Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập thuộc lĩnh vực giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hoạt động hiệu quả và phát triển bền vững của các cơ sở đào tạo. Tại Việt Nam, đặc biệt là các trường cao đẳng sư phạm như Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai, công tác quản lý tài chính đang đối mặt với nhiều thách thức do nguồn ngân sách nhà nước cấp còn hạn chế, tỷ lệ thu từ các hoạt động dịch vụ sự nghiệp giáo dục chưa cao, trong khi chi phí cho con người chiếm tỷ trọng lớn. Giai đoạn nghiên cứu tập trung từ năm 2015 đến 2017, với số liệu thu thập từ Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai và khảo sát năm 2018, nhằm phân tích thực trạng quản lý tài chính, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính trong bối cảnh thực hiện cơ chế tự chủ tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập giáo dục, đánh giá thực trạng quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý tài chính, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nhà trường. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai, phạm vi thời gian chủ yếu từ 2015 đến 2017, với số liệu sơ cấp năm 2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp tài liệu tham khảo cho các đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục, đồng thời hỗ trợ nhà trường trong việc xây dựng kế hoạch tài chính, cân đối nguồn thu chi và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó nhấn mạnh vai trò của cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 16/2015/NĐ-CP. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý tài chính công: Tập trung vào nguyên tắc tập trung dân chủ, hiệu quả, thống nhất và minh bạch trong quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Mô hình này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc lập dự toán, phân bổ, sử dụng và kiểm soát nguồn tài chính.

  • Mô hình tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập: Phân loại đơn vị dựa trên mức độ tự chủ về tài chính, từ tự chủ hoàn toàn đến chưa tự chủ, nhằm đánh giá mức độ tự chủ và trách nhiệm tài chính của nhà trường.

Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp công lập, quản lý tài chính công, cơ chế tự chủ tài chính, dự toán ngân sách, nguồn thu dịch vụ sự nghiệp giáo dục, và quy chế chi tiêu nội bộ.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, dự toán thu chi của Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước, Nghị định 16/2015/NĐ-CP, cùng các văn bản quy định nội bộ của nhà trường. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 103 cán bộ, giảng viên, nhân viên trong năm 2018 nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính và nhận thức về các vấn đề tài chính.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: Mô tả các chỉ tiêu tài chính như tổng thu, tổng chi, tỷ lệ thực hiện dự toán, cơ cấu nguồn thu và chi.

  • Phương pháp so sánh: So sánh số liệu thu chi qua các năm để nhận diện xu hướng, biến động và hiệu quả quản lý tài chính.

  • Phân tích định tính: Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng, thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp dựa trên kết quả khảo sát và phỏng vấn.

Quy trình nghiên cứu được thực hiện từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2018 tại Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai, với cỡ mẫu toàn bộ cán bộ viên chức (103 người), đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách nhà nước chiếm tỷ trọng lớn: Giai đoạn 2015-2017, nguồn thu từ ngân sách nhà nước chiếm khoảng 70-75% tổng nguồn thu của trường, trong khi thu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp giáo dục chỉ chiếm khoảng 20-25%. Tỷ lệ thực hiện thu ngân sách nhà nước đạt trên 95% so với dự toán, nhưng thu từ dịch vụ sự nghiệp giáo dục chỉ đạt khoảng 80-85%.

  2. Chi thường xuyên chiếm phần lớn tổng chi: Chi thường xuyên chiếm từ 85% đến 90% tổng chi tài chính, trong đó chi cho tiền lương và phụ cấp chiếm khoảng 45%, chi cho hoạt động chuyên môn và quản lý chiếm 30%, còn lại là chi cho mua sắm, sửa chữa tài sản cố định và các khoản chi khác.

  3. Hiệu quả quản lý tài chính còn hạn chế: Qua khảo sát, khoảng 60% cán bộ, giảng viên đánh giá công tác lập dự toán và phân bổ ngân sách chưa thực sự sát với nhu cầu thực tế, dẫn đến khó khăn trong việc cân đối nguồn thu chi. Khoảng 55% cho rằng công tác kiểm tra, giám sát tài chính chưa được thực hiện thường xuyên và chặt chẽ.

  4. Nguồn thu từ dịch vụ sự nghiệp giáo dục chưa đa dạng: Nhà trường chủ yếu dựa vào học phí và lệ phí, chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu từ dịch vụ tư vấn, chuyển giao khoa học công nghệ hay hợp tác đào tạo liên kết. Điều này làm hạn chế khả năng tự chủ tài chính và phát triển bền vững.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc nguồn ngân sách nhà nước cấp còn thấp, chưa phù hợp với biến động giá cả và khối lượng công việc tăng lên. Việc tự chủ tài chính chưa được thực hiện đồng bộ, đặc biệt là tự chủ về thu, khiến nhà trường khó chủ động trong việc tăng thu và cân đối chi tiêu. So với các trường đại học, cao đẳng công lập khác như Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 và Trường Cao đẳng Vĩnh Phúc, Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai còn hạn chế trong đa dạng hóa nguồn thu và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh tỷ lệ thu chi qua các năm, biểu đồ cơ cấu nguồn thu và chi, cũng như bảng tổng hợp đánh giá mức độ hài lòng của cán bộ về công tác quản lý tài chính. Việc minh bạch, công khai trong quản lý tài chính được đánh giá là chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực và động lực làm việc của cán bộ, giảng viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới cơ chế phối hợp quản lý tài chính ngân sách: Tăng cường phối hợp giữa các phòng ban trong nhà trường và các cơ quan quản lý cấp trên để xây dựng kế hoạch tài chính sát thực tế, đảm bảo cân đối nguồn thu chi. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tài chính tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Tài vụ.

  2. Huy động và đa dạng hóa nguồn lực tài chính: Mở rộng các loại hình dịch vụ sự nghiệp giáo dục như tư vấn, chuyển giao công nghệ, đào tạo liên kết, tổ chức hội thảo khoa học để tăng nguồn thu ngoài ngân sách. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, các khoa, Trung tâm đào tạo.

  3. Tăng cường công khai, minh bạch và kiểm tra nội bộ: Xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ rõ ràng, công khai các khoản thu chi, đồng thời tăng cường kiểm tra, thanh tra nội bộ để hạn chế thất thoát, lãng phí. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài vụ, Ban Kiểm tra.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính: Triển khai phần mềm kế toán, quản lý tài sản và báo cáo tài chính điện tử nhằm nâng cao hiệu quả, độ chính xác và kịp thời trong công tác quản lý tài chính. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Công nghệ thông tin, Phòng Tài vụ.

  5. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính kế toán, kỹ năng quản lý cho đội ngũ cán bộ tài chính và lãnh đạo nhà trường. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu, Phòng Tổ chức Hành chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu các trường cao đẳng, đại học công lập: Nhận diện các vấn đề quản lý tài chính thực tiễn, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và tự chủ tài chính.

  2. Phòng Tài vụ và kế toán các đơn vị sự nghiệp công lập giáo dục: Tham khảo các phương pháp lập dự toán, phân bổ, kiểm soát thu chi, cũng như các công cụ quản lý tài chính hiện đại.

  3. Cán bộ quản lý giáo dục và các cơ quan quản lý nhà nước: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý tài chính trong lĩnh vực giáo dục công lập, đặc biệt trong bối cảnh tự chủ tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập khác gì so với doanh nghiệp?
    Quản lý tài chính tại đơn vị sự nghiệp công lập không nhằm mục tiêu lợi nhuận mà tập trung cung cấp dịch vụ công, đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách nhà nước và các nguồn thu hợp pháp khác, tuân thủ các quy định pháp luật về tài chính công.

  2. Tại sao tự chủ tài chính lại quan trọng đối với các trường cao đẳng sư phạm?
    Tự chủ tài chính giúp các trường chủ động trong việc huy động, sử dụng nguồn lực tài chính, nâng cao chất lượng đào tạo, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước, đồng thời tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai là gì?
    Khó khăn gồm nguồn ngân sách nhà nước cấp còn thấp, nguồn thu từ dịch vụ sự nghiệp giáo dục chưa đa dạng, công tác kiểm tra, giám sát tài chính chưa thường xuyên, và hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Các giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại trường?
    Bao gồm đổi mới cơ chế phối hợp quản lý, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường công khai minh bạch, ứng dụng công nghệ thông tin, và nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính.

  5. Làm thế nào để đảm bảo công khai, minh bạch trong quản lý tài chính?
    Thông qua xây dựng và thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ, công khai các khoản thu chi tại các hội nghị cán bộ viên chức, tăng cường kiểm tra, thanh tra nội bộ và sử dụng hệ thống kế toán, báo cáo tài chính minh bạch, chính xác.

Kết luận

  • Quản lý tài chính tại Trường Cao đẳng Sư phạm tỉnh Lào Cai còn nhiều hạn chế do phụ thuộc lớn vào ngân sách nhà nước và nguồn thu dịch vụ sự nghiệp giáo dục chưa đa dạng.
  • Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi, đặc biệt là chi cho tiền lương và phụ cấp, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư phát triển cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Cơ chế tự chủ tài chính đã được áp dụng nhưng chưa đồng bộ, cần tăng cường tự chủ về thu và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới cơ chế phối hợp, đa dạng hóa nguồn thu, minh bạch tài chính, ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực cán bộ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp trong giai đoạn 1-3 năm tới để đảm bảo sự phát triển bền vững của nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phục vụ sự nghiệp giáo dục tỉnh Lào Cai.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và cán bộ tài chính cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý cấp trên để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, hướng tới tự chủ tài chính toàn diện và phát triển bền vững.