Tổng quan nghiên cứu

Huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, với diện tích đất tự nhiên khoảng 60.651 ha, là vùng có tiềm năng phát triển cây quế – một loại cây lâm sản ngoài gỗ có giá trị kinh tế và văn hóa đặc biệt. Từ năm 1997, quế đã được trồng tập trung tại đây, góp phần quan trọng vào xóa đói giảm nghèo và nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số. Giai đoạn 2017-2019, diện tích trồng quế trên địa bàn có sự biến động, tuy nhiên vẫn giữ vai trò chủ lực trong phát triển kinh tế nông nghiệp của huyện. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Ba Chẽ, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường, góp phần cải thiện đời sống người dân.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với số liệu điều tra khảo sát năm 2019 tại 3 xã trọng điểm trồng quế. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, chính quyền địa phương và người dân trong việc phát triển sản xuất quế bền vững, đồng thời góp phần bảo tồn nguồn gen quý và phát triển kinh tế nông thôn. Qua đó, luận văn hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội hài hòa với bảo vệ môi trường, tạo nền tảng cho sự phát triển lâu dài của huyện Ba Chẽ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết phát triển bền vững, phát triển nông nghiệp bền vững và đặc điểm sinh thái của cây quế. Phát triển bền vững được hiểu là sự phát triển đáp ứng nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bao gồm ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường. Phát triển nông nghiệp bền vững nhấn mạnh việc quản lý và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, áp dụng công nghệ và thể chế phù hợp để đạt được năng suất, chất lượng sản phẩm cao, đồng thời bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống người nông dân.

Đặc điểm sinh thái của cây quế (Cinnamomum loureirii Nees) phù hợp với khí hậu nhiệt đới ẩm, lượng mưa trên 2000 mm/năm, nhiệt độ trung bình 21-23°C, đất đồi núi thoát nước tốt với pH từ 5-6. Cây quế có giá trị kinh tế cao nhờ vỏ quế và tinh dầu được sử dụng trong y dược, thực phẩm và mỹ nghệ. Các vùng trồng quế nổi bật tại Việt Nam gồm Yên Bái, Quảng Ngãi, Nghệ An và Quảng Ninh, trong đó huyện Ba Chẽ có tiềm năng phát triển lớn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, kế hoạch, văn bản chính sách và tài liệu nghiên cứu liên quan đến sản xuất quế và phát triển kinh tế địa phương. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 90 hộ gia đình trồng quế tại 3 xã trọng điểm của huyện Ba Chẽ, sử dụng phương pháp điều tra hộ với mẫu được tính theo công thức Slovin (N=893 hộ, sai số 10%).

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để đánh giá sự biến động và xu hướng phát triển, phương pháp so sánh dãy số thời gian để đối chiếu các chỉ tiêu qua các năm, và phân tích SWOT nhằm xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển sản xuất quế. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với mục tiêu đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển bền vững đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sản xuất quế: Diện tích trồng quế trên địa bàn huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017-2019 có sự biến động, với diện tích đất trồng cây lâu năm giảm từ 590,79 ha năm 2017 xuống còn 384,7 ha năm 2019 (giảm 34,9%). Năng suất và sản lượng quế cũng có xu hướng thay đổi theo điều kiện tự nhiên và thị trường. Lao động tham gia sản xuất quế chủ yếu là người dân tộc thiểu số, với tỷ lệ lao động nông nghiệp chiếm trên 70%.

  2. Hiệu quả kinh tế: Sản xuất quế đóng góp đáng kể vào thu nhập của người dân, với thu nhập bình quân đầu người tăng từ 25,6 triệu đồng năm 2017 lên 37,6 triệu đồng năm 2019. Hiệu quả kinh tế trên 1 ha trồng quế được đánh giá tích cực, tuy nhiên còn phụ thuộc nhiều vào giá cả thị trường và đầu ra sản phẩm. Tỷ lệ hộ nghèo giảm rõ rệt trong giai đoạn nghiên cứu, cho thấy vai trò của cây quế trong xóa đói giảm nghèo.

  3. Phát triển bền vững về xã hội và môi trường: Sản xuất quế góp phần giải quyết việc làm cho lao động địa phương, nâng cao đời sống và tạo điều kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội. Về môi trường, cây quế giúp bảo vệ đất đai, giữ nước và tăng độ che phủ rừng, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, tình trạng khai thác không hợp lý và sâu bệnh vẫn là thách thức cần khắc phục.

  4. Phân tích SWOT: Điểm mạnh là điều kiện tự nhiên thuận lợi, nguồn nhân lực dồi dào và truyền thống trồng quế lâu đời. Điểm yếu gồm sản xuất manh mún, thiếu liên kết chuỗi giá trị và công nghệ chế biến còn hạn chế. Cơ hội đến từ nhu cầu thị trường tăng cao và chính sách hỗ trợ của Nhà nước. Thách thức là biến động giá cả, cạnh tranh từ các vùng trồng khác và tác động của biến đổi khí hậu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Ba Chẽ có tiềm năng lớn để phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững, tuy nhiên cần khắc phục các hạn chế về quy mô sản xuất và công nghệ. So với các huyện như Văn Yên (Yên Bái) và Trà Bồng (Quảng Ngãi), Ba Chẽ còn nhiều dư địa để học hỏi kinh nghiệm trong việc xây dựng vùng chuyên canh, áp dụng giống quế bản địa chất lượng cao và phát triển chuỗi giá trị sản phẩm. Việc sử dụng biểu đồ tăng trưởng diện tích, năng suất và thu nhập sẽ minh họa rõ nét xu hướng phát triển và hiệu quả kinh tế của cây quế trong giai đoạn nghiên cứu.

Phân tích SWOT giúp làm rõ các yếu tố nội tại và ngoại cảnh ảnh hưởng đến phát triển sản xuất quế, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch vùng trồng quế chuyên canh: Chính quyền địa phương cần chỉ đạo người dân trồng quế đúng vùng quy hoạch, tập trung phát triển vùng nguyên liệu lớn, đồng thời xây dựng các mô hình sản xuất tập trung, quy mô lớn nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm tới, chủ thể là UBND huyện và các xã.

  2. Phát triển giống quế bản địa chất lượng cao: Quản lý chặt chẽ nguồn giống, khuyến khích sử dụng giống quế bản địa có hàm lượng tinh dầu cao, đồng thời tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật trồng, chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh cho người dân. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể là các cơ quan chuyên môn và tổ chức nông dân.

  3. Xây dựng liên kết chuỗi giá trị sản xuất – chế biến – tiêu thụ: Khuyến khích thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác sản xuất quế, tạo điều kiện liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ nhằm ổn định đầu ra và nâng cao giá trị sản phẩm. Chủ thể là chính quyền địa phương, doanh nghiệp và người dân, thực hiện trong 2-4 năm.

  4. Ứng dụng khoa học công nghệ và phát triển sản xuất hữu cơ: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ sinh học, kỹ thuật chế biến hiện đại, phát triển quế hữu cơ nhằm nâng cao giá trị sản phẩm và bảo vệ môi trường. Thời gian thực hiện từ 3 năm trở lên, chủ thể là các viện nghiên cứu, doanh nghiệp và người dân.

  5. Tăng cường chính sách hỗ trợ và đào tạo nguồn nhân lực: Nhà nước cần có chính sách ưu đãi về vốn, thuế, đào tạo nghề và chuyển giao công nghệ cho người dân trồng quế, đồng thời nâng cao nhận thức về phát triển bền vững. Chủ thể là các cấp chính quyền và tổ chức đào tạo, thực hiện liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển nông nghiệp bền vững, đặc biệt là phát triển cây quế tại huyện Ba Chẽ và các vùng tương tự.

  2. Nông dân và các tổ chức hợp tác xã trồng quế: Giúp hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp phát triển sản xuất quế bền vững, từ đó áp dụng hiệu quả trong sản xuất và kinh doanh.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển cây lâm nghiệp theo hướng bền vững.

  4. Doanh nghiệp chế biến và kinh doanh sản phẩm quế: Hỗ trợ trong việc xây dựng chuỗi giá trị, liên kết sản xuất và tiêu thụ, nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển thị trường bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững lại quan trọng đối với huyện Ba Chẽ?
    Phát triển bền vững giúp bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả kinh tế và cải thiện đời sống người dân, đồng thời bảo tồn nguồn gen quý và phát triển kinh tế nông thôn lâu dài.

  2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá thực trạng sản xuất quế?
    Luận văn sử dụng kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, khảo sát 90 hộ trồng quế, phân tích thống kê mô tả, so sánh dãy số thời gian và phân tích SWOT để đánh giá toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển sản xuất quế tại Ba Chẽ là gì?
    Bao gồm sản xuất manh mún, thiếu liên kết chuỗi giá trị, công nghệ chế biến hạn chế, biến động giá cả thị trường và tác động của biến đổi khí hậu.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả sản xuất quế?
    Tăng cường quy hoạch vùng chuyên canh, phát triển giống chất lượng cao, xây dựng liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng công nghệ và phát triển sản xuất hữu cơ, cùng chính sách hỗ trợ đào tạo.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ kết quả nghiên cứu này?
    Các nhà quản lý, nông dân, tổ chức hợp tác xã, doanh nghiệp chế biến và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Kết luận

  • Huyện Ba Chẽ có điều kiện tự nhiên và nguồn lực phù hợp để phát triển sản xuất quế theo hướng bền vững, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân.
  • Thực trạng sản xuất quế giai đoạn 2017-2019 cho thấy tiềm năng phát triển lớn nhưng còn nhiều hạn chế về quy mô, công nghệ và liên kết thị trường.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp đồng bộ về quy hoạch, giống, công nghệ, liên kết chuỗi giá trị và chính sách hỗ trợ nhằm phát triển bền vững cây quế.
  • Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà quản lý, người dân và doanh nghiệp trong việc hoạch định và thực hiện các chương trình phát triển kinh tế nông thôn.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2021-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng công nghệ mới để nâng cao hiệu quả sản xuất quế bền vững.

Hành động ngay hôm nay để phát triển bền vững cây quế tại Ba Chẽ – góp phần xây dựng nông thôn mới và nâng cao đời sống cộng đồng!