Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, việc đổi mới cơ chế quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và chất lượng đào tạo. Tại Việt Nam, các chính sách như Nghị quyết 77/NQ-CP (2014), Nghị định 16/2015/NĐ-CP, Nghị định 141/2016/NĐ-CP và Thông tư 145/2017/TT-BTC đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Tuy nhiên, thực trạng tự chủ tài chính tại trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh trong giai đoạn 2016-2018 vẫn còn nhiều hạn chế, như việc thiếu nguồn tài chính kịp thời cho đầu tư, lúng túng trong quản lý thu chi và chưa có kế hoạch tự chủ rõ ràng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận về tự chủ tài chính, phân tích thực trạng tự chủ tài chính tại trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính, nâng cao hiệu quả quản lý và phát huy tính tự chủ trong việc sử dụng nguồn lực tài chính. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu tài chính và hoạt động quản lý tài chính của trường trong giai đoạn 2016-2018, tại địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nhà trường nâng cao năng lực tự chủ tài chính, góp phần cải thiện chất lượng đào tạo và phát triển bền vững. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho các đơn vị sự nghiệp công lập có điều kiện tương tự trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là cơ chế tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết tự chủ tài chính: Định nghĩa tự chủ tài chính là việc đơn vị sự nghiệp công lập được Nhà nước phân cấp quyền chủ động tạo nguồn thu và chi tiêu, đồng thời chịu trách nhiệm trước pháp luật và Nhà nước về các quyết định tài chính. Lý thuyết này nhấn mạnh mối quan hệ giữa quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình, cũng như giới hạn quyền tự chủ trong khuôn khổ pháp luật.

  2. Mô hình quản lý tài chính công hiệu quả: Tập trung vào các nguyên tắc quản lý tài chính như công khai, minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính, đồng thời nhấn mạnh vai trò của quy chế chi tiêu nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ trong đơn vị sự nghiệp công lập.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền tự chủ tài chính, nguồn thu và chi tài chính, quy chế chi tiêu nội bộ, quản lý tài sản công, và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng nhằm đánh giá toàn diện thực trạng tự chủ tài chính tại trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các phòng ban chuyên môn của trường như Phòng Kế hoạch tài chính, Phòng Quản trị phục vụ, Phòng Tổ chức cán bộ, Phòng Công tác học sinh sinh viên và Phòng Đào tạo. Dữ liệu bao gồm số liệu thu chi tài chính, số lượng cán bộ, giảng viên và sinh viên trong giai đoạn 2016-2018. Ngoài ra, các văn bản pháp luật, chính sách liên quan cũng được tổng hợp để làm cơ sở lý luận.

  • Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Khảo sát ý kiến của 100 cán bộ giảng viên và 200 sinh viên bằng phiếu điều tra với thang đo Likert nhằm đánh giá nhận thức và mức độ hài lòng về các khoản thu, chi và công tác quản lý tài chính.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu, áp dụng thống kê mô tả nhằm tổng hợp, phân tích các chỉ tiêu tài chính như tổng nguồn thu, cơ cấu nguồn thu, các khoản chi thường xuyên và không thường xuyên, chênh lệch thu chi. Phương pháp so sánh thống kê được dùng để đánh giá sự biến động qua các năm.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong năm 2018, phân tích và đánh giá thực trạng trong quý đầu năm 2019, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn trong quý II năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu tài chính đa dạng nhưng chưa tối ưu: Tổng nguồn thu của trường trong giai đoạn 2016-2018 có xu hướng tăng nhẹ, với tỷ trọng nguồn thu từ ngân sách nhà nước chiếm khoảng 60%, còn lại là nguồn thu từ hoạt động sự nghiệp và dịch vụ. Tuy nhiên, nguồn thu từ dịch vụ và liên kết đào tạo chỉ chiếm khoảng 15%, cho thấy tiềm năng khai thác nguồn thu ngoài ngân sách còn hạn chế.

  2. Chi tiêu tài chính chưa thực sự hiệu quả: Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi, trong đó chi cho tiền lương và các khoản phụ cấp chiếm tỷ trọng lớn. Chi không thường xuyên, bao gồm đầu tư xây dựng cơ bản và mua sắm trang thiết bị, chiếm khoảng 20%, còn lại là các khoản chi khác. Việc phân bổ chi chưa cân đối, dẫn đến hạn chế trong đầu tư phát triển cơ sở vật chất.

  3. Quản lý tài chính còn nhiều bất cập: Khảo sát cho thấy 40% cán bộ giảng viên đánh giá công tác lập dự toán và quyết toán chưa kịp thời và chính xác. 35% sinh viên cho rằng mức thu học phí chưa phù hợp với điều kiện thực tế, ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính của trường.

  4. Tự chủ tài chính mang lại động lực phát triển nhưng còn hình thức: Trường đã thực hiện quyền tự chủ tài chính theo quy định, tuy nhiên việc tự chủ còn mang tính hình thức, chưa thực sự phát huy hiệu quả trong việc chủ động tìm kiếm nguồn thu và quản lý chi tiêu. So sánh với các trường cao đẳng nghề khác trong tỉnh, trường còn hạn chế trong việc đa dạng hóa nguồn thu và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu sự định hướng rõ ràng của Nhà nước trong việc thực hiện tự chủ tài chính, cùng với năng lực quản lý tài chính của đội ngũ cán bộ còn hạn chế. Việc phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước làm giảm tính chủ động trong khai thác nguồn thu ngoài ngân sách. So với các nghiên cứu về tự chủ tài chính tại các trường cao đẳng nghề khác như Cao đẳng Kinh tế kỹ thuật Quảng Ninh và Cao đẳng Than - khoáng sản Quảng Ninh, trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh cần cải thiện công tác quản lý thu chi và nâng cao năng lực đội ngũ quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng các nguồn thu qua các năm, bảng tổng hợp các khoản chi theo nhóm và biểu đồ tròn phân bổ chi tiêu, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng tài chính của trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý tài chính cho cán bộ, viên chức: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về quản lý tài chính, lập dự toán và quyết toán nhằm nâng cao hiệu quả công tác tài chính. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Ban Giám hiệu phối hợp với các cơ quan đào tạo chuyên ngành tổ chức.

  2. Chủ động khai thác và đa dạng hóa nguồn thu: Mở rộng các hoạt động dịch vụ, liên kết đào tạo, hợp tác với doanh nghiệp và các tổ chức trong và ngoài nước để tăng nguồn thu ngoài ngân sách. Mục tiêu tăng tỷ trọng nguồn thu ngoài ngân sách lên ít nhất 25% trong 3 năm tới, do Phòng Kế hoạch tài chính và Phòng Đào tạo phối hợp thực hiện.

  3. Phân bổ và sử dụng nguồn kinh phí hợp lý, tiết kiệm: Xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, phù hợp với thực tế, đảm bảo tiết kiệm và hiệu quả trong chi tiêu, ưu tiên đầu tư phát triển cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học. Thời gian áp dụng quy chế mới trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu và Phòng Tài chính - Kế toán chủ trì.

  4. Đổi mới phương pháp lập dự toán và ứng dụng công nghệ thông tin: Áp dụng phần mềm quản lý tài chính hiện đại để nâng cao tính chính xác, kịp thời trong lập dự toán, theo dõi và báo cáo tài chính. Mục tiêu hoàn thành triển khai trong 18 tháng, do Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với Phòng Tài chính - Kế toán thực hiện.

  5. Tăng cường quyền tự chủ và trách nhiệm trong tổ chức bộ máy: Nâng cao quyền tự chủ trong việc tổ chức bộ máy, biên chế và quản lý tài chính, đồng thời gắn với trách nhiệm giải trình rõ ràng. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Ban Giám hiệu và các phòng ban liên quan phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và cán bộ quản lý các trường cao đẳng nghề: Giúp hiểu rõ cơ chế tự chủ tài chính, từ đó xây dựng và hoàn thiện chính sách quản lý tài chính phù hợp với đặc thù từng trường, nâng cao hiệu quả hoạt động.

  2. Phòng Tài chính - Kế toán các đơn vị sự nghiệp công lập: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến công tác quản lý thu chi, lập dự toán và quyết toán tài chính, đồng thời áp dụng các giải pháp nâng cao năng lực quản lý.

  3. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và tài chính công: Tham khảo để xây dựng chính sách đồng bộ, hỗ trợ các đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện tự chủ tài chính hiệu quả, góp phần phát triển giáo dục nghề nghiệp.

  4. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về quản lý tài chính công, cơ chế tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự chủ tài chính là gì và tại sao lại quan trọng đối với các trường cao đẳng nghề?
    Tự chủ tài chính là quyền được chủ động tạo nguồn thu và chi tiêu, đồng thời chịu trách nhiệm về các quyết định tài chính. Nó giúp trường nâng cao tính chủ động, sáng tạo trong quản lý, cải thiện chất lượng đào tạo và giảm áp lực ngân sách nhà nước.

  2. Các nguồn thu chính của trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh gồm những gì?
    Nguồn thu chính bao gồm ngân sách nhà nước cấp, thu học phí, lệ phí tuyển sinh, thu từ hoạt động dịch vụ và liên kết đào tạo. Trong đó, ngân sách nhà nước chiếm khoảng 60%, còn lại là các nguồn thu ngoài ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong việc thực hiện tự chủ tài chính tại trường là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nguồn tài chính kịp thời cho đầu tư, năng lực quản lý tài chính còn hạn chế, phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước và chưa đa dạng hóa được nguồn thu ngoài ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong trường?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính, xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ phù hợp, đổi mới phương pháp lập dự toán, ứng dụng công nghệ thông tin và đa dạng hóa nguồn thu.

  5. Tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến chất lượng đào tạo?
    Tự chủ tài chính giúp trường chủ động đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao thu nhập cho cán bộ giảng viên, từ đó thu hút và giữ chân nhân tài, cải thiện môi trường học tập và nâng cao chất lượng đào tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp.
  • Phân tích thực trạng tự chủ tài chính tại trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh giai đoạn 2016-2018 cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nguồn thu, quản lý chi tiêu và năng lực quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, đa dạng hóa nguồn thu, cải tiến quản lý chi tiêu và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động và chất lượng đào tạo của trường.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các đơn vị sự nghiệp công lập khác trong tỉnh và khu vực.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực tự chủ tài chính và phát triển bền vững cho trường Cao đẳng nghề Giao thông cơ điện Quảng Ninh!