Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc điều chỉnh nền kinh tế vĩ mô, huy động và phân phối nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh, là một trong bốn thành phố phát triển mạnh với đặc trưng công nghiệp khai thác than và đóng tàu. Giai đoạn 2015-2017, quản lý chi ngân sách tại đây đã đạt nhiều thành tựu như triển khai đồng bộ công tác lập dự toán, phân bổ ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý. Tuy nhiên, vẫn tồn tại các hạn chế như việc lập dự toán còn phụ thuộc cấp trên, quyết toán chi ngân sách chưa đúng quy định, và sai phạm trong chi tiêu còn phổ biến.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách đến năm 2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu từ năm 2015 đến 2017, với đối tượng nghiên cứu là toàn bộ hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi ngân sách với các khái niệm chính gồm:

  • Ngân sách Nhà nước (NSNN): Quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, thể hiện các khoản thu, chi đã được quyết định trong một năm nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Quản lý chi ngân sách nhà nước: Quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu đã định, bao gồm lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra, thanh tra chi ngân sách.
  • Chu trình quản lý chi ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, phân bổ, chấp hành, kế toán, kiểm soát và quyết toán chi ngân sách.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Bao gồm nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách; và nhân tố chủ quan như nhận thức của địa phương, trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và phương tiện quản lý.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các khía cạnh của quản lý chi ngân sách, từ cơ sở pháp lý, tổ chức bộ máy đến các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu thống kê, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả và các địa phương khác. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát bằng bảng hỏi với 96 đối tượng gồm cán bộ cơ quan tài chính thành phố, xã, phường và các đơn vị sử dụng ngân sách.

Cỡ mẫu được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện cho nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phân tầng theo quy mô nguồn vốn sử dụng và phương pháp điều tra thuận tiện đối với các đơn vị sử dụng ngân sách.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, phân tổ thống kê, bảng và đồ thị thống kê. Điểm trung bình được tính theo thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các khía cạnh quản lý chi ngân sách. Công cụ xử lý dữ liệu chính là phần mềm Excel.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm các chỉ tiêu về cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực, ngành nghề, nội dung chuyên môn; tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách; số tiền sai phạm qua thanh tra, kiểm tra; và các chỉ tiêu đánh giá công tác lập dự toán, chấp hành, quyết toán và thanh tra chi ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Qua giai đoạn 2015-2017, dự toán chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên tại thành phố Cẩm Phả có xu hướng tăng, phản ánh sự ưu tiên cho phát triển cơ sở hạ tầng và các hoạt động thường xuyên phục vụ đời sống dân cư. Tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách đạt khoảng 90-95%, cho thấy công tác lập dự toán còn chưa hoàn toàn sát với thực tế phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Kết quả khảo sát cho thấy công tác chấp hành dự toán chi ngân sách được đánh giá ở mức khá với điểm trung bình khoảng 3,8 trên thang 5. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán ở một số đơn vị, gây áp lực lên nguồn ngân sách địa phương.

  3. Quyết toán chi ngân sách: Việc quyết toán chi ngân sách tại các đơn vị còn nhiều hạn chế, với tỷ lệ sai phạm qua thanh tra, kiểm tra chiếm khoảng 5-7% tổng số chi ngân sách. Một số sai phạm phổ biến liên quan đến việc lập hồ sơ quyết toán không đúng quy định, gây thất thoát ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng hiệu quả chưa cao. Số tiền thu hồi và xử lý sai phạm qua các năm 2015-2017 ước tính chiếm khoảng 3-4% tổng chi ngân sách, cho thấy cần tăng cường hơn nữa công tác giám sát và xử lý vi phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do việc lập dự toán còn phụ thuộc nhiều vào cấp trên, thiếu chủ động và dự báo kinh tế chưa chính xác. Trình độ cán bộ quản lý và đội ngũ thực hiện công tác chi ngân sách chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả chấp hành và quyết toán. Hệ thống thông tin quản lý chi ngân sách tuy đã được ứng dụng nhưng chưa đồng bộ và đầy đủ, gây khó khăn trong việc theo dõi, kiểm soát.

So sánh với các nghiên cứu tại thành phố Hồ Chí Minh và thị xã Phúc Yên cho thấy, các địa phương này đã áp dụng nhiều biện pháp cải cách hành chính, tăng cường kiểm soát chi và ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả hơn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách. Thành phố Cẩm Phả có thể học hỏi kinh nghiệm này để cải thiện công tác quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng số liệu về dự toán và thực hiện chi ngân sách theo năm, biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực và ngành nghề, cũng như biểu đồ so sánh tỷ lệ sai phạm qua thanh tra, kiểm tra qua các năm để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi ngân sách: Động viên các đơn vị xã, phường chủ động xây dựng kế hoạch dự toán sát thực tế, dựa trên phân tích, dự báo kinh tế - xã hội địa phương. Mục tiêu nâng tỷ lệ dự toán sát với thực tế lên trên 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán chi ngân sách: Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc chi đúng dự toán, hạn chế chi vượt dự toán không hợp lý. Tăng cường kiểm soát chi qua hệ thống kho bạc nhà nước và cơ quan tài chính. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi vượt dự toán xuống dưới 3% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước, các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất các khoản chi ngân sách, xử lý nghiêm các sai phạm để nâng cao tính kỷ luật trong quản lý chi ngân sách. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu hồi sai phạm lên trên 80% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Thanh tra thành phố, Sở Tài chính.

  4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý chi ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán và kiểm soát chi ngân sách cho cán bộ tài chính các cấp. Mục tiêu 100% cán bộ tài chính đạt chuẩn nghiệp vụ trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Đổi mới và hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý chi ngân sách: Rà soát, đề xuất sửa đổi các quy định, quy trình quản lý chi ngân sách phù hợp với thực tiễn địa phương, tăng cường phân cấp quản lý chi ngân sách cho các cấp xã, phường. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở Tài chính.

  6. Cải thiện tính công khai, minh bạch trong chi ngân sách: Xây dựng hệ thống thông tin quản lý chi ngân sách trực tuyến, công khai các khoản chi ngân sách để tăng cường giám sát của cộng đồng và các cơ quan chức năng. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp quản lý chi ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách.

  2. Các cơ quan tài chính và kho bạc nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện quy trình kiểm soát chi ngân sách, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo hữu ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý chi ngân sách nhà nước tại địa phương, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế công nghiệp.

  4. Lãnh đạo và cán bộ các đơn vị sử dụng ngân sách: Giúp nhận thức rõ trách nhiệm trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách đúng quy định, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động chi ngân sách nhằm đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, phục vụ các chức năng của Nhà nước.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách là bước đầu tiên và quan trọng trong chu trình quản lý chi ngân sách, giúp xác định kế hoạch chi tiêu phù hợp với nguồn lực và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, tránh chi tiêu vượt mức hoặc thiếu hụt.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách?
    Bao gồm nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách; và nhân tố chủ quan như nhận thức của lãnh đạo địa phương, trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và phương tiện quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách?
    Cần tăng cường tần suất và phạm vi thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các sai phạm, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ thanh tra và áp dụng công nghệ thông tin để giám sát chặt chẽ các khoản chi ngân sách.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Công nghệ thông tin giúp lưu trữ, xử lý và truyền tải thông tin chi ngân sách nhanh chóng, chính xác, minh bạch, hỗ trợ công tác lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả giai đoạn 2015-2017 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế về lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách.
  • Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách quản lý, nhận thức và trình độ cán bộ, cũng như hệ thống thông tin quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường lập dự toán sát thực tế, nâng cao hiệu quả chấp hành chi ngân sách, đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, nâng cao trình độ cán bộ và cải thiện cơ chế quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, giám sát chặt chẽ tiến độ thực hiện và đánh giá hiệu quả nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách trong những năm tới.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, đồng thời tăng cường đào tạo, ứng dụng công nghệ thông tin và minh bạch hóa các khoản chi để đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, góp phần phát triển bền vững thành phố Cẩm Phả.