Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp y tế có thu đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả hoạt động và phát triển bền vững của các cơ sở y tế công lập. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thái Nguyên, được thành lập năm 2017 trên cơ sở sáp nhập năm trung tâm y tế dự phòng và các đơn vị liên quan, là một đơn vị sự nghiệp công lập có thu, chịu sự quản lý trực tiếp của Sở Y tế tỉnh Thái Nguyên. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2018 cho thấy Trung tâm đã chủ động đổi mới cơ chế quản lý tài chính, tăng cường khai thác nguồn thu và quản lý chặt chẽ tài chính nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ y tế dự phòng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính tại Trung tâm vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chưa khai thác hết các nguồn thu, lập dự toán chưa sát thực tế, chấp hành dự toán chưa chặt chẽ và kiểm soát thu chi chưa thường xuyên. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Trung tâm, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý tài chính, hướng tới tự chủ tài chính bền vững đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp y tế có thu, đồng thời có giá trị thực tiễn cao trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Trung tâm và các đơn vị tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt tập trung vào quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp y tế có thu. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quản lý tài chính trong việc phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính một cách hợp lý, hiệu quả, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và chính sách nhà nước. Quản lý tài chính công bao gồm các hoạt động lập dự toán, phân bổ ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát tài chính.

  2. Mô hình quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp y tế có thu: Tập trung vào các khái niệm như đơn vị sự nghiệp công lập có thu, cơ chế tự chủ tài chính, các nguồn thu (ngân sách nhà nước, thu dịch vụ sự nghiệp, viện trợ, tài trợ), và các khoản chi (chi thường xuyên, chi đầu tư, chi sự nghiệp). Mô hình này cũng đề cập đến các nhân tố ảnh hưởng bên trong (trình độ cán bộ, hệ thống kiểm soát nội bộ) và bên ngoài (chính sách nhà nước, kinh tế xã hội, ý thức người dân).

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: đơn vị sự nghiệp y tế có thu, tự chủ tài chính, và quản lý dự toán ngân sách. Luật Viên chức 2010, Nghị định 16/2015/NĐ-CP và Thông tư 26/2017/TT-BYT là các văn bản pháp luật nền tảng điều chỉnh hoạt động quản lý tài chính tại các đơn vị này.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, tài liệu quản lý của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thái Nguyên, Sở Y tế, Sở Tài chính và các văn bản pháp luật liên quan giai đoạn 2016-2018. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra trực tiếp với 128 cán bộ công nhân viên và 109 khách hàng sử dụng dịch vụ tại Trung tâm, với tỷ lệ thu hồi phiếu lần lượt là 120 và 100 mẫu.

Phương pháp chọn mẫu sử dụng công thức Slovin với sai số 5%. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm Microsoft Excel 2010, áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối để đánh giá thực trạng, các nhân tố ảnh hưởng và hiệu quả quản lý tài chính. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm quy mô và chất lượng nguồn nhân lực, cơ cấu dự toán thu chi, phân bổ ngân sách, chênh lệch thu chi, các quỹ tài chính, tài sản và công tác quyết toán ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán và phân bổ ngân sách: Trung tâm đã lập dự toán thu chi dựa trên kết quả thực hiện năm trước và yêu cầu nhiệm vụ năm kế hoạch. Tuy nhiên, dự toán thu chưa sát với thực tế, dẫn đến chênh lệch thu chi không cân đối. Giai đoạn 2016-2018, tỷ trọng nguồn thu từ dịch vụ sự nghiệp chiếm khoảng 40-50% tổng thu, trong khi ngân sách nhà nước chiếm phần lớn chi thường xuyên.

  2. Công tác chấp hành dự toán và kiểm soát tài chính: Việc chấp hành dự toán chưa nghiêm ngặt, một số khoản chi vượt dự toán hoặc chưa được kiểm soát chặt chẽ. Hệ thống kiểm soát nội bộ còn nhiều hạn chế, chưa phát hiện kịp thời các sai sót và lãng phí. Tỷ lệ tiết kiệm chi tiêu chưa đạt mức kỳ vọng, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  3. Nhân tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính: Trình độ cán bộ tài chính kế toán và quản lý tài chính được đánh giá ở mức khá (khoảng 3,8 trên thang điểm 5), tuy nhiên vẫn cần nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Các nhân tố bên ngoài như chính sách nhà nước, kinh tế xã hội và ý thức người dân cũng tác động tích cực nhưng chưa được khai thác tối đa.

  4. So sánh với các đơn vị tương tự: Kinh nghiệm từ Trung tâm Y tế thành phố Hải Dương và Trung tâm Y tế dự phòng Hà Nội cho thấy việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chặt chẽ, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý viện phí và tăng cường kiểm tra giám sát giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thái Nguyên cần học hỏi và áp dụng các biện pháp này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Trung tâm đã có những bước tiến trong quản lý tài chính nhưng vẫn còn nhiều tồn tại do hạn chế về năng lực cán bộ, hệ thống kiểm soát chưa hoàn thiện và sự chưa đồng bộ trong lập dự toán và chấp hành dự toán. Việc lập dự toán chưa sát thực tế dẫn đến khó khăn trong cân đối thu chi, ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính và phát triển dịch vụ.

So với các đơn vị y tế dự phòng khác, Trung tâm cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý, đồng thời hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm giảm thiểu sai sót và lãng phí. Việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cho cán bộ tài chính, cũng như tăng cường tuyên truyền nâng cao ý thức người dân trong sử dụng dịch vụ y tế dự phòng, sẽ góp phần cải thiện nguồn thu và hiệu quả quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cơ cấu nguồn thu, tỷ lệ chấp hành dự toán, và bảng so sánh năng lực cán bộ tài chính qua các năm để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán: Đẩy mạnh việc phân tích, dự báo chính xác nhu cầu thu chi dựa trên kết quả thực hiện và tình hình thực tế, đảm bảo dự toán sát với khả năng thu và nhu cầu chi tiêu. Thời gian thực hiện: hàng năm trước khi bắt đầu năm tài chính. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Trung tâm phối hợp với bộ phận tài chính kế toán.

  2. Đổi mới cơ chế quản lý và sử dụng nguồn tài chính: Áp dụng cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP, tăng cường quyền tự chủ trong việc sử dụng nguồn thu dịch vụ, đồng thời đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật. Thời gian: triển khai trong 2 năm tới. Chủ thể: Trung tâm phối hợp Sở Y tế và Sở Tài chính.

  3. Tăng cường khai thác nguồn thu: Mở rộng các dịch vụ y tế dự phòng có thu, nâng cao chất lượng dịch vụ để thu hút người dân sử dụng, đồng thời tăng cường công tác marketing và tuyên truyền về ý nghĩa kiểm soát bệnh tật. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 3 năm tới. Chủ thể: Trung tâm, phòng truyền thông.

  4. Nâng cao năng lực và vai trò của công tác tài chính kế toán: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng quản lý tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính kế toán. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Trung tâm phối hợp các cơ sở đào tạo.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính: Triển khai phần mềm quản lý viện phí, kế toán và báo cáo tài chính nhằm nâng cao tính chính xác, minh bạch và hiệu quả quản lý. Thời gian: trong vòng 2 năm. Chủ thể: Trung tâm phối hợp Sở Y tế và đơn vị cung cấp phần mềm.

  6. Cải cách công tác quản lý y tế: Xây dựng và hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ, hệ thống kiểm soát nội bộ, tăng cường kiểm tra, giám sát tài chính nhằm ngăn ngừa sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Ban lãnh đạo Trung tâm và các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý y tế công lập: Giúp hiểu rõ cơ chế quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp y tế có thu, từ đó xây dựng chính sách và quy trình quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động.

  2. Cán bộ tài chính kế toán trong ngành y tế: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về lập dự toán, chấp hành dự toán, kiểm soát tài chính và các kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính y tế.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, quản lý y tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp y tế có thu.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về y tế và tài chính: Hỗ trợ đánh giá thực trạng, xây dựng chính sách và hướng dẫn thực hiện quản lý tài chính hiệu quả tại các đơn vị y tế công lập có thu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp y tế có thu là gì?
    Quản lý tài chính là quá trình lập dự toán, phân bổ, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát các nguồn thu chi nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính phục vụ hoạt động y tế dự phòng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

  2. Những nguồn thu chính của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thái Nguyên gồm những gì?
    Nguồn thu chính gồm ngân sách nhà nước cấp, thu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp công, các khoản thu phí theo quy định, viện trợ, tài trợ và các nguồn thu khác hợp pháp.

  3. Các nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý tài chính tại Trung tâm?
    Bao gồm nhân tố bên trong như trình độ cán bộ tài chính kế toán, hệ thống kiểm soát nội bộ, trình độ quản lý; nhân tố bên ngoài như chính sách nhà nước, kinh tế xã hội và ý thức người dân trong sử dụng dịch vụ y tế.

  4. Tại sao việc lập dự toán sát thực tế lại quan trọng?
    Lập dự toán sát thực tế giúp cân đối thu chi hiệu quả, tránh tình trạng thâm hụt hoặc dư thừa ngân sách, từ đó nâng cao khả năng tự chủ tài chính và đảm bảo nguồn lực cho hoạt động chuyên môn.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp y tế có thu?
    Cần hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ, tăng cường đào tạo cán bộ tài chính, ứng dụng công nghệ thông tin, kiểm soát chặt chẽ thu chi và khai thác tối đa các nguồn thu hợp pháp.

Kết luận

  • Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Thái Nguyên đã có những bước tiến trong quản lý tài chính nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và kiểm soát tài chính.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm trình độ cán bộ, hệ thống kiểm soát nội bộ và chính sách nhà nước, kinh tế xã hội, ý thức người dân.
  • So sánh với các đơn vị tương tự cho thấy cần hoàn thiện quy chế chi tiêu, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường kiểm tra giám sát.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, hướng tới tự chủ tài chính bền vững đến năm 2025.
  • Nghiên cứu có giá trị khoa học và thực tiễn, là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, cán bộ tài chính và các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực y tế công lập có thu.

Các đơn vị y tế công lập nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển bền vững hệ thống y tế dự phòng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.