Tổng quan nghiên cứu

Ngành kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu tại Việt Nam đã chứng kiến sự tăng trưởng ổn định và nhanh chóng trong những năm gần đây. Theo Tổng cục Thống kê, giá trị nhập khẩu bánh kẹo năm 2010 đạt khoảng 119,5 triệu USD, tăng lên 180,6 triệu USD năm 2011 và 205,8 triệu USD năm 2012, với dự báo tăng trưởng 8% trong năm 2013. Mức tiêu thụ bình quân bánh kẹo tại Việt Nam đạt khoảng 1,8 kg/người/năm, với tổng sản lượng tiêu thụ khoảng 162.510 tấn năm 2012. Thị trường bánh kẹo nhập khẩu chiếm khoảng 30% tổng thị phần, trong đó các sản phẩm từ châu Á chiếm 20%, châu Âu chiếm 6-7%.

Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước (QLNN) đối với kinh doanh mặt hàng bánh kẹo nhập khẩu còn nhiều hạn chế, như tình trạng buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, vi phạm quy định về an toàn vệ sinh thực phẩm, trốn thuế và gian lận thương mại. Những vấn đề này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng và môi trường kinh doanh lành mạnh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa lý luận về QLNN đối với kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu, phân tích thực trạng QLNN trong giai đoạn 2010-2012 và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý đến năm 2017, định hướng đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thị trường nội địa Việt Nam, với dữ liệu thu thập từ các doanh nghiệp kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu và các cơ quan quản lý nhà nước liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp và góp phần phát triển ngành bánh kẹo nhập khẩu bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý kinh tế, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước được hiểu là quá trình sử dụng quyền lực nhà nước để điều chỉnh các quan hệ xã hội nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Quản lý nhà nước đối với kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu là sự tác động có tổ chức của các cơ quan quản lý nhằm điều chỉnh hoạt động kinh doanh theo quy định pháp luật.

  • Lý thuyết quản lý kinh tế: Quản lý nhà nước về kinh tế là sự tác động có tổ chức và bằng pháp quyền của Nhà nước lên nền kinh tế nhằm sử dụng hiệu quả các nguồn lực. Trong đó, quản lý nhà nước đối với kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu là một bộ phận của quản lý kinh tế, sử dụng các công cụ pháp luật, chính sách, kế hoạch và kiểm tra, thanh tra để điều chỉnh hoạt động kinh doanh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý nhà nước, quản lý kinh tế, quản lý nhà nước đối với kinh doanh, công cụ quản lý nhà nước (pháp luật, chính sách, quy hoạch), phương pháp quản lý (hành chính, kinh tế, giáo dục), và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý như tổ chức bộ máy, năng lực cán bộ, môi trường kinh tế, văn hóa xã hội, môi trường quốc tế và ý thức doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Điều tra trắc nghiệm với 240 phiếu phát ra, thu về 216 phiếu hợp lệ (108 phiếu doanh nghiệp, 108 phiếu cán bộ quản lý), đạt tỷ lệ 90%. Phỏng vấn sâu 12 cán bộ chủ chốt của các cơ quan quản lý và doanh nghiệp tại tỉnh Quảng Ninh.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp số liệu từ các báo cáo của Bộ Công Thương, Bộ Y tế, Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Tổng cục Hải quan, các tài liệu nghiên cứu, báo cáo ngành và các văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm Excel và SPSS để xử lý dữ liệu, áp dụng thống kê mô tả, phân tích so sánh, tổng hợp và phương pháp phân tích định lượng. Các biểu đồ, bảng số liệu được lập để minh họa và đánh giá thực trạng.

  • Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: Tiếp cận hệ thống, toàn diện để phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2010-2012, với đề xuất giải pháp đến năm 2017 và định hướng đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong thị trường nội địa Việt Nam, tập trung vào các doanh nghiệp kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng doanh thu và sản lượng tiêu thụ: Doanh thu của các doanh nghiệp kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu tăng liên tục từ 206,7 triệu USD năm 2010 lên 375,7 triệu USD năm 2012, tương ứng mức tăng 140% và 129% qua các năm. Sản lượng tiêu thụ ngành bánh bông lan tăng 30,31% năm 2012 so với năm 2011, bánh hộp thiếc tăng 19,5%, trong khi kẹo các loại tăng chậm và có xu hướng giảm.

  2. Cơ cấu doanh nghiệp và thị trường tiêu thụ: Năm 2012 có 410 doanh nghiệp kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu, chủ yếu là doanh nghiệp tư nhân và có vốn đầu tư nước ngoài, không có doanh nghiệp nhà nước. Doanh nghiệp vừa và nhỏ chiếm tỷ trọng lớn (329 doanh nghiệp). Thị trường tiêu thụ chủ yếu là thành thị (74%), nông thôn và miền núi chiếm 26%, với xu hướng tăng tiêu thụ tại khu vực nông thôn.

  3. Thị trường nhập khẩu đa dạng và chuyển dịch: Các thị trường chính cung cấp bánh kẹo cho Việt Nam gồm Indonesia (chiếm 43,7 triệu USD năm 2012), Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc và các nước châu Âu. Xu hướng nhập khẩu chuyển dịch từ châu Á sang châu Âu, với châu Á chiếm 67%, châu Âu 20% và các quốc gia khác 13%.

  4. Hạn chế trong công tác quản lý nhà nước: 56% ý kiến đánh giá ảnh hưởng của bộ máy quản lý đến QLNN là rất cao. Trình độ chuyên môn, năng lực và phẩm chất đạo đức của cán bộ quản lý được đánh giá ở mức khá (60%) và tốt (30%), nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế về số lượng và chuyên môn, đặc biệt ở tuyến địa phương. Công tác kiểm tra, thanh tra còn thiếu hiệu quả, tình trạng buôn lậu, hàng giả, hàng nhái vẫn diễn ra phổ biến.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy ngành bánh kẹo nhập khẩu có tiềm năng phát triển lớn với mức tăng trưởng doanh thu và sản lượng tiêu thụ ổn định. Tuy nhiên, sự gia tăng này cũng đặt ra thách thức lớn cho công tác quản lý nhà nước nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Việc tập trung phần lớn doanh nghiệp là tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phản ánh sự đa dạng và cạnh tranh trên thị trường, đồng thời đòi hỏi cơ chế quản lý linh hoạt và hiệu quả hơn. Thị trường tiêu thụ chuyển dịch từ thành thị sang nông thôn và miền núi mở ra cơ hội phát triển nhưng cũng yêu cầu chính sách quản lý phù hợp với đặc thù vùng miền.

So với các nghiên cứu về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực khác, như quản lý chất lượng sữa nhập khẩu hay quản lý hải quan, luận văn đã chỉ ra những điểm tương đồng về khó khăn trong phối hợp bộ máy quản lý và năng lực cán bộ. Tuy nhiên, đặc thù của ngành bánh kẹo nhập khẩu với tính mùa vụ cao, đa dạng sản phẩm và thị trường nhập khẩu rộng lớn tạo ra những thách thức riêng biệt.

Việc sử dụng các công cụ quản lý như pháp luật, chính sách, quy hoạch và kiểm tra thanh tra cần được đồng bộ và minh bạch hơn để hạn chế các vi phạm. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu, bảng phân bố doanh nghiệp theo quy mô và biểu đồ tỷ trọng thị trường nhập khẩu để minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và chính sách quản lý

    • Rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật liên quan đến kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu để đảm bảo tính thống nhất, minh bạch và đồng bộ.
    • Ban hành các quy định rõ ràng về tiêu chuẩn chất lượng, nguồn gốc xuất xứ và trách nhiệm của doanh nghiệp.
    • Thời gian thực hiện: 2017-2018. Chủ thể: Bộ Công Thương phối hợp Bộ Y tế, Bộ Tài chính.

  2. Tăng cường năng lực và chuyên môn cho cán bộ quản lý

    • Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý, thanh tra tại các cấp, đặc biệt tuyến địa phương.
    • Xây dựng tiêu chuẩn đánh giá năng lực và phẩm chất đạo đức cán bộ quản lý.
    • Thời gian thực hiện: 2017-2019. Chủ thể: Bộ Nội vụ, Bộ Công Thương, các địa phương.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm

    • Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước để kiểm soát chặt chẽ hoạt động kinh doanh bánh kẹo nhập khẩu.
    • Áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát, phát hiện vi phạm.
    • Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm nhằm răn đe và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
    • Thời gian thực hiện: 2017-2020. Chủ thể: Cục Quản lý thị trường, Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Tổng cục Hải quan.

  4. Tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và người tiêu dùng

    • Tổ chức các chương trình phổ biến pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành quy định kinh doanh cho doanh nghiệp.
    • Tuyên truyền cho người tiêu dùng về quyền lợi và cách nhận biết sản phẩm bánh kẹo nhập khẩu hợp pháp, an toàn.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2017. Chủ thể: Bộ Công Thương, Bộ Y tế, các tổ chức xã hội.

  5. Phát triển thị trường và hỗ trợ doanh nghiệp

    • Hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường tiêu thụ tại các khu vực nông thôn và miền núi.
    • Khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công