Tổng quan nghiên cứu

Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) là một nội dung quan trọng trong quản lý tài chính công, đặc biệt tại các địa phương còn nhiều khó khăn như huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn. Giai đoạn 2016-2018, tổng số tiền chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN Ngân Sơn có sự biến động rõ rệt, phản ánh nhu cầu chi tiêu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và quản lý hành chính địa phương. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN Ngân Sơn, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản chi thường xuyên ngân sách xã trên địa bàn huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn, với số liệu thu thập từ năm 2016 đến 2018 và khảo sát thực tế tháng 10/2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp xã, góp phần thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, đồng thời đảm bảo các khoản chi đúng mục đích, đúng đối tượng, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Qua đó, giúp các cơ quan quản lý tài chính, đặc biệt là KBNN và chính quyền địa phương có cơ sở khoa học để hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, tăng cường minh bạch và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, kiểm soát chi ngân sách, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc phân phối nguồn lực tài chính, đảm bảo thực hiện các chức năng của Nhà nước. Luật NSNN 2015 quy định rõ về phân cấp ngân sách và trách nhiệm quản lý chi tiêu ở các cấp chính quyền, trong đó ngân sách xã là cấp cơ sở quan trọng.

  • Mô hình kiểm soát chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước: Tập trung vào quy trình kiểm soát chi, bao gồm kiểm tra hồ sơ, chứng từ, đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức theo quy định pháp luật. Mô hình này giúp ngăn ngừa sai phạm, thất thoát ngân sách và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  • Khái niệm chính:

    • Chi thường xuyên ngân sách xã: Các khoản chi có tính chất lặp đi lặp lại, phục vụ hoạt động thường xuyên của bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội cấp xã.
    • Kiểm soát chi: Quá trình kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ, đúng mục đích và hiệu quả.
    • Kho bạc Nhà nước: Cơ quan thực hiện chức năng kiểm soát chi, thanh toán các khoản chi ngân sách theo quy định.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính, báo cáo tổng kết công tác kiểm soát chi của KBNN Ngân Sơn giai đoạn 2016-2018; các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Thông tư 39/2016/TT-BTC, Thông tư 344/2016/TT-BTC; tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu thực tiễn tại các địa phương tương tự. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát 32 cán bộ công chức và kế toán xã tại huyện Ngân Sơn bằng phiếu điều tra.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để trình bày số liệu về quy mô, cơ cấu chi thường xuyên và kết quả kiểm soát chi; phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; phân tích nhân tố ảnh hưởng dựa trên ý kiến khảo sát và tài liệu thực tiễn.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát thực địa tháng 10/2019; phân tích dữ liệu và hoàn thiện luận văn trong năm 2020.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ 32 đối tượng gồm cán bộ KBNN, chủ tài khoản và kế toán xã được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng kiểm soát chi tại huyện Ngân Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và cơ cấu chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN Ngân Sơn
    Giai đoạn 2016-2018, tổng số tiền chi thường xuyên qua KBNN Ngân Sơn tăng khoảng 15% mỗi năm, trong đó chi trả lương và phụ cấp chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 60-65%. Chi mua hàng hóa, dịch vụ chiếm khoảng 20%, còn lại là chi hỗ trợ và các khoản chi khác. Số lượng hồ sơ chứng từ được kiểm soát tăng từ 1.200 lên 1.450 bộ mỗi năm, phản ánh khối lượng công việc ngày càng lớn.

  2. Chất lượng kiểm soát chi
    Tỷ lệ hồ sơ chứng từ không đủ điều kiện thanh toán chiếm khoảng 5-7% tổng số hồ sơ, chủ yếu do thiếu thủ tục, sai sót trong chứng từ hoặc vượt định mức chi tiêu. KBNN Ngân Sơn đã từ chối thanh toán và yêu cầu bổ sung hồ sơ đối với các trường hợp này, với số tiền từ chối thanh toán lên đến 10 tỷ đồng trong năm 2018.

  3. Nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi
    Qua khảo sát, 85% cán bộ KBNN và kế toán xã đánh giá trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ kiểm soát chi là yếu tố quyết định chất lượng kiểm soát. Ngoài ra, 70% cho rằng hệ thống văn bản pháp luật và quy định còn chưa đồng bộ, gây khó khăn trong thực hiện. Cơ sở vật chất kỹ thuật và ứng dụng công nghệ thông tin được đánh giá ở mức khá, với điểm trung bình 3,8 trên thang 5.

  4. So sánh với các địa phương khác
    KBNN Ngân Sơn có nhiều điểm tương đồng với KBNN Mèo Vạc (Hà Giang) và KBNN Trùng Khánh (Cao Bằng) về quy trình kiểm soát chi, tuy nhiên tỷ lệ hồ sơ sai sót tại Ngân Sơn cao hơn khoảng 2-3%, cho thấy cần cải thiện công tác hướng dẫn và đào tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã tại Ngân Sơn bao gồm hạn chế về trình độ chuyên môn của cán bộ kiểm soát chi và kế toán xã, cũng như sự phức tạp và chưa đồng bộ của hệ thống văn bản pháp luật liên quan. Áp lực về thời gian trong xử lý hồ sơ chi trả cũng làm giảm hiệu quả kiểm soát.

So với các nghiên cứu thực tiễn tại các huyện miền núi khác, kết quả cho thấy Ngân Sơn cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ để giảm thiểu sai sót. Việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ rõ ràng và phù hợp với đặc thù địa phương cũng là yếu tố quan trọng giúp kiểm soát chi hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng các khoản chi theo nhóm, bảng số liệu so sánh tỷ lệ hồ sơ sai sót qua các năm, và biểu đồ tròn phân tích các nhân tố ảnh hưởng theo kết quả khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, định mức chi phù hợp với thực tiễn địa phương
    Cần rà soát, điều chỉnh các tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách xã để phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội huyện Ngân Sơn, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp UBND huyện.

  2. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kiểm soát chi và kế toán xã
    Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm soát chi, kế toán ngân sách cho cán bộ KBNN và kế toán xã, tập trung vào kỹ năng xử lý hồ sơ, áp dụng quy định pháp luật và công nghệ thông tin. Thời gian: 2020-2023. Chủ thể: KBNN tỉnh Bắc Kạn, Sở Tài chính.

  3. Mở rộng thanh toán trực tiếp cho người cung cấp hàng hóa, dịch vụ, hạn chế thanh toán bằng tiền mặt
    Đẩy mạnh áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt nhằm tăng tính minh bạch, giảm rủi ro sai phạm trong chi tiêu ngân sách xã. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: KBNN Ngân Sơn phối hợp UBND xã.

  4. Hoàn thiện công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát chi ngân sách xã
    Tăng cường kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất các khoản chi thường xuyên, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời công khai kết quả kiểm tra để nâng cao trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2020. Chủ thể: KBNN, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, UBND xã.

  5. Xây dựng quy trình kiểm soát chi minh bạch, hiệu quả và ứng dụng công nghệ thông tin
    Áp dụng quy trình giao dịch một cửa, sử dụng phần mềm quản lý ngân sách và chứng từ điện tử để giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ xử lý hồ sơ. Thời gian: 2020-2024. Chủ thể: KBNN Ngân Sơn, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ Kho bạc Nhà nước các cấp
    Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, tiêu chuẩn kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã, từ đó cải thiện hiệu quả công tác kiểm soát và thanh toán.

  2. Lãnh đạo và cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, xã
    Hỗ trợ trong việc xây dựng dự toán ngân sách, quản lý chi tiêu và phối hợp với KBNN trong công tác kiểm soát chi ngân sách xã.

  3. Cán bộ kế toán xã và các đơn vị sử dụng ngân sách xã
    Nắm rõ các quy định, thủ tục kiểm soát chi để thực hiện đúng, tránh sai sót và vi phạm trong quá trình lập hồ sơ thanh toán.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đặc biệt là công tác kiểm soát chi qua hệ thống Kho bạc Nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã là gì?
    Là quá trình Kho bạc Nhà nước kiểm tra, giám sát các khoản chi ngân sách xã nhằm đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức theo quy định pháp luật, góp phần sử dụng ngân sách hiệu quả.

  2. Tại sao kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã qua KBNN lại quan trọng?
    Vì ngân sách xã trực tiếp liên quan đến đời sống kinh tế - xã hội địa phương, kiểm soát chặt chẽ giúp ngăn ngừa lãng phí, sai phạm, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích và hiệu quả.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã tại Ngân Sơn là gì?
    Bao gồm trình độ cán bộ kiểm soát chi và kế toán còn hạn chế, hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ, áp lực thời gian xử lý hồ sơ lớn và cơ sở vật chất kỹ thuật chưa đồng bộ.

  4. Các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã là gì?
    Hoàn thiện tiêu chuẩn định mức chi, nâng cao năng lực cán bộ, mở rộng thanh toán không dùng tiền mặt, tăng cường thanh tra kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Làm thế nào để các đơn vị sử dụng ngân sách xã phối hợp tốt với KBNN trong kiểm soát chi?
    Đơn vị cần tuân thủ đầy đủ quy trình, chuẩn bị hồ sơ chứng từ hợp lệ, cập nhật kịp thời các quy định mới và phối hợp chặt chẽ trong quá trình kiểm soát, thanh toán để đảm bảo hiệu quả và minh bạch.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã qua Kho bạc Nhà nước, đặc biệt tại huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn.
  • Đã phân tích, đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những tồn tại và nhân tố ảnh hưởng chính.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi, bao gồm hoàn thiện tiêu chuẩn chi, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2020-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính và Kho bạc Nhà nước cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đào tạo, nâng cao nhận thức cho cán bộ liên quan nhằm đảm bảo công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách xã đạt hiệu quả cao nhất.