Tổng quan nghiên cứu

Dân chủ là bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội tại Việt Nam. Trong giai đoạn 2016-2021, việc phát huy dân chủ cơ sở được xem là yếu tố then chốt góp phần phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng an ninh và xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên, với vai trò trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học kỹ thuật của tỉnh, là địa bàn trọng điểm trong việc triển khai thực hiện Quy chế dân chủ cơ sở. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, thực trạng phát huy dân chủ cơ sở tại đây còn tồn tại nhiều hạn chế như vi phạm dân chủ, khiếu kiện đông người chưa được giải quyết triệt để, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát huy dân chủ cơ sở ở thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên trong giai đoạn 2016-2021, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở giai đoạn 2021-2026 và tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào một số phường, xã của thành phố Tuy Hòa và một số huyện trong tỉnh Phú Yên, với trọng tâm là các nội dung “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về dân chủ cơ sở mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện chủ trương, chính sách phát huy dân chủ cơ sở, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận về dân chủ của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về dân chủ xã hội chủ nghĩa. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết dân chủ xã hội chủ nghĩa: Nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân dân, dân chủ phải được thực hiện toàn diện trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

  • Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ: Khẳng định “dân là gốc”, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, đồng thời gắn quyền làm chủ với nghĩa vụ và kỷ luật xã hội, nhấn mạnh vai trò của nhân dân trong xây dựng và bảo vệ đất nước.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dân chủ cơ sở, phát huy dân chủ, quyền làm chủ của nhân dân, Quy chế dân chủ ở cơ sở, Pháp lệnh dân chủ cơ sở, hệ thống chính trị cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê, báo cáo của Ban chỉ đạo Thành ủy, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Tuy Hòa, các văn bản pháp luật liên quan như Quy chế dân chủ ở cơ sở, Pháp lệnh dân chủ cơ sở, cùng các tài liệu nghiên cứu học thuật và thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích, tổng hợp, so sánh các quan điểm lý luận và thực tiễn về dân chủ cơ sở.
  • Phương pháp lịch sử - logic để khái quát hóa và trừu tượng hóa các vấn đề.
  • Phương pháp thống kê và sơ đồ hóa để xử lý số liệu thu thập được.
  • Phương pháp khảo sát thực địa tại một số phường, xã của thành phố Tuy Hòa nhằm đánh giá thực trạng.
  • Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người dân và cán bộ cơ sở, chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2021, với các đề xuất giải pháp hướng tới giai đoạn 2021-2026 và tầm nhìn đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở đã tạo ra chuyển biến tích cực: Tỷ lệ vụ việc được giải quyết theo đơn thư đạt khoảng 85%, góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân vào chính quyền địa phương. Các hoạt động dân biết, dân bàn, dân làm được tổ chức thường xuyên, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia quản lý xã hội.

  2. Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở được phát huy: Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân tích cực tổ chức các hoạt động giám sát, phản biện xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Tỷ lệ cán bộ, công chức cơ sở có trình độ chuyên môn đạt trên 70%, đáp ứng yêu cầu thực hiện dân chủ.

  3. Hạn chế trong thực hiện dân chủ cơ sở vẫn còn tồn tại: Khoảng 15% vụ việc khiếu kiện chưa được giải quyết triệt để, có nơi còn tình trạng quan liêu, tham nhũng, gây bức xúc trong nhân dân. Ý thức và năng lực thực hành dân chủ của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa cao, dẫn đến thái độ thờ ơ, thiếu chủ động tham gia dân chủ.

  4. Ảnh hưởng của điều kiện kinh tế - xã hội và đặc điểm địa phương: Thành phố Tuy Hòa có tốc độ phát triển kinh tế bình quân đạt khoảng 6%/năm, tuy nhiên sự chênh lệch về mức sống giữa các phường, xã còn rõ rệt, ảnh hưởng đến sự đồng thuận và tham gia của nhân dân trong thực hiện dân chủ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do nhận thức của một số cán bộ, công chức về vai trò của dân chủ cơ sở còn hạn chế, chưa thực sự coi trọng việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân. So với một số địa phương khác trong tỉnh Phú Yên, thành phố Tuy Hòa có mức độ thực hiện dân chủ cơ sở tương đối cao nhưng vẫn cần cải thiện về chất lượng và hiệu quả.

Việc tổ chức các hình thức dân chủ trực tiếp như trưng cầu ý dân, đối thoại với nhân dân còn chưa đồng đều, chưa phát huy hết tiềm năng của nhân dân trong giám sát và phản biện xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ vụ việc được giải quyết theo đơn thư qua các năm, bảng phân tích mức độ hài lòng của nhân dân về hoạt động dân chủ cơ sở, giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển.

Kết quả nghiên cứu khẳng định phát huy dân chủ cơ sở là yếu tố quan trọng góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng an ninh và xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ, công chức cơ sở: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng về dân chủ cơ sở, kỹ năng tổ chức thực hiện Quy chế dân chủ, nâng cao phẩm chất đạo đức cách mạng. Mục tiêu đạt 90% cán bộ cơ sở được đào tạo trong vòng 2 năm, do UBND thành phố phối hợp với các cơ quan chuyên môn thực hiện.

  2. Tăng cường vai trò của hệ thống chính trị và Mặt trận Tổ quốc trong giám sát và phản biện xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức chính trị - xã hội, nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, phản biện. Đặt mục tiêu tăng 20% số cuộc giám sát, phản biện trong 3 năm tới, do Thành ủy và Ủy ban MTTQ chủ trì.

  3. Đẩy mạnh công khai, minh bạch thông tin và tổ chức đối thoại với nhân dân: Thực hiện nghiêm túc phươn châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” qua các kênh truyền thông, hội nghị dân chủ cơ sở. Mục tiêu 100% các phường, xã tổ chức đối thoại định kỳ hàng quý, do UBND các phường, xã chịu trách nhiệm.

  4. Phát triển kinh tế - xã hội gắn với nâng cao đời sống nhân dân: Tập trung phát triển các ngành kinh tế chủ lực, cải thiện hạ tầng, nâng cao chất lượng giáo dục, y tế, tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân phát huy quyền làm chủ. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế bình quân 7%/năm giai đoạn 2021-2026, do các sở ngành phối hợp thực hiện.

  5. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế pháp lý về dân chủ cơ sở: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan để phù hợp với thực tiễn, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc thực hiện dân chủ cơ sở. Thời gian hoàn thiện trong 3 năm, do Sở Tư pháp và các cơ quan liên quan phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cơ sở: Nâng cao nhận thức, kỹ năng tổ chức thực hiện dân chủ cơ sở, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành tại địa phương.

  2. Lãnh đạo Đảng ủy, UBND các cấp: Là tài liệu tham khảo để xây dựng, hoàn thiện các chủ trương, chính sách phát huy dân chủ cơ sở phù hợp với đặc điểm địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên chính trị học, khoa học xã hội: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về dân chủ cơ sở, phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội, Mặt trận Tổ quốc: Hỗ trợ nâng cao vai trò trong giám sát, phản biện xã hội, thúc đẩy quyền làm chủ của nhân dân tại cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dân chủ cơ sở là gì và tại sao quan trọng?
    Dân chủ cơ sở là việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân tại địa bàn cơ sở theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Đây là nền tảng của chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa, giúp nhân dân tham gia trực tiếp vào quản lý xã hội, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Quy chế dân chủ ở cơ sở gồm những nội dung chính nào?
    Quy chế dân chủ ở cơ sở bao gồm các nội dung về công khai, minh bạch thông tin; tổ chức các hình thức dân chủ trực tiếp và gián tiếp; quyền tham gia bàn bạc, quyết định, kiểm tra, giám sát của nhân dân đối với các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội tại địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong thực hiện dân chủ cơ sở tại thành phố Tuy Hòa là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức và năng lực thực hành dân chủ của một số cán bộ, công chức còn hạn chế; tình trạng quan liêu, tham nhũng, vi phạm dân chủ còn xảy ra; sự tham gia của nhân dân chưa đồng đều; điều kiện kinh tế - xã hội chưa đồng đều ảnh hưởng đến sự đồng thuận.

  4. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong phát huy dân chủ cơ sở?
    Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể là kênh trung gian đại diện cho quyền lợi của nhân dân, tổ chức giám sát, phản biện xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện dân chủ cơ sở trong thời gian tới?
    Cần nâng cao nhận thức, đào tạo cán bộ; tăng cường công khai minh bạch; phát huy vai trò giám sát của Mặt trận và đoàn thể; đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội; hoàn thiện cơ chế pháp lý; tổ chức đối thoại thường xuyên với nhân dân.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng phát huy dân chủ cơ sở tại thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên giai đoạn 2016-2021, chỉ ra những thành tựu và hạn chế cụ thể.
  • Phân tích sâu sắc vai trò của hệ thống chính trị cơ sở, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả phát huy dân chủ cơ sở trong giai đoạn 2021-2026 và tầm nhìn đến năm 2030.
  • Luận văn góp phần bổ sung cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân chủ cơ sở, đồng thời là tài liệu tham khảo hữu ích cho cán bộ, nhà nghiên cứu và các tổ chức chính trị - xã hội.
  • Khuyến nghị các cấp ủy, chính quyền địa phương cần tiếp tục quan tâm, đầu tư nguồn lực và tổ chức thực hiện đồng bộ các giải pháp để phát huy tối đa quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ngày càng vững mạnh.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu nên triển khai khảo sát mở rộng, đánh giá định kỳ và cập nhật các chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển của địa phương. Hành động ngay hôm nay để xây dựng nền dân chủ cơ sở thực chất, bền vững là trách nhiệm của toàn xã hội.