Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, với đặc điểm địa lý miền núi, có 26 xã và 1 thị trấn, đang đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý ngân sách cấp xã. Giai đoạn nghiên cứu từ 2014 đến 2016 cho thấy, mặc dù có nhiều cố gắng trong cải tiến quy trình quản lý tài chính ngân sách, nhưng vẫn tồn tại hạn chế trong lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, cũng như công tác kiểm tra, giám sát. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã tại huyện Thanh Ba, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường quản lý ngân sách cấp xã, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương. Nghiên cứu tập trung vào ba xã tiêu biểu: Thị trấn Thanh Ba (nguồn thu lớn), xã Đông Thành (thu ngân sách tốt) và xã Thanh Vân (nguồn thu thấp nhất), nhằm phản ánh đa dạng thực trạng và điều kiện quản lý ngân sách xã trên địa bàn. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội huyện Thanh Ba.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết về quản lý ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách cấp xã, trong đó:

  • Lý thuyết về ngân sách nhà nước (NSNN): Được định nghĩa tại Điều 4 Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. NSNN có hai chức năng chính: phân phối nguồn lực tài chính và giám sát quá trình huy động, sử dụng các khoản thu chi.

  • Lý thuyết quản lý ngân sách cấp xã: Ngân sách xã là quỹ tiền tệ của chính quyền cấp cơ sở, bao gồm các hoạt động thu, chi ngân sách được lập dự toán, chấp hành và quyết toán theo quy định pháp luật. Quản lý ngân sách xã bao gồm các khâu: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách.

  • Khái niệm chính: Chu trình ngân sách xã (lập dự toán, chấp hành, quyết toán), nguồn thu ngân sách xã (thu 100%, thu phân chia theo tỷ lệ, thu bổ sung từ cấp trên), nhiệm vụ chi ngân sách xã (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển), kiểm tra giám sát ngân sách xã.

  • Mô hình phân tích: Phân tích các yếu tố khách quan (cơ chế quản lý tài chính, điều kiện kinh tế - xã hội) và chủ quan (nhận thức, trình độ cán bộ, hệ thống thông tin) ảnh hưởng đến quản lý ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ báo cáo quyết toán thu, chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn huyện Thanh Ba giai đoạn 2014-2016; tài liệu chính thức của UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện; các văn bản pháp luật liên quan; dữ liệu thống kê từ niên giám tỉnh Phú Thọ; khảo sát thực tế tại 3 xã tiêu biểu: Thị trấn Thanh Ba, xã Đông Thành và xã Thanh Vân.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 đơn vị hành chính đại diện cho các điều kiện kinh tế - xã hội và nguồn thu ngân sách khác nhau nhằm phản ánh đa dạng thực trạng quản lý ngân sách xã.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp so sánh thống kê để đối chiếu các chỉ tiêu thu chi ngân sách qua các năm và giữa các xã; thống kê mô tả để trình bày đặc điểm cơ bản của dữ liệu; phân tích dãy số theo thời gian để đánh giá biến động thu chi ngân sách; phân tích định tính để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong giai đoạn 2014-2016, khảo sát thực địa và phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách xã trong năm 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách xã: Tỷ lệ lập dự toán ngân sách tại các xã đạt 100%, tuy nhiên chất lượng dự toán còn hạn chế, chưa phản ánh đầy đủ tiềm năng nguồn thu và nhu cầu chi thực tế. Ví dụ, tại xã Thanh Vân, dự toán thu ngân sách năm 2016 thấp nhất trong huyện, chỉ đạt khoảng 40% so với thị trấn Thanh Ba.

  2. Chấp hành dự toán thu, chi ngân sách: Tổng thu ngân sách trên địa bàn huyện tăng trưởng bình quân khoảng 8%/năm trong giai đoạn 2014-2016. Tuy nhiên, tỷ lệ thu đạt so với dự toán chỉ đạt khoảng 85% ở một số xã, phản ánh tình trạng thất thu và khó khăn trong thu ngân sách. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên (chiếm 70-75%), chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 25-30%.

  3. Công tác kế toán và quyết toán ngân sách: 100% các xã có tổ chức Ban Tài chính với đội ngũ kế toán và thủ quỹ, nhưng trình độ chuyên môn và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán. Báo cáo quyết toán ngân sách năm 2016 tại huyện Thanh Ba được phê duyệt đúng thời hạn, nhưng vẫn còn tồn tại sai sót nhỏ trong hạch toán.

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách xã: Công tác kiểm tra định kỳ và đột xuất được thực hiện thường xuyên, tuy nhiên chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng. Việc công khai minh bạch ngân sách xã còn hạn chế, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân tham gia giám sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, địa hình miền núi phức tạp, cơ sở hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến việc thu thuế và quản lý tài chính. Về chủ quan, trình độ cán bộ quản lý ngân sách xã còn hạn chế, đặc biệt trong ứng dụng công nghệ thông tin và nghiệp vụ kế toán. So sánh với các địa phương như thành phố Việt Trì và huyện Quế Võ, huyện Thanh Ba còn nhiều điểm yếu trong công tác phối hợp kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách. Biểu đồ so sánh tỷ lệ thu ngân sách đạt dự toán giữa các xã cho thấy sự chênh lệch rõ rệt, minh chứng cho sự cần thiết của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã. Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc hoàn thiện quy trình lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chất lượng công tác lập dự toán ngân sách xã: UBND các xã cần phối hợp chặt chẽ với Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện để xây dựng dự toán sát thực tế, phản ánh đúng tiềm năng nguồn thu và nhu cầu chi. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ họp HĐND xã; chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Đổi mới công tác quản lý thu, chi ngân sách: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi, nâng cao trình độ nghiệp vụ cho đội ngũ kế toán ngân sách xã. Tăng cường kiểm soát thuế, chống thất thu, đặc biệt tại các làng nghề và hộ kinh doanh nhỏ lẻ. Thời gian: triển khai trong 2 năm tới; chủ thể: UBND xã, Chi cục Thuế huyện.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp giữa các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc nhà nước để phát hiện và xử lý kịp thời sai phạm. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Thanh tra huyện.

  4. Tăng cường công khai minh bạch ngân sách xã: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại các kỳ họp HĐND xã và trên các phương tiện thông tin đại chúng, tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát. Thời gian: ngay từ năm 2018; chủ thể: UBND xã, HĐND xã.

  5. Củng cố đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ kế toán và quản lý ngân sách cho cán bộ xã, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian: định kỳ hàng năm; chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Nghiên cứu cung cấp kiến thức thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, giúp cải thiện công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và Phòng Tài chính - Kế hoạch: Tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý ngân sách địa phương phù hợp với điều kiện thực tế, đồng thời nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu trong lĩnh vực tài chính công.

  4. Các tổ chức giám sát và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ hơn về quy trình quản lý ngân sách xã, vai trò của công khai minh bạch và giám sát ngân sách trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp xã đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và các dịch vụ công cộng tại địa phương, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và thúc đẩy phát triển bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách xã tại huyện Thanh Ba là gì?
    Khó khăn gồm: địa hình miền núi gây trở ngại cho thu thuế, trình độ cán bộ kế toán hạn chế, công tác kiểm tra giám sát chưa đồng bộ, và công khai minh bạch ngân sách còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán ngân sách xã?
    Cần phối hợp chặt chẽ giữa UBND xã và các cơ quan tài chính cấp trên, sử dụng số liệu thực tế, dự báo chính xác nguồn thu và nhu cầu chi, đồng thời đào tạo cán bộ chuyên môn để nâng cao chất lượng dự toán.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Bao gồm kiểm tra định kỳ, đột xuất và thường xuyên do các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc nhà nước phối hợp thực hiện nhằm phát hiện sai phạm, đảm bảo thu chi ngân sách đúng quy định.

  5. Tại sao công khai minh bạch ngân sách xã lại quan trọng?
    Công khai minh bạch tạo điều kiện cho nhân dân và các tổ chức giám sát việc thu chi ngân sách, nâng cao trách nhiệm của cán bộ quản lý, giảm thiểu tiêu cực và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Thanh Ba, chỉ ra những hạn chế trong lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra ngân sách.
  • Đã xác định các yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách xã.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý ngân sách cấp xã, bao gồm nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới quản lý thu chi, tăng cường kiểm tra giám sát và công khai minh bạch.
  • Nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý, cán bộ tài chính và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và tài chính công.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo cán bộ, áp dụng công nghệ thông tin và hoàn thiện hệ thống kiểm tra, giám sát ngân sách xã nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính cấp xã nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Thanh Ba.