Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức và công nghệ 4.0 phát triển mạnh mẽ, tri thức được xem là nguồn lực chiến lược quan trọng hơn cả đất đai hay tư liệu sản xuất. Ở Việt Nam, các dự án phi lợi nhuận đóng vai trò thiết yếu trong phát triển xã hội, tạo ra một khối lượng tri thức đồ sộ và đa dạng, đặc biệt trong lĩnh vực thông tin thị trường lao động. Tuy nhiên, việc quản trị tri thức trong các dự án này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa có quy trình tiêu chuẩn và chiến lược rõ ràng, dẫn đến lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả sử dụng tri thức. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản trị tri thức tại Dự án Thông tin thị trường lao động, một dự án hỗ trợ kỹ thuật của Tổ chức Lao động quốc tế tại Việt Nam, giai đoạn 2017-2021. Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng, chỉ ra các thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị tri thức trong dự án, góp phần phát triển bền vững các dự án phi lợi nhuận tại Việt Nam. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào hoạt động quản trị tri thức trong dự án này, với dữ liệu thu thập từ 61 cán bộ và chuyên gia tham gia dự án, qua phỏng vấn sâu và quan sát thực tiễn. Kết quả nghiên cứu không chỉ có ý nghĩa thực tiễn trong việc hoàn thiện quản trị tri thức tại dự án mà còn đóng góp vào việc xây dựng mô hình quản trị tri thức áp dụng cho các dự án phi lợi nhuận khác, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển tổ chức trong lĩnh vực phát triển xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị tri thức hiện đại, trong đó nổi bật là:

  • Mô hình SECI của Nonaka và Takeuchi (1995): Phân loại tri thức thành tri thức hiện (explicit) và tri thức ẩn (tacit), đồng thời mô tả quá trình chuyển đổi tri thức qua bốn giai đoạn: xã hội hóa, hướng ngoại hóa, kết hợp và nội bộ hóa. Mô hình nhấn mạnh vai trò tương tác xã hội trong tạo lập tri thức.

  • Mô hình quản trị tri thức dự án của Gasik (2011): Phân biệt tri thức vi mô (kiến thức cụ thể phục vụ công việc) và tri thức vĩ mô (tổng thể tri thức của cá nhân), tập trung vào việc bổ sung và phát triển tri thức cá nhân trong dự án.

  • Mô hình tổ chức học tập thời kinh tế số của TS. Bùi Quang Tuyến (2020): Bao gồm bốn yếu tố chính: lãnh đạo, chính sách và quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin, và kho tri thức. Mô hình phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế số và nhấn mạnh vai trò công nghệ trong quản trị tri thức.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tri thức hiện, tri thức ẩn, quản trị tri thức, chu trình quản trị tri thức (nắm bắt, chia sẻ, ứng dụng), cộng đồng thực hành (Community of Practice), và các nhân tố ảnh hưởng như văn hóa tổ chức, công nghệ thông tin, lãnh đạo và môi trường tổ chức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với cách tiếp cận nghiên cứu trường hợp điển hình tại Dự án Thông tin thị trường lao động. Dữ liệu được thu thập chủ yếu qua:

  • Phỏng vấn sâu bán cấu trúc với 33 cán bộ, chuyên gia và quản lý dự án, đảm bảo mỗi cuộc phỏng vấn kéo dài ít nhất 45 phút để khai thác thông tin chi tiết.

  • Quan sát tham gia trong các cuộc thảo luận nội bộ của dự án nhằm hiểu rõ quá trình tạo lập và chia sẻ tri thức.

  • Dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu dự án và các nghiên cứu liên quan.

Phương pháp chọn mẫu là lấy mẫu phi xác suất có chủ đích, nhằm chọn những cá nhân có kinh nghiệm và kiến thức sâu về quản trị tri thức trong dự án. Quy trình nghiên cứu tuân thủ năm bước của Phillip Kotler: xác định vấn đề, xác định thông tin cần thu thập, tổ chức thu thập, phân tích đánh giá và lập báo cáo kết quả. Dữ liệu được xử lý bằng phương pháp mã hóa và phân loại theo chủ đề, trình bày qua bảng biểu và đồ thị để minh họa các phát hiện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết về tri thức và quản trị tri thức: 98% người tham gia phỏng vấn xác nhận tri thức là tài sản quan trọng nhất của dự án. Tất cả đều hiểu và có thể nêu ví dụ về các loại tri thức, trong đó tri thức hiện hữu chiếm ưu thế, nhưng chỉ 39% phân biệt đúng tri thức hiện và tri thức ẩn.

  2. Thực trạng quản trị tri thức: Dự án đã xây dựng các quy trình thu thập, lưu trữ và chia sẻ tri thức, với 51 hội thảo và tập huấn trong năm 2021, tuy nhiên hoạt động trao đổi tri thức quốc tế bị ảnh hưởng do Covid-19. Việc quản lý tri thức hiện còn phân tán, chưa có chiến lược tổng thể và chưa tận dụng tối đa kho tri thức kỹ thuật số.

  3. Vai trò của công nghệ và văn hóa tổ chức: Công nghệ thông tin được đầu tư nhưng chưa đồng bộ và chưa thực sự hỗ trợ hiệu quả cho chia sẻ tri thức. Văn hóa chia sẻ tri thức chưa được phát triển mạnh, còn tồn tại tâm lý giữ tri thức cá nhân, thiếu sự khuyến khích và minh bạch trong chia sẻ.

  4. Thách thức và hạn chế: Thiếu chiến lược quản trị tri thức tiêu chuẩn, hạn chế về nguồn lực và năng lực cán bộ, quy trình chưa đồng bộ, và sự phụ thuộc vào tri thức ẩn cá nhân gây khó khăn trong lưu trữ và tái sử dụng tri thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản trị tri thức trong dự án phi lợi nhuận tại Việt Nam đang ở giai đoạn phát triển ban đầu, tương tự với các nghiên cứu quốc tế về các tổ chức phi lợi nhuận và dự án phát triển. Việc nhận thức rõ vai trò của tri thức và quản trị tri thức là điểm mạnh, nhưng thiếu chiến lược tổng thể và công nghệ hỗ trợ đồng bộ là những điểm yếu cần khắc phục. So sánh với các mô hình quản trị tri thức như SECI và mô hình tổ chức học tập thời kinh tế số, dự án cần tăng cường tương tác xã hội để chuyển đổi tri thức ẩn thành tri thức hiện, đồng thời phát triển văn hóa chia sẻ tri thức và ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất các hoạt động quản trị tri thức, bảng phân loại các loại tri thức và sơ đồ mô hình quản trị tri thức đề xuất cho dự án.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược quản trị tri thức tổng thể: Thiết lập một chiến lược rõ ràng, bao gồm các quy trình chuẩn về thu thập, lưu trữ, chia sẻ và ứng dụng tri thức, nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tri thức trong vòng 12-18 tháng. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc dự án phối hợp với các phòng ban kỹ thuật.

  2. Phát triển văn hóa chia sẻ tri thức: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nâng cao nhận thức về vai trò của chia sẻ tri thức, đồng thời xây dựng hệ thống khen thưởng khuyến khích chia sẻ tri thức trong dự án. Thời gian thực hiện 6-12 tháng, do phòng nhân sự và quản lý dự án chủ trì.

  3. Đầu tư và đồng bộ hóa công nghệ thông tin: Nâng cấp hệ thống kho tri thức kỹ thuật số, tích hợp các công cụ quản lý tri thức hiện đại, đảm bảo dễ dàng truy cập và sử dụng cho tất cả cán bộ dự án. Thời gian thực hiện 12 tháng, do phòng CNTT phối hợp với Ban quản lý dự án.

  4. Xây dựng cộng đồng thực hành (Community of Practice): Thiết lập các nhóm chuyên môn liên ngành để thúc đẩy trao đổi, học hỏi và tạo lập tri thức mới, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới sáng tạo. Thời gian triển khai 6-9 tháng, do Ban quản lý dự án và các chuyên gia kỹ thuật thực hiện.

  5. Đào tạo nâng cao năng lực quản trị tri thức: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản trị tri thức cho cán bộ dự án, đặc biệt là kỹ năng chuyển đổi tri thức ẩn thành tri thức hiện và sử dụng công nghệ hỗ trợ. Thời gian 6 tháng, do phòng đào tạo phối hợp với chuyên gia bên ngoài.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý dự án phi lợi nhuận: Nhận diện các thách thức và giải pháp quản trị tri thức cụ thể, giúp nâng cao hiệu quả vận hành và phát triển dự án.

  2. Cán bộ chuyên trách quản trị tri thức và CNTT: Áp dụng mô hình và quy trình quản trị tri thức phù hợp với đặc thù dự án phi lợi nhuận, tối ưu hóa công nghệ hỗ trợ.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan phát triển: Tham khảo kinh nghiệm xây dựng chiến lược quản trị tri thức để tăng cường chia sẻ và ứng dụng tri thức trong hoạt động phát triển xã hội.

  4. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, quản lý dự án: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và mô hình thực tiễn về quản trị tri thức trong bối cảnh dự án phi lợi nhuận tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị tri thức là gì và tại sao quan trọng trong dự án phi lợi nhuận?
    Quản trị tri thức là quá trình tạo lập, lưu trữ, chia sẻ và ứng dụng tri thức để nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chức. Trong dự án phi lợi nhuận, quản trị tri thức giúp tận dụng nguồn tài sản tri thức quý giá, tránh lãng phí và hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển xã hội.

  2. Tri thức hiện và tri thức ẩn khác nhau như thế nào?
    Tri thức hiện là tri thức có thể mã hóa, lưu trữ dưới dạng tài liệu, dữ liệu; còn tri thức ẩn là tri thức cá nhân, kinh nghiệm, kỹ năng khó diễn đạt và truyền đạt. Quản trị tri thức hiệu quả cần chuyển đổi tri thức ẩn thành tri thức hiện để chia sẻ rộng rãi.

  3. Những thách thức chính trong quản trị tri thức tại dự án Thông tin thị trường lao động là gì?
    Bao gồm thiếu chiến lược tổng thể, công nghệ chưa đồng bộ, văn hóa chia sẻ tri thức chưa phát triển, và sự phụ thuộc vào tri thức cá nhân gây khó khăn trong lưu trữ và tái sử dụng.

  4. Làm thế nào để xây dựng văn hóa chia sẻ tri thức trong tổ chức?
    Thông qua đào tạo nâng cao nhận thức, xây dựng chính sách khen thưởng, tạo môi trường minh bạch và khuyến khích sự hợp tác giữa các cá nhân và nhóm trong tổ chức.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản trị tri thức là gì?
    Công nghệ thông tin hỗ trợ lưu trữ, truy xuất, chia sẻ và tái sử dụng tri thức một cách hiệu quả, giúp giảm chi phí và tăng tốc độ chuyển giao tri thức trong tổ chức.

Kết luận

  • Quản trị tri thức là yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả và sự bền vững của các dự án phi lợi nhuận tại Việt Nam.
  • Dự án Thông tin thị trường lao động đã có những bước tiến trong quản trị tri thức nhưng còn nhiều hạn chế về chiến lược, công nghệ và văn hóa chia sẻ.
  • Luận văn đề xuất một mô hình quản trị tri thức tổng thể, phù hợp với đặc thù dự án phi lợi nhuận, có thể áp dụng rộng rãi cho các dự án tương tự.
  • Các giải pháp tập trung vào xây dựng chiến lược, phát triển văn hóa chia sẻ, đầu tư công nghệ và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai mô hình đề xuất, đánh giá hiệu quả và nhân rộng áp dụng cho các dự án phi lợi nhuận khác nhằm góp phần phát triển bền vững lĩnh vực phát triển xã hội tại Việt Nam.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và cán bộ dự án nên xem xét áp dụng các giải pháp quản trị tri thức được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động và phát huy tối đa giá trị tri thức trong tổ chức.