Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI với sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ, giáo dục được xem là nhân tố quyết định sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, giáo dục phổ thông đang chuyển đổi từ chương trình định hướng nội dung sang định hướng phát triển năng lực học sinh (HS), nhằm giúp HS không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn vận dụng sáng tạo vào thực tiễn. Theo Luật Giáo dục số 35/2005/QH11, phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo của HS, đồng thời bồi dưỡng kỹ năng tự học và làm việc nhóm. Nghị quyết số 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI cũng nhấn mạnh đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, lấy HS làm trung tâm, khắc phục lối truyền thụ một chiều.

Tuy nhiên, tại các trường Trung học phổ thông (THPT) ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, hoạt động dạy học môn Toán chủ yếu tập trung vào phục vụ các kỳ thi, chưa thực sự phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức của HS. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu khảo sát thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả trong giai đoạn năm học 2017-2019 tại các trường THPT trên địa bàn thị xã An Nhơn có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới giáo dục phổ thông, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của HS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phương pháp dạy học phát triển năng lực HS. Khái niệm quản lý được hiểu là quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý (cán bộ quản lý - CBQL) đến khách thể quản lý (giáo viên và HS) nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Hoạt động dạy học (HĐDH) gồm hai thành tố: hoạt động dạy của giáo viên (GV) và hoạt động học của HS, có mối quan hệ tương tác chặt chẽ.

Phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực HS nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS, rèn luyện kỹ năng tự học và giải quyết vấn đề. Các năng lực trọng tâm trong môn Toán gồm: năng lực tư duy Toán học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực mô hình hóa, năng lực giao tiếp Toán học, năng lực sử dụng công cụ Toán học và công nghệ thông tin, năng lực tự học và lập luận Toán học.

Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực HS là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo HĐDH đạt mục tiêu phát triển năng lực HS. Nội dung quản lý bao gồm quản lý chương trình, đội ngũ GV, phương pháp dạy học, hoạt động học của HS, môi trường và cơ sở vật chất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các tài liệu, số liệu liên quan đến quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS.

Phương pháp thực tiễn chủ yếu là điều tra bằng phiếu hỏi với các đối tượng CBQL, GV và HS tại các trường THPT thị xã An Nhơn trong năm học 2017-2019. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 150 GV và 300 HS được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn qua các báo cáo năm học, kế hoạch chuyên môn và ý kiến chuyên gia thông qua phiếu điều tra.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2017 đến tháng 6/2019, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo hướng phát triển năng lực HS: Khoảng 85% CBQL và 78% GV có nhận thức đúng đắn về vai trò và tầm quan trọng của dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% GV thường xuyên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống.

  2. Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Chỉ có khoảng 55% GV thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực, trong khi 45% còn lại vẫn áp dụng phương pháp giảng giải truyền thống. Về kiểm tra đánh giá, 50% GV kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, còn lại chủ yếu tập trung vào kiểm tra kiến thức qua bài thi viết.

  3. Quản lý hoạt động học của HS: Khoảng 70% HS được khuyến khích tham gia học nhóm và tự học, tuy nhiên chỉ 40% HS thực sự chủ động trong việc tự học và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn. Việc quản lý hoạt động học ở nhà và trên lớp còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa GV, GVCN và phụ huynh.

  4. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Các trường THPT tại An Nhơn có cơ sở vật chất tương đối đầy đủ, nhưng chỉ khoảng 50% GV sử dụng hiệu quả các thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Việc đầu tư và quản lý thiết bị còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của CBQL và GV về dạy học theo hướng phát triển năng lực HS đã được nâng cao, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, việc chuyển đổi phương pháp dạy học còn chậm, do nhiều nguyên nhân như thói quen giảng dạy truyền thống, thiếu kỹ năng ứng dụng công nghệ và hạn chế về thời gian chuẩn bị bài giảng.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ GV áp dụng phương pháp tích cực tại An Nhơn thấp hơn mức trung bình của một số địa phương phát triển giáo dục mạnh. Điều này cho thấy cần có các biện pháp hỗ trợ, bồi dưỡng chuyên môn và nâng cao năng lực quản lý để thúc đẩy đổi mới.

Việc quản lý hoạt động học của HS chưa thực sự hiệu quả do thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Cơ sở vật chất tuy tương đối đầy đủ nhưng chưa được khai thác tối ưu, đặc biệt trong việc ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV áp dụng phương pháp dạy học tích cực theo từng năm học, biểu đồ tròn phân bố mức độ chủ động tự học của HS, và bảng tổng hợp đánh giá hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học tại các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực chuyên môn cho CBQL và GV: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực HS, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Mục tiêu đạt 90% GV áp dụng phương pháp tích cực trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đổi mới quản lý hoạt động chuyên môn tổ Toán: Xây dựng quy chế sinh hoạt chuyên môn định kỳ, tăng cường dự giờ, phản hồi và chia sẻ kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn.

  3. Tăng cường quản lý và hỗ trợ hoạt động học của HS: Phối hợp chặt chẽ giữa GV, GVCN và phụ huynh trong việc theo dõi, động viên HS tự học và học nhóm. Xây dựng hệ thống thông tin liên lạc hiệu quả để cập nhật tình hình học tập của HS hàng tuần. Chủ thể: Nhà trường và Ban đại diện cha mẹ HS.

  4. Đầu tư và quản lý hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Tăng cường trang bị thiết bị hiện đại, khuyến khích GV sử dụng đa phương tiện và phần mềm hỗ trợ dạy học. Thiết lập quy trình mượn trả, bảo trì thiết bị rõ ràng. Mục tiêu nâng tỷ lệ sử dụng thiết bị lên 80% trong 3 năm tới. Chủ thể: Ban giám hiệu và phòng thiết bị trường học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên môn Toán THPT: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, phát triển năng lực tư duy và giải quyết vấn đề cho HS.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới giáo dục.

  4. Phụ huynh học sinh và các tổ chức giáo dục xã hội: Hiểu rõ vai trò phối hợp trong quản lý và hỗ trợ hoạt động học tập của HS, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục tại nhà và cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực HS là gì?
    Là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát triển toàn diện năng lực của HS, không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng và phẩm chất.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Đổi mới giúp HS phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong môn Toán?
    Bao gồm dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, thực hành luyện tập, trò chơi giáo dục, tích hợp liên môn và ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để quản lý hiệu quả hoạt động học của HS?
    Phối hợp chặt chẽ giữa GV, GVCN và phụ huynh trong theo dõi, động viên HS tự học, học nhóm; xây dựng hệ thống thông tin liên lạc và tổ chức các hoạt động ngoại khóa, thực hành.

  5. Vai trò của cơ sở vật chất và thiết bị dạy học trong đổi mới dạy học?
    Thiết bị và công nghệ hỗ trợ tăng tính trực quan, sinh động, giúp HS dễ tiếp thu kiến thức, phát triển kỹ năng thực hành và sáng tạo, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS là yêu cầu cấp thiết trong đổi mới giáo dục phổ thông tại thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định.
  • Nghiên cứu đã làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.
  • Các biện pháp tập trung vào nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp dạy học, quản lý hoạt động học của HS và phát huy hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học.
  • Thời gian triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 2-3 năm nhằm đạt mục tiêu phát triển năng lực toàn diện cho HS.
  • Kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh phối hợp chặt chẽ để thực hiện thành công đổi mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trung học phổ thông.