuyên gia trong lĩnh vực đầu tư xây dựng và kiểm toán tại các sân bay Việt Nam, cùng với hồ sơ dự thầu thực tế của các đơn vị kiểm toán tham gia đấu thầu. Tổng cỡ mẫu khảo sát khoảng 60 chuyên gia, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.

  • Phương pháp phân tích:

    • Áp dụng phương pháp AHP để xác định trọng số các tiêu chí lựa chọn đơn vị kiểm toán thông qua so sánh cặp và kiểm tra chỉ số nhất quán (CR < 0.1).
    • Sử dụng mô hình Best Value để tính điểm tổng hợp của các nhà thầu dựa trên trọng số tiêu chí và tỷ lệ giá trị tiêu chí.
    • Phương pháp Delphi được sử dụng để thu thập và thống nhất ý kiến chuyên gia về trọng số và điểm số kỹ thuật.
    • Phần mềm Expert Choice hỗ trợ tính toán trọng số AHP, Excel được dùng để xử lý dữ liệu và tính toán mô hình Best Value.

  • Timeline nghiên cứu:
    Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2018 đến tháng 12/2018, bao gồm các giai đoạn: thu thập dữ liệu, phân tích trọng số, xây dựng mô hình, áp dụng mô hình vào dự án thực tế và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định các tiêu chí lựa chọn đơn vị kiểm toán:
    Qua khảo sát và phân tích, 7 tiêu chí chính được xác định gồm: năng lực chuyên môn, kinh nghiệm thực tế, uy tín thương hiệu, phương pháp kiểm toán, giá thầu, thời gian thực hiện và khả năng phối hợp. Trong đó, năng lực chuyên môn và kinh nghiệm thực tế chiếm trọng số cao nhất với lần lượt 0.32 và 0.25, tổng cộng chiếm 57% ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn.

  2. Trọng số tiêu chí theo phương pháp AHP:
    Kết quả tính toán cho thấy chỉ số nhất quán CR = 0.07, đảm bảo tính hợp lý và nhất quán trong đánh giá. Trọng số các tiêu chí được phân bổ hợp lý, phản ánh đúng mức độ quan trọng của từng yếu tố trong quá trình lựa chọn đơn vị kiểm toán.

  3. Điểm tổng hợp của các nhà thầu theo mô hình Best Value:
    Áp dụng mô hình vào dự án thực tế tại một sân bay lớn, ba nhà thầu được đánh giá với điểm tổng hợp lần lượt là 85.4, 78.9 và 72.3 trên thang 100. Nhà thầu có điểm cao nhất đồng thời có giá thầu hợp lý, đáp ứng tốt các tiêu chí kỹ thuật và thời gian thực hiện.

  4. So sánh với phương pháp lựa chọn truyền thống:
    So với phương pháp lựa chọn dựa chủ yếu vào giá thầu thấp nhất, mô hình đề xuất giúp chủ đầu tư cân bằng giữa chất lượng và chi phí, giảm thiểu rủi ro về năng lực đơn vị kiểm toán, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý dự án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân trọng số cao của năng lực chuyên môn và kinh nghiệm thực tế phản ánh yêu cầu khắt khe về chất lượng dịch vụ kiểm toán trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, nơi sai sót có thể gây thiệt hại lớn về tài chính và pháp lý. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về lựa chọn nhà thầu trong ngành xây dựng, đồng thời khẳng định tính ứng dụng của phương pháp AHP trong việc phân tích đa tiêu chí.

Việc áp dụng mô hình Best Value giúp chủ đầu tư có cái nhìn toàn diện hơn, không chỉ dựa vào giá thầu mà còn đánh giá kỹ thuật và các yếu tố khác, từ đó lựa chọn được đơn vị kiểm toán phù hợp nhất. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm tổng hợp của các nhà thầu và bảng phân bổ trọng số tiêu chí, giúp minh bạch và dễ dàng ra quyết định.

Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện quy trình lựa chọn đơn vị kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành, đồng thời hỗ trợ chủ đầu tư tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành, nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư xây dựng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng bộ tiêu chí chuẩn cho lựa chọn đơn vị kiểm toán:
    Chủ đầu tư cần áp dụng bộ tiêu chí đã được xác định và trọng số chuẩn trong nghiên cứu để đánh giá các đơn vị kiểm toán, đảm bảo tính khách quan và minh bạch trong quá trình lựa chọn. Thời gian áp dụng: ngay trong các dự án đầu tư xây dựng hiện tại và tương lai.

  2. Áp dụng mô hình AHP kết hợp Best Value trong đánh giá hồ sơ dự thầu:
    Các cơ quan quản lý và chủ đầu tư nên sử dụng mô hình này để cân nhắc đồng thời các yếu tố kỹ thuật và tài chính, tránh lựa chọn đơn vị kiểm toán chỉ dựa trên giá thấp nhất. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý dự án, phòng đấu thầu; thời gian: trong vòng 6 tháng tới.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ tham gia đánh giá:
    Tổ chức các khóa đào tạo về phương pháp AHP, mô hình Best Value và kỹ năng phân tích đa tiêu chí cho cán bộ quản lý dự án và đấu thầu nhằm nâng cao chất lượng đánh giá. Thời gian thực hiện: trong năm tài chính tiếp theo.

  4. Tăng cường giám sát và kiểm tra việc thực hiện lựa chọn đơn vị kiểm toán:
    Cơ quan quản lý nhà nước cần thiết lập các quy trình giám sát chặt chẽ, đảm bảo việc lựa chọn đơn vị kiểm toán tuân thủ đúng quy trình và tiêu chuẩn đã đề ra, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư. Thời gian: liên tục trong các năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư các dự án xây dựng:
    Giúp hiểu rõ các tiêu chí quan trọng trong lựa chọn đơn vị kiểm toán, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý chi phí và giảm thiểu rủi ro tài chính.

  2. Ban Quản lý dự án và phòng đấu thầu:
    Cung cấp công cụ và mô hình đánh giá khoa học, hỗ trợ quá trình lựa chọn nhà thầu kiểm toán minh bạch, khách quan và hiệu quả.

  3. Các đơn vị kiểm toán và tư vấn xây dựng:
    Tham khảo để nâng cao năng lực cạnh tranh, hiểu rõ các tiêu chí đánh giá và chuẩn bị hồ sơ dự thầu phù hợp với yêu cầu của chủ đầu tư.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý xây dựng, Kiểm toán:
    Là tài liệu tham khảo học thuật, cung cấp kiến thức về ứng dụng phương pháp AHP và mô hình Best Value trong lĩnh vực quản lý dự án xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp AHP giúp gì trong việc lựa chọn đơn vị kiểm toán?
    AHP giúp phân tích và đánh giá các tiêu chí đa dạng theo cấu trúc thứ bậc, xác định trọng số ưu tiên của từng tiêu chí dựa trên so sánh cặp, từ đó đưa ra quyết định lựa chọn khách quan và hợp lý.

  2. Mô hình Best Value có ưu điểm gì so với phương pháp lựa chọn truyền thống?
    Best Value kết hợp đánh giá kỹ thuật và tài chính, giúp chủ đầu tư lựa chọn đơn vị kiểm toán không chỉ dựa trên giá thấp mà còn đảm bảo năng lực và chất lượng dịch vụ, giảm thiểu rủi ro.

  3. Làm thế nào để đảm bảo tính nhất quán trong đánh giá AHP?
    Qua chỉ số tỷ lệ nhất quán (CR), nếu CR < 0.1, đánh giá được coi là hợp lý. Nếu CR lớn hơn, cần xem xét và điều chỉnh lại các so sánh cặp để đảm bảo tính logic.

  4. Tiêu chí nào được đánh giá là quan trọng nhất trong lựa chọn đơn vị kiểm toán?
    Năng lực chuyên môn và kinh nghiệm thực tế được xác định là hai tiêu chí quan trọng nhất, chiếm hơn 50% trọng số trong mô hình đánh giá.

  5. Mô hình này có thể áp dụng cho các loại dự án khác ngoài sân bay không?
    Có thể áp dụng rộng rãi cho các dự án đầu tư xây dựng khác, đặc biệt là các dự án có quy mô lớn, yêu cầu cao về kiểm toán quyết toán, với việc điều chỉnh phù hợp các tiêu chí đặc thù của từng dự án.

Kết luận

  • Xây dựng thành công mô hình lựa chọn đơn vị kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành dựa trên phương pháp AHP và mô hình Best Value, giúp xác định trọng số tiêu chí và đánh giá tổng hợp các nhà thầu.
  • Mô hình được áp dụng thực tế tại các dự án sân bay Việt Nam, cho kết quả đánh giá chính xác, khách quan và hiệu quả hơn so với phương pháp truyền thống.
  • Năng lực chuyên môn và kinh nghiệm thực tế là hai tiêu chí trọng yếu ảnh hưởng lớn đến quyết định lựa chọn đơn vị kiểm toán.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng lựa chọn đơn vị kiểm toán, góp phần tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả quản lý đầu tư xây dựng.
  • Khuyến nghị các chủ thể liên quan áp dụng mô hình trong các dự án tương lai, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và hoàn thiện mô hình.

Hành động tiếp theo: Chủ đầu tư và Ban Quản lý dự án nên triển khai áp dụng mô hình trong các dự án đang và sắp thực hiện, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ liên quan để đảm bảo hiệu quả ứng dụng.