Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường cạnh tranh gay gắt tại Việt Nam, việc nâng cao hiệu quả quản lý doanh nghiệp trở thành yêu cầu cấp thiết. Kế toán trách nhiệm, một công cụ quan trọng trong kế toán quản trị, đóng vai trò then chốt trong việc phân quyền, kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận trong doanh nghiệp. Công ty Cổ phần Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh, với công suất 66MW và sản lượng điện hàng năm khoảng 230 triệu kWh, là nhà máy thủy điện lớn đầu tiên ở miền Trung và Tây Nguyên, góp phần ổn định nguồn điện quốc gia. Tuy nhiên, công tác kế toán trách nhiệm tại công ty này chưa được tổ chức đầy đủ và hiệu quả, thiếu các trung tâm trách nhiệm rõ ràng và hệ thống báo cáo đánh giá thành quả chưa hoàn thiện.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh, từ đó xây dựng mô hình kế toán trách nhiệm phù hợp nhằm cung cấp thông tin quản trị chính xác, kịp thời cho các nhà quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung trong toàn bộ hoạt động của công ty, với dữ liệu thu thập chủ yếu trong năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và quản lý tại các doanh nghiệp thủy điện nói riêng và doanh nghiệp sản xuất điện năng nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán trách nhiệm đã được phát triển bởi các học giả quốc tế và trong nước. Trước hết, kế toán trách nhiệm được xem là một phần của kế toán quản trị, cung cấp thông tin định lượng phục vụ hoạch định và kiểm soát hoạt động doanh nghiệp. Theo Atkinson và cộng sự (2001), kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, tổng hợp và báo cáo dữ liệu liên quan đến trách nhiệm của từng nhà quản lý trong tổ chức.

Luận văn áp dụng mô hình phân loại trung tâm trách nhiệm gồm bốn loại: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Mỗi trung tâm có các chỉ tiêu đánh giá thành quả riêng biệt như chi phí thực tế so với dự toán, doanh thu thực tế so với kế hoạch, lợi nhuận và tỷ suất sinh lời trên vốn đầu tư (ROI). Ngoài ra, các chỉ tiêu như thu nhập thặng dư (RI) cũng được sử dụng để đánh giá hiệu quả đầu tư.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu gồm:

  • Phân cấp quản lý và phân quyền: Là cơ sở hình thành các trung tâm trách nhiệm, giúp xác định quyền hạn và trách nhiệm rõ ràng cho từng bộ phận.
  • Trung tâm trách nhiệm: Là đơn vị trong tổ chức mà nhà quản lý chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động, được phân loại theo chức năng và mục tiêu.
  • Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm: Bao gồm các báo cáo tài chính và phi tài chính phục vụ đánh giá, kiểm soát và ra quyết định quản trị.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp thu thập từ hồ sơ, báo cáo tài chính và các tài liệu nội bộ của Công ty Cổ phần Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh trong năm 2020. Đồng thời, tác giả tiến hành phỏng vấn sâu với các cấp quản lý và cán bộ kế toán nhằm làm rõ thực trạng và các khó khăn trong công tác kế toán trách nhiệm.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích định lượng: So sánh số liệu thực tế với dự toán về chi phí, doanh thu, lợi nhuận và các chỉ tiêu tài chính khác.
  • Phân tích định tính: Đánh giá tổ chức bộ máy, quy trình kế toán trách nhiệm và hệ thống báo cáo hiện hành.
  • So sánh và đối chiếu: Đối chiếu thực trạng với các lý thuyết và mô hình kế toán trách nhiệm tiêu chuẩn để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các trung tâm trách nhiệm và bộ phận liên quan trong công ty, với thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2020. Việc lựa chọn phương pháp phân tích hỗn hợp nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác trong đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân cấp quản lý và xác định trung tâm trách nhiệm chưa rõ ràng: Công ty đã tổ chức bộ máy quản lý theo chức năng và sản phẩm nhưng chưa phân định rõ ràng các trung tâm trách nhiệm. Ví dụ, các trung tâm chi phí và trung tâm lợi nhuận chưa được xác định cụ thể, dẫn đến khó khăn trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động từng bộ phận.

  2. Hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm chưa hoàn thiện: Báo cáo thành quả quản lý chi phí và doanh thu chưa đầy đủ và chưa phản ánh chính xác các biến động so với dự toán. Báo cáo lợi nhuận và ROI chưa được áp dụng rộng rãi, làm hạn chế khả năng đánh giá hiệu quả đầu tư và quản lý tài sản.

  3. Chỉ tiêu đánh giá thành quả chưa được áp dụng đồng bộ: Công ty chủ yếu sử dụng dự toán tĩnh, chưa áp dụng dự toán linh hoạt để phản ánh biến động sản lượng và chi phí trong năm. Việc đánh giá hiệu suất và hiệu quả của các trung tâm trách nhiệm còn mang tính hình thức, chưa có sự phân tích sâu về nguyên nhân biến động.

  4. Tồn tại trong công tác kế toán trách nhiệm: Việc phân quyền và giao trách nhiệm chưa rõ ràng dẫn đến sự chồng chéo và thiếu phối hợp giữa các bộ phận. Hệ thống kiểm soát nội bộ chưa phát huy hiệu quả, gây khó khăn trong việc kiểm soát chi phí và nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc công ty chưa xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm phù hợp với đặc thù hoạt động sản xuất điện năng và quy mô tổ chức. So với các nghiên cứu trong ngành thủy điện và các doanh nghiệp sản xuất khác, công ty còn thiếu sự đồng bộ trong áp dụng các chỉ tiêu đánh giá và hệ thống báo cáo quản trị.

Việc chưa áp dụng dự toán linh hoạt và các chỉ tiêu tài chính như ROI, RI làm giảm khả năng phản ánh chính xác hiệu quả hoạt động và hiệu quả sử dụng vốn. Điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định kịp thời và chính xác của nhà quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh chi phí thực tế và dự toán, biểu đồ biến động doanh thu theo từng trung tâm, bảng tổng hợp ROI và RI của các trung tâm đầu tư để minh họa rõ hơn về hiệu quả hoạt động và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức lại các trung tâm trách nhiệm theo phân cấp quản lý rõ ràng: Xác định cụ thể các trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư phù hợp với cơ cấu tổ chức và đặc thù sản xuất điện năng. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Tổng Giám đốc phối hợp với phòng Tổ chức – Hành chính chủ trì.

  2. Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm: Xây dựng các mẫu báo cáo chi tiết, bao gồm báo cáo chi phí, doanh thu, lợi nhuận và ROI theo từng trung tâm. Áp dụng dự toán linh hoạt để phản ánh biến động thực tế. Thời gian triển khai trong 9 tháng, do phòng Tài chính – Kế toán thực hiện.

  3. Đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ kế toán và quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo về kế toán trách nhiệm, phân tích tài chính và sử dụng các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả. Thời gian đào tạo định kỳ hàng năm, do phòng Đào tạo phối hợp với các chuyên gia bên ngoài.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ: Thiết lập quy trình kiểm soát chi phí, giám sát việc thực hiện dự toán và báo cáo định kỳ. Tăng cường vai trò của Ban Kiểm soát trong việc đánh giá và đề xuất cải tiến. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Ban Kiểm soát và phòng Tài chính – Kế toán phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp thủy điện và ngành năng lượng: Giúp hiểu rõ vai trò và cách tổ chức kế toán trách nhiệm để nâng cao hiệu quả quản lý và sản xuất.

  2. Chuyên viên kế toán quản trị và kiểm soát nội bộ: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về phân loại trung tâm trách nhiệm, xây dựng hệ thống báo cáo và áp dụng các chỉ tiêu đánh giá.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp sản xuất điện năng.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia tư vấn quản lý doanh nghiệp: Hỗ trợ xây dựng các chính sách và giải pháp nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm là gì và tại sao quan trọng?
    Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, báo cáo thông tin tài chính liên quan đến trách nhiệm của từng bộ phận trong doanh nghiệp. Nó giúp nhà quản lý đánh giá hiệu quả hoạt động, kiểm soát chi phí và ra quyết định chính xác. Ví dụ, tại Công ty Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh, kế toán trách nhiệm giúp phân tích chi phí và doanh thu từng nhà máy.

  2. Các trung tâm trách nhiệm gồm những loại nào?
    Có bốn loại trung tâm trách nhiệm chính: trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Mỗi loại có mục tiêu và chỉ tiêu đánh giá riêng, ví dụ trung tâm chi phí tập trung kiểm soát chi phí, trung tâm đầu tư đánh giá hiệu quả sử dụng vốn qua ROI.

  3. Làm thế nào để xây dựng hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm hiệu quả?
    Cần xác định rõ các trung tâm trách nhiệm, xây dựng mẫu báo cáo phù hợp với từng loại trung tâm, áp dụng dự toán linh hoạt và phân tích chênh lệch giữa thực tế và dự toán. Báo cáo phải cung cấp thông tin kịp thời, chính xác để hỗ trợ quản lý.

  4. Phân cấp quản lý ảnh hưởng thế nào đến kế toán trách nhiệm?
    Phân cấp quản lý tạo ra các trung tâm trách nhiệm với quyền hạn và trách nhiệm rõ ràng, là cơ sở để tổ chức kế toán trách nhiệm. Nếu phân cấp không hợp lý, kế toán trách nhiệm sẽ khó thực hiện hiệu quả do thiếu sự phân quyền và phối hợp.

  5. Chỉ số ROI và RI có vai trò gì trong đánh giá trung tâm đầu tư?
    ROI đo lường tỷ suất sinh lời trên vốn đầu tư, giúp đánh giá hiệu quả sử dụng vốn. RI là thu nhập thặng dư, phản ánh lợi nhuận vượt mức lợi nhuận tối thiểu kỳ vọng. Cả hai chỉ số giúp nhà quản lý đưa ra quyết định đầu tư hợp lý và đánh giá thành quả quản lý.

Kết luận

  • Kế toán trách nhiệm là công cụ quản trị quan trọng giúp phân quyền, kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động từng bộ phận trong doanh nghiệp.
  • Công ty Cổ phần Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh hiện còn nhiều hạn chế trong tổ chức kế toán trách nhiệm, đặc biệt về phân cấp quản lý, xác định trung tâm trách nhiệm và hệ thống báo cáo.
  • Việc áp dụng các chỉ tiêu đánh giá như dự toán linh hoạt, ROI và RI chưa được thực hiện đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và ra quyết định.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp tổ chức lại trung tâm trách nhiệm, hoàn thiện hệ thống báo cáo, đào tạo nhân sự và tăng cường kiểm soát nội bộ nhằm nâng cao hiệu quả công tác kế toán trách nhiệm.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của công ty.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý doanh nghiệp thông qua kế toán trách nhiệm – bước đệm quan trọng cho sự phát triển bền vững và cạnh tranh trong ngành năng lượng!