Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc phát triển năng lực học sinh (HS) trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với hệ thống 25 trường tiểu học và hơn 24.700 HS, đã triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm học 2019-2021, trong đó hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực (PTNL) cho HS được chú trọng. Tỷ lệ HS hoàn thành tốt môn Toán duy trì ở mức cao, khoảng 74% trong giai đoạn 2017-2021, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý và tổ chức dạy học theo định hướng này.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL cho HS tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại Quy Nhơn trong giai đoạn 2019-2021, với các biện pháp đề xuất áp dụng cho giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ cán bộ quản lý và giáo viên đổi mới phương pháp, nâng cao năng lực chuyên môn, đồng thời góp phần phát triển toàn diện năng lực toán học cho HS tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết sư phạm tương tác, trong đó hoạt động dạy học được xem là hệ thống tương tác giữa người dạy, người học, nội dung và môi trường học tập. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò trung tâm của người học, coi họ là chủ thể tích cực trong quá trình tiếp nhận và vận dụng kiến thức.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: Tác động có chủ đích, có hệ thống của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục đạt hiệu quả mục tiêu đề ra.
  • Năng lực học sinh: Khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
  • Dạy học theo định hướng PTNL: Quá trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học tập trung phát triển năng lực hành động, sáng tạo và giải quyết vấn đề của HS.
  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL: Tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, tạo điều kiện cho GV và HS thực hiện mục tiêu phát triển năng lực toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục, dạy học theo định hướng PTNL, đặc biệt trong môn Toán tiểu học.
  • Nghiên cứu thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát và nghiên cứu hồ sơ lưu trữ tại 4 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn. Đối tượng khảo sát gồm 10 cán bộ quản lý, 60 giáo viên và 270 học sinh.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và phân tích mức độ thực hiện các hoạt động quản lý dạy học theo thang điểm 5. Thời gian khảo sát từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2021.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện và có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học có điều kiện tương đồng về cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên. Việc kết hợp nhiều phương pháp thu thập dữ liệu giúp đánh giá toàn diện thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL: 100% cán bộ quản lý và 95% giáo viên đánh giá việc tổ chức dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL là quan trọng hoặc rất quan trọng. Tỷ lệ giáo viên chưa nhận thức đúng chiếm khoảng 5%.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Khoảng 78% giáo viên thực hiện xây dựng kế hoạch bài dạy theo định hướng PTNL, tuy nhiên chỉ 65% được cán bộ quản lý kiểm tra, đánh giá thường xuyên. Việc lựa chọn nội dung dạy học phù hợp với năng lực HS đạt mức trung bình khá (3,7/5).

  3. Quản lý phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: 70% giáo viên áp dụng đa dạng phương pháp tích cực như thảo luận, giải quyết vấn đề, học nhóm. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp còn hạn chế do thiếu kỹ năng và áp lực hồ sơ sổ sách. Mức độ quản lý đổi mới phương pháp được đánh giá ở mức 3,5/5.

  4. Quản lý môi trường dạy học và phương tiện hỗ trợ: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được đánh giá ở mức 3,8/5, tuy nhiên việc sử dụng hiệu quả các phương tiện công nghệ thông tin còn hạn chế, chỉ khoảng 60% giáo viên sử dụng máy chiếu, internet trong giảng dạy.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL là tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, thực tế quản lý còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc kiểm tra, đánh giá và đổi mới phương pháp dạy học. Áp lực hồ sơ, thiếu kỹ năng ứng dụng công nghệ và sự chưa đồng đều về năng lực giáo viên là những nguyên nhân chính.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tại Quy Nhơn tương đồng với nhiều địa phương khác khi triển khai đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực. Việc quản lý môi trường dạy học và phương tiện hỗ trợ còn hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học tích cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và mức độ sử dụng thiết bị công nghệ hỗ trợ.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Toán theo định hướng PTNL. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong giai đoạn 2022-2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá quản lý hiệu quả: Thiết lập quy trình kiểm tra, đánh giá thường xuyên việc thực hiện kế hoạch dạy học, đổi mới phương pháp và sử dụng phương tiện dạy học. Mục tiêu đạt 100% trường tiểu học thực hiện đánh giá định kỳ từ năm học 2022-2023. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.

  3. Đổi mới phương pháp quản lý, giảm áp lực hồ sơ sổ sách: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ, báo cáo nhằm giảm tải cho giáo viên, tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học. Mục tiêu hoàn thành trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường.

  4. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Bố trí kinh phí ổn định để mua sắm thiết bị công nghệ, giáo cụ trực quan phục vụ dạy học môn Toán theo định hướng PTNL. Mục tiêu đạt chuẩn thiết bị tối thiểu cho 100% trường tiểu học trong giai đoạn 2022-2025. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Xây dựng các chương trình phối hợp giáo dục nhằm nâng cao động cơ, thái độ học tập của HS, tạo môi trường học tập tích cực. Mục tiêu triển khai tại 100% trường tiểu học từ năm học 2022-2023. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng các chính sách, kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL, giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà trường.

  2. Giáo viên môn Toán tiểu học: Tài liệu tham khảo về phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học chuyên ngành quản lý giáo dục: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Tham khảo để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo các hoạt động dạy học được tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, không chỉ tập trung vào kiến thức mà còn kỹ năng và thái độ.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng PTNL?
    Đổi mới phương pháp giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, tăng cường khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL tại các trường tiểu học?
    Khó khăn gồm áp lực hồ sơ sổ sách, năng lực giáo viên chưa đồng đều, hạn chế trong sử dụng công nghệ thông tin, thiếu kiểm tra, đánh giá thường xuyên và chưa đồng bộ trong quản lý nội dung, phương pháp dạy học.

  4. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL?
    Các biện pháp gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá hiệu quả và tăng cường phối hợp với gia đình học sinh.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả dạy học theo định hướng PTNL hiệu quả?
    Cần sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá như vấn đáp, trắc nghiệm, tự luận, thực hành và đặc biệt là công cụ Rubrics để đánh giá năng lực học sinh một cách toàn diện, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học tại thành phố Quy Nhơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL là tích cực, tạo nền tảng cho đổi mới.
  • Các yếu tố khách quan như chính sách ngành, yêu cầu xã hội và điều kiện cơ sở vật chất cùng các yếu tố chủ quan như năng lực giáo viên, thái độ học sinh ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, đổi mới quản lý, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp gia đình nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo định hướng PTNL.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bước tiếp theo trong việc triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp quản lý trong giai đoạn 2022-2025, góp phần phát triển giáo dục tiểu học tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học cần chủ động áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm để nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.