Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, ngân sách địa phương (NSĐP) đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ chi của cấp địa phương. Theo ước tính, nguồn thu từ đất đai chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu NSĐP, góp phần ổn định và phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, công tác xác định giá đất để chống thất thu NSĐP vẫn còn nhiều hạn chế, gây ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu ngân sách. Luận văn tập trung nghiên cứu công tác xác định giá đất tại các địa phương như tỉnh Quảng Ninh, thành phố Hải Phòng và tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2017-2021, nhằm phân tích thực trạng, chỉ ra những tồn tại và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ các quy định pháp luật về xác định giá đất, đánh giá thực trạng công tác định giá đất tại các địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm chống thất thu NSĐP hiệu quả hơn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các thửa đất cần định giá về mục đích sử dụng đất, dựa trên số liệu kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước khu vực VI. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện công tác xác định giá đất, góp phần tăng nguồn thu ngân sách, đảm bảo công bằng và hiệu quả trong quản lý đất đai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý kinh tế nhà nước và lý thuyết định giá tài sản đặc biệt. Lý thuyết quản lý kinh tế nhà nước giúp phân tích vai trò của Nhà nước trong việc quản lý đất đai và thu ngân sách địa phương, nhấn mạnh sự cần thiết của công tác xác định giá đất trong điều tiết kinh tế vĩ mô. Lý thuyết định giá tài sản đặc biệt tập trung vào các nguyên tắc và phương pháp định giá đất, bao gồm các khái niệm chính như giá đất, định giá đất, nguyên tắc xác định giá đất (thay thế, thu lợi, sử dụng hiệu quả nhất, cạnh tranh, biến động, ưu tiên cho đất đai), và các phương pháp định giá phổ biến (so sánh trực tiếp, chiết trừ, thu nhập, thặng dư, hệ số điều chỉnh).

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ gồm: giá đất là số tiền tính trên một đơn vị diện tích đất do Nhà nước quy định hoặc hình thành trong giao dịch quyền sử dụng đất; định giá đất là quá trình ước tính giá trị quyền sử dụng đất dựa trên các nguyên tắc và phương pháp khoa học; và thu ngân sách địa phương là các khoản thu NSNN phân cấp cho cấp địa phương hưởng, trong đó nguồn thu từ đất đai đóng vai trò chủ đạo.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để đảm bảo tính toàn diện và hệ thống trong nghiên cứu. Về phương pháp cụ thể, tác giả áp dụng:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu từ hồ sơ kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước khu vực VI, với cỡ mẫu gồm 38 dự án tại các địa phương Quảng Ninh, Hải Phòng và Hải Dương trong giai đoạn 2017-2021.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Tổng hợp thông tin từ các báo cáo kiểm toán, văn bản pháp luật, báo cáo xây dựng giá đất và các nguồn dữ liệu chính thức khác.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích các quy định pháp luật hiện hành, đánh giá thực trạng công tác xác định giá đất, so sánh các sai sót, tồn tại và nguyên nhân gây thất thu NSĐP.
  • Phương pháp tổng hợp: Kết hợp lý thuyết và thực tiễn để đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác xác định giá đất.

Timeline nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ 2017 đến 2023, với định hướng giải pháp đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xác định giá đất còn nhiều hạn chế: Qua phân tích 38 dự án tại Quảng Ninh, Hải Phòng và Hải Dương, có khoảng 40% dự án có sai sót trong công tác định giá đất, dẫn đến thất thu ngân sách địa phương ước tính lên đến 15-20% tổng số tiền thu từ đất.

  2. Cơ sở pháp lý chưa hoàn thiện: Luật Đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn còn thiếu đồng bộ, chưa cập nhật kịp thời các biến động thị trường, gây khó khăn trong việc áp dụng các phương pháp định giá đất chính xác. Khoảng 30% các sai sót liên quan đến việc áp dụng pháp luật chưa đúng hoặc chưa đầy đủ.

  3. Phương pháp xác định giá đất chưa đồng bộ và thiếu chính xác: Phương pháp so sánh trực tiếp được sử dụng phổ biến nhưng chưa được áp dụng triệt để các yếu tố ảnh hưởng như yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội và thị trường. Chỉ có khoảng 60% dự án áp dụng đầy đủ các yếu tố điều chỉnh giá đất theo quy định.

  4. Tổ chức bộ máy và nhân sự còn yếu kém: Năng lực chuyên môn của cán bộ định giá đất chưa đáp ứng yêu cầu, thiếu sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý đất đai, tài chính và xây dựng. Khoảng 50% địa phương chưa có đội ngũ chuyên gia định giá đất chuyên nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ sự thiếu đồng bộ trong hệ thống pháp luật và quy trình xác định giá đất, cũng như sự thiếu cập nhật thông tin thị trường đất đai. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành kiểm toán về tình trạng thất thu ngân sách do định giá đất không chính xác. Việc áp dụng phương pháp định giá đất chưa toàn diện, đặc biệt là chưa xem xét đầy đủ các yếu tố tự nhiên và thị trường, làm giảm tính khách quan và chính xác của giá đất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sai sót trong các dự án kiểm toán theo từng địa phương, bảng so sánh các phương pháp định giá đất được áp dụng và mức độ ảnh hưởng đến thất thu ngân sách. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và áp dụng phương pháp định giá đất khoa học để tăng nguồn thu NSĐP, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về xác định giá đất: Cần sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai và các văn bản hướng dẫn để cập nhật kịp thời các biến động thị trường, quy định rõ ràng về phương pháp định giá đất và trách nhiệm các cơ quan liên quan. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Bộ Tài chính.

  2. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ định giá đất: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp định giá đất, kỹ năng phân tích thị trường và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý đất đai. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường các tỉnh, Học viện Hành chính Quốc gia.

  3. Áp dụng đồng bộ các phương pháp định giá đất và yếu tố điều chỉnh: Khuyến khích sử dụng kết hợp các phương pháp so sánh trực tiếp, thu nhập, thặng dư và chiết trừ, đồng thời xem xét đầy đủ các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội và thị trường trong quá trình định giá. Thời gian thực hiện: 2024-2027. Chủ thể thực hiện: UBND các cấp, tổ chức tư vấn định giá đất.

  4. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác xác định giá đất: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý đất đai, tài chính, xây dựng và kiểm toán để đảm bảo tính minh bạch, chính xác và hiệu quả trong công tác định giá đất. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể thực hiện: UBND cấp tỉnh, Kiểm toán Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và tài chính địa phương: Giúp nâng cao hiệu quả công tác xác định giá đất, chống thất thu ngân sách, đồng thời hoàn thiện quy trình và chính sách quản lý đất đai.

  2. Các tổ chức tư vấn, thẩm định giá đất: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để áp dụng các phương pháp định giá đất phù hợp, nâng cao chất lượng dịch vụ tư vấn.

  3. Học viện, trường đại học đào tạo chuyên ngành quản lý kinh tế, quản lý đất đai: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho giảng dạy và nghiên cứu về quản lý đất đai, định giá tài sản và chính sách thu ngân sách.

  4. Các nhà đầu tư, doanh nghiệp bất động sản: Hiểu rõ hơn về cơ chế xác định giá đất, các yếu tố ảnh hưởng đến giá đất và tác động đến nghĩa vụ tài chính, từ đó đưa ra quyết định đầu tư chính xác.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác xác định giá đất lại quan trọng đối với ngân sách địa phương?
    Giá đất là căn cứ để xác định các khoản thuế, phí liên quan đến đất đai, chiếm tỷ trọng lớn trong nguồn thu NSĐP. Việc xác định giá đất chính xác giúp chống thất thu, đảm bảo công bằng và hiệu quả trong quản lý tài chính địa phương.

  2. Những phương pháp định giá đất nào được áp dụng phổ biến hiện nay?
    Các phương pháp chính gồm: so sánh trực tiếp, chiết trừ, thu nhập, thặng dư và hệ số điều chỉnh giá đất. Mỗi phương pháp phù hợp với từng loại đất và mục đích sử dụng khác nhau, thường được kết hợp để tăng tính chính xác.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến giá đất?
    Vị trí là yếu tố quan trọng nhất, tiếp theo là diện tích, hình dáng, hệ thống hạ tầng, khả năng sinh lời, tình trạng pháp lý và quy hoạch đô thị. Ngoài ra, các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội và sự can thiệp của Nhà nước cũng tác động đáng kể.

  4. Nguyên nhân chính dẫn đến thất thu ngân sách do xác định giá đất?
    Bao gồm cơ sở pháp lý chưa hoàn thiện, phương pháp định giá chưa đồng bộ và thiếu chính xác, năng lực cán bộ yếu kém, thiếu phối hợp liên ngành và chưa cập nhật kịp thời thông tin thị trường.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác xác định giá đất?
    Hoàn thiện pháp luật, đào tạo cán bộ chuyên môn, áp dụng đồng bộ các phương pháp định giá, tăng cường phối hợp liên ngành và sử dụng công nghệ thông tin trong quản lý đất đai là các giải pháp thiết thực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về công tác xác định giá đất và tác động đến thu ngân sách địa phương.
  • Phân tích thực trạng tại các địa phương cho thấy nhiều hạn chế trong công tác định giá đất, gây thất thu ngân sách đáng kể.
  • Nguyên nhân chủ yếu là do cơ sở pháp lý chưa hoàn thiện, phương pháp áp dụng chưa đồng bộ và năng lực cán bộ còn hạn chế.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực chuyên môn, áp dụng phương pháp định giá đồng bộ và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, tổ chức tư vấn và nhà đầu tư nghiên cứu, áp dụng để nâng cao hiệu quả công tác xác định giá đất, góp phần phát triển kinh tế địa phương bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2030, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời. Các cơ quan quản lý và chuyên gia được khuyến khích phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao chất lượng công tác định giá đất, chống thất thu ngân sách địa phương.