I. Tổng quan quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh hiện nay
Quản lý chi ngân sách nhà nước tại cấp huyện là một nhiệm vụ trọng yếu, quyết định trực tiếp đến hiệu quả thực thi các chính sách phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Tại huyện Lộc Ninh, một huyện miền núi biên giới của tỉnh Bình Phước, công tác này càng có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh nguồn thu còn hạn hẹp nhưng nhu cầu chi tiêu cho phát triển lại rất lớn. Việc quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh không chỉ là quá trình phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính công một cách hợp lý, mà còn là công cụ để Nhà nước điều tiết, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và giữ vững an ninh quốc phòng. Luận văn của tác giả Đinh Thị Thúy Hồng cho thấy, trong giai đoạn 2014-2018, tổng chi ngân sách của huyện có xu hướng tăng dần, phản ánh nỗ lực của chính quyền địa phương trong việc đáp ứng các nhiệm vụ phát triển. Tuy nhiên, cơ cấu chi còn nhiều bất cập, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng rất lớn (khoảng 87%), trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 11%. Điều này đặt ra thách thức lớn về việc cân đối ngân sách để vừa duy trì hoạt động của bộ máy, vừa tích lũy cho các dự án hạ tầng chiến lược. Việc tuân thủ Luật Ngân sách Nhà nước và các quy định liên quan là nền tảng để đảm bảo tính kỷ luật, hiệu quả và minh bạch trong toàn bộ chu trình ngân sách, từ khâu lập dự toán, chấp hành đến quyết toán ngân sách. Hiệu quả của công tác này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm năng lực của bộ máy quản lý, sự phối hợp giữa các cơ quan như Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Lộc Ninh và Kho bạc Nhà nước huyện Lộc Ninh, cũng như các cơ chế, chính sách vĩ mô.
1.1. Vai trò của ngân sách nhà nước trong phát triển địa phương
Ngân sách nhà nước cấp huyện là công cụ tài chính tập trung, giữ vai trò chủ đạo trong việc thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội của địa phương. Nguồn ngân sách được sử dụng để duy trì hoạt động của bộ máy chính quyền, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu như giao thông, trường học, bệnh viện, và thực hiện các chính sách phúc lợi xã hội. Tại Lộc Ninh, ngân sách huyện còn có nhiệm vụ đặc biệt quan trọng là hỗ trợ các chương trình mục tiêu quốc gia, nhất là chương trình giảm nghèo bền vững tại các xã biên giới, nơi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Thông qua việc phân bổ nguồn lực, quản lý tài chính công giúp định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, khuyến khích sản xuất và tạo việc làm, từ đó nâng cao đời sống người dân.
1.2. Phân tích cơ cấu chi ngân sách huyện Lộc Ninh 2014 2018
Theo số liệu từ luận văn, cơ cấu chi ngân sách của huyện Lộc Ninh giai đoạn 2014-2018 cho thấy sự mất cân đối rõ rệt. Cụ thể, trong tổng chi hơn 2.841 tỷ đồng, chi thường xuyên chiếm tới 2.468 tỷ đồng (86.9%). Khoản chi này chủ yếu phục vụ hoạt động của bộ máy quản lý nhà nước, các đơn vị sự nghiệp (giáo dục, y tế), an ninh quốc phòng và các chính sách xã hội. Ngược lại, chi đầu tư phát triển chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ, dù đã tăng mạnh vào các năm cuối giai đoạn. Sự chênh lệch này phản ánh thực tế Lộc Ninh là một huyện nghèo, nguồn thu tại chỗ còn hạn chế, ngân sách chủ yếu dựa vào trợ cấp từ cấp trên, gây áp lực lên khả năng tích lũy cho đầu tư dài hạn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ xây dựng hạ tầng và thu hút đầu tư.
II. Thách thức trong quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh
Công tác quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh trong những năm qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn đối mặt với không ít khó khăn và thách thức. Một trong những vấn đề nổi cộm là áp lực chi tiêu ngày càng tăng trong khi nguồn thu ngân sách chưa bền vững, chủ yếu phụ thuộc vào trợ cấp từ ngân sách cấp trên. Điều này làm giảm đi tính tự chủ ngân sách địa phương. Thực trạng này dẫn đến việc phân bổ ngân sách còn dàn trải, chưa thực sự tập trung vào các lĩnh vực mũi nhọn có khả năng tạo ra đột phá. Tỷ trọng chi thường xuyên quá cao so với chi đầu tư phát triển là một rào cản lớn, làm chậm quá trình hiện đại hóa kết cấu hạ tầng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Hơn nữa, hiệu quả sử dụng ngân sách trong một số dự án đầu tư chưa cao, tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản vẫn còn tồn tại. Nguyên nhân của những hạn chế này xuất phát từ cả yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, Lộc Ninh là huyện biên giới có điểm xuất phát kinh tế thấp. Về chủ quan, năng lực lập dự toán, thẩm định và giám sát của một số cán bộ còn hạn chế. Công tác kiểm soát chi ngân sách tuy đã được chú trọng nhưng đôi khi chưa đủ chặt chẽ để ngăn chặn triệt để tình trạng lãng phí, chi tiêu sai mục đích. Việc chậm đổi mới cơ chế tự chủ tại các đơn vị sự nghiệp công lập cũng góp phần làm tăng gánh nặng cho ngân sách nhà nước.
2.1. Bất cập trong phân bổ ngân sách và chi thường xuyên
Việc phân bổ ngân sách tại huyện Lộc Ninh vẫn còn mang tính bình quân, dàn trải. Nguồn lực chưa được ưu tiên đủ mạnh cho các chương trình, dự án trọng điểm có sức lan tỏa lớn. Gánh nặng chi thường xuyên là thách thức lớn nhất, chiếm gần 90% tổng chi. Các khoản chi cho bộ máy hành chính, sự nghiệp giáo dục, y tế là cần thiết nhưng nếu không được kiểm soát hợp lý và thiếu cơ chế tự chủ mạnh mẽ, chúng sẽ tiếp tục phình to, lấn át nguồn lực dành cho đầu tư. Tình trạng chi tiêu cho hội họp, công tác phí, mua sắm tài sản công ở một số đơn vị còn chưa triệt để tiết kiệm, gây lãng phí nguồn lực.
2.2. Hạn chế về hiệu quả sử dụng ngân sách đầu tư phát triển
Hiệu quả sử dụng ngân sách cho chi đầu tư phát triển còn nhiều điểm cần cải thiện. Một số dự án triển khai chậm tiến độ, gây phát sinh chi phí và giảm hiệu quả vốn đầu tư. Công tác giải phóng mặt bằng gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến tiến độ chung. Việc thẩm định, phê duyệt dự án đôi khi chưa đánh giá hết các yếu tố rủi ro. Tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, dù đã được kiểm soát, vẫn là một vấn đề tiềm ẩn, gây áp lực lên ngân sách các năm tiếp theo. Năng lực của một số chủ đầu tư và ban quản lý dự án còn hạn chế cũng là một nguyên nhân làm giảm hiệu quả chi tiêu.
2.3. Tác động từ cơ chế chính sách tài khóa và bộ máy quản lý
Hệ thống định mức, tiêu chuẩn chi tiêu do trung ương ban hành đôi khi chưa hoàn toàn phù hợp với đặc thù của một huyện miền núi, biên giới như Lộc Ninh. Cơ chế phân cấp quản lý ngân sách tuy đã trao quyền tự chủ hơn cho địa phương nhưng cũng đòi hỏi năng lực quản lý tương xứng. Năng lực của đội ngũ cán bộ làm công tác tài chính - ngân sách từ cấp huyện đến cấp xã cần được tiếp tục nâng cao để đáp ứng yêu cầu của chính sách tài khóa mới. Sự phối hợp giữa các cơ quan, đặc biệt là giữa Hội đồng nhân dân huyện Lộc Ninh trong vai trò giám sát và UBND huyện trong vai trò điều hành, cần được tăng cường hơn nữa để đảm bảo các quyết sách chi tiêu là tối ưu.
III. Giải pháp hoàn thiện quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh
Để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh, cần triển khai đồng bộ một hệ thống các giải pháp mang tính chiến lược và thực tiễn. Trọng tâm của các giải pháp này là hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách ở tất cả các khâu, từ lập kế hoạch, phân bổ, chấp hành cho đến kiểm tra và quyết toán. Việc tuân thủ nghiêm ngặt Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn là yêu cầu bắt buộc. Cần tăng cường vai trò của các cơ quan chức năng như Phòng Tài chính - Kế hoạch và Kho bạc Nhà nước trong việc thẩm định, kiểm soát chi ngân sách nhằm đảm bảo các khoản chi đúng mục đích, đúng chế độ và hiệu quả. Một trong những nhiệm vụ cấp bách là cơ cấu lại các khoản chi theo hướng tăng dần tỷ trọng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên. Điều này đòi hỏi phải quyết liệt thực hiện thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, rà soát và cắt giảm các khoản chi chưa thực sự cần thiết. Bên cạnh đó, việc nâng cao chất lượng công tác dự báo thu ngân sách và lập dự toán chi phải được chú trọng, tránh tình trạng dự toán thiếu sát thực tế, phải điều chỉnh nhiều lần trong năm. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác tài chính là yếu tố con người then chốt, quyết định sự thành công của công cuộc cải cách quản lý tài chính công tại địa phương.
3.1. Tăng cường kiểm soát chi ngân sách theo Luật Ngân sách Nhà nước
Việc kiểm soát chi ngân sách phải được thực hiện chặt chẽ ngay từ khâu phân bổ dự toán đến khi thanh toán tại Kho bạc Nhà nước. Mọi khoản chi phải có trong dự toán đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, tuân thủ đúng các tiêu chuẩn, định mức theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước. Cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra tài chính định kỳ và đột xuất tại các đơn vị sử dụng ngân sách để kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và Mặt trận Tổ quốc cần được phát huy mạnh mẽ hơn nữa.
3.2. Nâng cao hiệu quả công tác lập và quyết toán ngân sách
Chất lượng công tác lập dự toán cần được cải thiện, đảm bảo tính khoa học, sát với thực tiễn và phù hợp với mục tiêu phát triển của huyện. Dự toán phải được xây dựng dựa trên cơ sở đánh giá chính xác nguồn thu và xác định thứ tự ưu tiên các nhiệm vụ chi. Công tác quyết toán ngân sách phải được thực hiện đúng thời hạn, số liệu phải chính xác, phản ánh trung thực tình hình thu, chi. Việc thẩm định và phê duyệt quyết toán cần được thực hiện nghiêm túc, làm rõ trách nhiệm của các đơn vị trong trường hợp có sai phạm, thất thoát.
IV. Phương pháp tối ưu phân bổ chi ngân sách huyện Lộc Ninh
Tối ưu hóa việc phân bổ nguồn lực là chìa khóa để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách tại huyện Lộc Ninh. Thay vì phân bổ dàn trải, cần áp dụng phương pháp tiếp cận dựa trên kết quả đầu ra và thứ tự ưu tiên. Điều này có nghĩa là phân bổ ngân sách cần tập trung vào các ngành, lĩnh vực và dự án có khả năng tạo ra giá trị gia tăng cao, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giải quyết các vấn đề xã hội bức xúc. Một trong những phương pháp hiệu quả là gắn chặt các khoản chi với các mục tiêu cụ thể trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hàng năm của huyện. Đặc biệt, các khoản chi phải hướng đến việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững, và phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Để thực hiện điều này, cần xây dựng một hệ thống tiêu chí phân bổ vốn khoa học, minh bạch. Quá trình công khai minh bạch ngân sách là một yêu cầu tất yếu, giúp người dân và doanh nghiệp có thể tham gia giám sát việc sử dụng tiền thuế của mình. Việc công khai dự toán, quyết toán, các dự án đầu tư công trên các phương tiện thông tin đại chúng sẽ tạo ra áp lực tích cực, buộc các cơ quan quản lý phải nâng cao trách nhiệm giải trình và sử dụng ngân sách hiệu quả hơn.
4.1. Đẩy mạnh công khai minh bạch ngân sách tại địa phương
Thực hiện triệt để nguyên tắc công khai minh bạch ngân sách theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước. Tất cả các khâu của chu trình ngân sách, từ dự toán, phân bổ, kết quả thực hiện cho đến quyết toán, đều phải được công bố rộng rãi để người dân biết và giám sát. Việc ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng cổng thông tin điện tử về ngân sách huyện sẽ là một công cụ hữu hiệu. Minh bạch hóa thông tin không chỉ giúp chống tham nhũng, lãng phí mà còn tăng cường niềm tin của công chúng vào bộ máy chính quyền.
4.2. Gắn chi ngân sách với mục tiêu an sinh xã hội và phát triển
Các khoản chi ngân sách phải được định hướng rõ ràng vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững và đảm bảo an sinh xã hội. Ưu tiên bố trí vốn cho các lĩnh vực giáo dục, y tế, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, và hỗ trợ sản xuất cho các hộ khó khăn. Cần rà soát lại các chính sách chi tiêu hiện hành để đảm bảo rằng chúng thực sự đến đúng đối tượng và mang lại hiệu quả thiết thực. Việc đánh giá tác động của các khoản chi đối với xã hội cần được thực hiện thường xuyên để có sự điều chỉnh kịp thời.
V. Thực tiễn quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh hiệu quả
Để việc quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh đi vào chiều sâu và thực sự hiệu quả, việc học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương khác và phát huy vai trò của các cơ quan chuyên môn là vô cùng cần thiết. Kinh nghiệm từ huyện Tuy Phước (Bình Định) và tỉnh Thái Bình cho thấy việc mạnh dạn phân cấp, giao quyền tự chủ đi đôi với tăng cường giám sát và xác định rõ mục tiêu ưu tiên là con đường đúng đắn. Tại Lộc Ninh, vai trò của Kho bạc Nhà nước huyện Lộc Ninh và Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Lộc Ninh là cực kỳ quan trọng. Đây là hai đơn vị nòng cốt trong việc tham mưu cho UBND huyện về phân bổ ngân sách và trực tiếp thực hiện kiểm soát chi ngân sách. Sự phối hợp nhịp nhàng, chuyên nghiệp giữa hai cơ quan này sẽ giúp bịt các lỗ hổng, ngăn chặn chi sai quy định và đẩy nhanh tiến độ giải ngân cho các dự án cần thiết. Việc áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý ngân sách, như hệ thống TABMIS (Hệ thống Thông tin Quản lý Ngân sách và Kho bạc), đã và đang góp phần hiện đại hóa, minh bạch hóa công tác quản lý tài chính công. Bài học rút ra là cần tiếp tục trao quyền, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát chéo để đảm bảo nguồn lực công được sử dụng một cách tối ưu nhất.
5.1. Vai trò của Kho bạc Nhà nước và Phòng Tài chính Kế hoạch
Phòng Tài chính - Kế hoạch chịu trách nhiệm tham mưu xây dựng dự toán, phương án phân bổ và trình Hội đồng nhân dân huyện Lộc Ninh quyết định. Trong khi đó, Kho bạc Nhà nước huyện Lộc Ninh thực hiện kiểm soát các khoản chi, đảm bảo chúng hợp pháp, hợp lệ trước khi xuất quỹ. Việc tăng cường năng lực chuyên môn và đạo đức công vụ cho cán bộ tại hai đơn vị này là yếu tố sống còn. Đồng thời, cần xây dựng quy chế phối hợp công tác chặt chẽ để xử lý công việc nhanh chóng, hiệu quả, tránh gây phiền hà cho các đơn vị thụ hưởng ngân sách.
5.2. Bài học kinh nghiệm từ Tuy Phước và Thái Bình áp dụng
Từ kinh nghiệm của tỉnh Thái Bình, Lộc Ninh có thể học hỏi cách ban hành các định mức phân bổ chi thường xuyên một cách chi tiết, khoa học, gắn với số lượng học sinh, số giường bệnh hay biên chế. Bài học từ huyện Tuy Phước cho thấy việc xác định rõ mục tiêu ưu tiên, chỉ đạo sát sao và tăng cường kiểm tra, giám sát chi tiêu bám sát dự toán sẽ giúp đảm bảo cân đối ngân sách tích cực. Áp dụng những kinh nghiệm này đòi hỏi sự quyết tâm chính trị và sự điều chỉnh linh hoạt cho phù hợp với điều kiện thực tế của huyện Lộc Ninh.
VI. Hướng đi mới trong quản lý tài chính công tại Lộc Ninh
Hướng tới tương lai, công tác quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh cần có những bước chuyển mình mạnh mẽ, phù hợp với xu thế cải cách quản lý tài chính công hiện đại. Mục tiêu dài hạn là xây dựng một nền tài chính địa phương bền vững, tăng cường tự chủ ngân sách địa phương và giảm dần sự phụ thuộc vào trợ cấp từ cấp trên. Để làm được điều này, bên cạnh việc quản lý chi hiệu quả, huyện cần tập trung vào các giải pháp nuôi dưỡng và phát triển nguồn thu. Song song đó, việc tiếp tục đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí phải trở thành một nguyên tắc thường trực trong mọi hoạt động chi tiêu công. Cần xem xét áp dụng các mô hình quản lý ngân sách tiên tiến hơn, như lập ngân sách theo kết quả đầu ra (performance-based budgeting), để các khoản chi được phân bổ dựa trên hiệu quả thực tế mà chúng mang lại. Chuyển đổi số trong quản lý tài chính, ngân sách là một xu hướng không thể đảo ngược, giúp tăng cường tính minh bạch, chính xác và hiệu quả. Cuối cùng, việc hoàn thiện tổ chức bộ máy và không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức làm công tác tài chính sẽ là nền tảng vững chắc để quản lý chi ngân sách huyện Lộc Ninh đạt được những mục tiêu đề ra, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững.
6.1. Xây dựng tự chủ ngân sách địa phương một cách bền vững
Tăng cường tự chủ ngân sách địa phương là mục tiêu chiến lược. Huyện Lộc Ninh cần khai thác hiệu quả các tiềm năng, lợi thế về đất đai, kinh tế cửa khẩu để tạo ra các nguồn thu mới, bền vững. Đồng thời, cần đẩy mạnh cơ chế tự chủ tài chính cho các đơn vị sự nghiệp công lập có nguồn thu, như y tế, giáo dục, để giảm gánh nặng cho ngân sách. Việc trao quyền tự chủ phải đi đôi với việc xác định rõ trách nhiệm giải trình và cơ chế giám sát hiệu quả.
6.2. Thực hành tiết kiệm chống lãng phí trong chi tiêu công
Quán triệt và thực hiện nghiêm túc Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Mọi khoản chi phải được cân nhắc kỹ lưỡng về sự cần thiết và hiệu quả. Cần rà soát, cắt giảm các cuộc họp, lễ hội, hội thảo không cần thiết. Quản lý chặt chẽ việc mua sắm, sử dụng xe công, tài sản công. Xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ tại từng cơ quan, đơn vị một cách cụ thể, công khai và có cơ chế giám sát việc thực hiện. Khen thưởng kịp thời các cá nhân, tập thể có sáng kiến tiết kiệm và xử lý nghiêm các trường hợp gây lãng phí.
