I. Tổng quan Vai trò Giám sát Báo in về Giao thông Vận tải
Nền Báo chí Cách mạng Việt Nam luôn thực hiện sứ mệnh cao cả: công cụ chính trị sắc bén, tiếng nói của Đảng, Nhà nước và diễn đàn dân chủ của nhân dân. Bên cạnh tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước, báo chí còn thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội (GSPBXH). Báo chí là một kênh GSPBXH quan trọng về mọi lĩnh vực, bao gồm cả giao thông vận tải (GTVT), huyết mạch của nền kinh tế. Ngành GTVT cần đáp ứng nhu cầu đi lại, vận chuyển hàng hóa, hướng đến mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng đời sống. Bên cạnh thành tựu, ngành vẫn tồn tại hạn chế, bất cập. Việc báo chí tham gia GSPBXH có ý nghĩa quan trọng để các hoạt động trong ngành GTVT đạt hiệu quả cao.
1.1. Tính cấp thiết của giám sát báo in về giao thông vận tải
Nhiều chính sách giao thông khi truyền tải đến người dân còn hạn chế, gây phản ứng trái chiều. GSPBXH của báo chí giúp thông tin đa dạng, đầy đủ, góp phần thay đổi suy nghĩ và nâng cao nhận thức. Phạm vi ngành GTVT rộng lớn, khó tránh khỏi bất cập, gây bức xúc. Báo chí giám sát giúp tác động đến nhà quản lý để điều chỉnh chính sách, phát hiện biểu hiện yếu kém. Báo chí đã phát huy tốt vai trò GSPBXH, thông tin nhanh nhạy, định hướng dư luận. Tuy nhiên, cần vào cuộc nhanh hơn, chính xác và hiệu quả hơn. Báo in, dù lâu đời và có ưu điểm riêng, nhưng đang bộc lộ hạn chế trong bối cảnh cạnh tranh của các loại hình báo chí truyền thông mới, đòi hỏi tìm ra giải pháp nâng cao vai trò này.
1.2. Lịch sử nghiên cứu vai trò giám sát của báo in
Trên thế giới, GSPBXH được quan tâm sớm, đặc biệt tại các nền dân chủ phương Tây, trở thành động lực đổi mới xã hội. C.Mác từng nhận định báo chí là người bảo vệ xã hội, tố cáo nhà cầm quyền. Lê-nin nhấn mạnh báo chí là diễn đàn tranh luận. Lý thuyết 'thiết lập chương trình nghị sự' chỉ ra báo chí tổ chức truyền thông để tác động đến nhận thức. Tại Việt Nam, bên cạnh văn bản của Đảng và Nhà nước, có nhiều công trình nghiên cứu, sách, giáo trình về GSPBXH của báo chí. Sách 'Tìm hiểu một số thuật ngữ trong văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng' chỉ ra GSPBXH là phương thức lấy ý kiến nhân dân. Các công trình của Nguyễn Văn Dũng, Trần Đăng Tuấn, Hà Huy Phượng, Hồ Bá Thâm,... cung cấp thông tin liên quan đến GSPBXH và vai trò của báo chí.
II. Phân tích Cơ sở Lý luận Giám sát và Phản biện Báo in
GSXH là theo dõi hiện tượng xã hội, kiểm tra quản lý nhà nước và phản ánh ý kiến khách quan. PBXH là bám sát sự kiện, thúc đẩy trách nhiệm xã hội, bảo vệ tính đúng đắn. Đây là hai khái niệm gắn bó mật thiết. Giám sát nghiêm túc mới có thông tin đầy đủ cho phản biện và ngược lại. Đánh giá vai trò GSPBXH của báo chí cần đáp ứng tiêu chí và nguyên tắc, dựa trên cơ sở chính trị - pháp lý và lý thuyết truyền thông. Cần làm rõ nội hàm vai trò báo in trong thực hiện GSPBXH nói chung và về GTVT nói riêng.
2.1. Các khái niệm liên quan giám sát và phản biện xã hội
Cần làm rõ các khái niệm liên quan để hiểu rõ vai trò giám sát của báo in. Giám sát xã hội là việc theo dõi, kiểm tra hoạt động của các cơ quan nhà nước và tổ chức xã hội, đảm bảo tuân thủ pháp luật và bảo vệ quyền lợi của người dân. Phản biện xã hội là quá trình đánh giá, phân tích và đưa ra ý kiến đối với các chủ trương, chính sách của nhà nước, các dự án phát triển kinh tế - xã hội, nhằm đảm bảo tính khoa học, phù hợp với thực tiễn và đáp ứng lợi ích của cộng đồng. Báo in đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, tạo diễn đàn cho người dân tham gia vào quá trình giám sát và phản biện.
2.2. Cơ sở chính trị pháp lý về giám sát và phản biện
Cơ sở chính trị - pháp lý cho vai trò giám sát của báo in được quy định trong Hiến pháp, Luật Báo chí và các văn bản pháp luật liên quan. Đảng và Nhà nước khuyến khích báo chí tham gia giám sát, phản biện nhằm xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh. Các quy định pháp luật bảo vệ quyền tự do báo chí, đồng thời yêu cầu báo chí đưa tin trung thực, khách quan, chịu trách nhiệm về nội dung thông tin. Việc tuân thủ các quy định này là yếu tố quan trọng để báo in thực hiện hiệu quả vai trò giám sát và phản biện của mình. Cần nâng cao nhận thức về pháp luật cho đội ngũ làm báo và tạo điều kiện để báo chí hoạt động một cách độc lập, chuyên nghiệp.
2.3. Lý thuyết truyền thông hỗ trợ giám sát và phản biện
Một số lý thuyết truyền thông có thể được áp dụng để phân tích và đánh giá hiệu quả vai trò giám sát và phản biện của báo in. Lý thuyết thiết lập chương trình nghị sự cho thấy báo chí có khả năng định hướng dư luận bằng cách lựa chọn và nhấn mạnh một số vấn đề nhất định. Lý thuyết sử dụng và thỏa mãn cho thấy người dân chủ động lựa chọn thông tin từ báo chí để đáp ứng nhu cầu của mình. Lý thuyết truyền thông can thiệp xã hội nhấn mạnh vai trò của báo chí trong việc thay đổi hành vi và thái độ của công chúng đối với các vấn đề xã hội. Việc áp dụng các lý thuyết này giúp hiểu rõ hơn về cơ chế tác động của báo in và đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động.
III. Thực trạng Vai trò Giám sát và Phản biện của Báo in
Trong những năm qua, báo chí đã phát huy vai trò GSPBXH về hoạt động GTVT và đem lại nhiều hiệu quả rõ rệt. Báo chí đã thông tin nhanh nhạy, nắm bắt đúng bản chất và phân tích trúng vấn đề trọng tâm của các sự kiện trong ngành giao thông; định hướng tư tưởng, hướng dẫn và điều hoà dư luận một cách kịp thời. Tuy nhiên, ở một số tình huống và sự kiện cụ thể vẫn đòi hỏi báo chí vào cuộc nhanh hơn, thông tin chính xác và hiệu quả hơn nữa. Thực tế cho thấy không phải lúc nào các toà soạn, nhà báo, phóng viên cũng thực hiện tốt việc giám sát, phản biện.
3.1. Tổng quan về các báo in khảo sát về giao thông
Luận văn khảo sát hai báo in: báo Giao thông và báo Pháp luật TP.HCM trong giai đoạn 2022-2023. Báo Giao thông tập trung vào thông tin chuyên ngành, chính sách, dự án giao thông, an toàn giao thông. Báo Pháp luật TP.HCM phản ánh đa dạng vấn đề xã hội, bao gồm giao thông đô thị, ùn tắc, tai nạn. Cả hai báo đều có uy tín và lượng độc giả lớn. Tuy nhiên, cách tiếp cận và mức độ chuyên sâu về giao thông có sự khác biệt. Báo Giao thông có lợi thế về thông tin chuyên ngành, trong khi báo Pháp luật TP.HCM mạnh về phản ánh thực tế đời sống và tác động của chính sách giao thông đến người dân.
3.2. Thực trạng giám sát và phản biện về hoạt động giao thông
Báo chí đã phản ánh nhiều vấn đề nổi cộm trong ngành GTVT như dự án chậm tiến độ, chất lượng công trình kém, ùn tắc giao thông, tai nạn giao thông. Nhiều bài viết đã phân tích nguyên nhân, trách nhiệm và đề xuất giải pháp. Báo chí cũng lên tiếng về tình trạng tiêu cực, tham nhũng trong ngành. Tuy nhiên, vẫn còn hạn chế trong việc tiếp cận thông tin, đánh giá độc lập và phản biện sâu sắc. Một số bài viết còn mang tính chất tuyên truyền, thiếu tính phản biện. Cần nâng cao năng lực của phóng viên, tạo điều kiện tiếp cận thông tin và bảo vệ phóng viên trước áp lực từ các bên liên quan.
3.3. Thành tựu hạn chế và nguyên nhân giám sát báo in
Thành tựu: Báo chí đã góp phần nâng cao nhận thức của người dân về giao thông, tạo áp lực lên các cơ quan quản lý, thúc đẩy cải cách chính sách. Hạn chế: Thiếu thông tin, đánh giá độc lập, phản biện sâu sắc, một số bài viết mang tính tuyên truyền. Nguyên nhân: Khó khăn trong tiếp cận thông tin, áp lực từ các bên liên quan, năng lực của phóng viên còn hạn chế, cơ chế bảo vệ phóng viên chưa hiệu quả. Để khắc phục hạn chế, cần tăng cường hợp tác giữa báo chí và các cơ quan chức năng, nâng cao năng lực của phóng viên và xây dựng cơ chế bảo vệ phóng viên.
IV. Giải pháp Nâng cao Chất lượng Giám sát về Giao thông
Để nâng cao chất lượng giám sát và phản biện xã hội của báo in về hoạt động giao thông vận tải, cần có những giải pháp đồng bộ từ nhiều phía. Báo chí cần nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường tiếp cận thông tin và thực hiện phản biện một cách khách quan, độc lập. Các cơ quan quản lý cần tạo điều kiện thuận lợi cho báo chí hoạt động, cung cấp thông tin kịp thời, chính xác và minh bạch. Người dân cần tích cực tham gia đóng góp ý kiến, phản ánh những bất cập trong hoạt động giao thông vận tải.
4.1. Vấn đề đặt ra đối với giám sát và phản biện xã hội
Một số vấn đề đặt ra đối với giám sát và phản biện xã hội của báo in về giao thông vận tải bao gồm: thiếu thông tin chính xác, tin cậy; áp lực từ các bên liên quan; năng lực của phóng viên còn hạn chế; cơ chế bảo vệ phóng viên chưa hiệu quả; tính khách quan, độc lập trong phản biện chưa cao. Để giải quyết những vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa báo chí, các cơ quan quản lý và người dân.
4.2. Giải pháp nâng cao vai trò giám sát của báo in
Một số giải pháp nâng cao vai trò giám sát của báo in về giao thông vận tải bao gồm: tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn cho phóng viên; xây dựng mạng lưới cộng tác viên rộng khắp; cải thiện cơ chế tiếp cận thông tin; bảo vệ phóng viên trước áp lực từ các bên liên quan; khuyến khích phản biện khách quan, độc lập; tăng cường hợp tác giữa báo chí và các cơ quan chức năng; nâng cao nhận thức của người dân về vai trò của báo chí trong giám sát và phản biện xã hội.
