Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc nâng cao hiệu quả dạy học truyền cổ tích theo hướng tiếp cận thi pháp trong chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở là một vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, tỷ lệ học sinh chưa đạt yêu cầu về môn Ngữ văn ở cấp Trung học cơ sở chiếm khoảng 30-40%, trong đó phần lớn nguyên nhân xuất phát từ phương pháp dạy học chưa phù hợp, thiếu sự hấp dẫn và sáng tạo. Luận văn tập trung nghiên cứu việc áp dụng phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng tiếp cận thi pháp nhằm nâng cao hiệu quả học tập môn Ngữ văn lớp 6 tại một số trường Trung học cơ sở ở Hà Nội trong năm học 2016-2017.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng tiếp cận thi pháp, khảo sát thực trạng áp dụng phương pháp này trong giảng dạy Ngữ văn Trung học cơ sở, từ đó đề xuất giải pháp đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả tiếp nhận kiến thức và phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nội dung truyền cổ tích trong chương trình Ngữ văn lớp 6, với đối tượng là giáo viên và học sinh tại các trường Trung học cơ sở trên địa bàn Hà Nội.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, đặc biệt là phát huy giá trị văn hóa dân gian trong giáo dục, đồng thời nâng cao kỹ năng phân tích, cảm thụ văn học của học sinh. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chương trình và tài liệu giảng dạy Ngữ văn Trung học cơ sở, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết thi pháp học và lý thuyết dạy học truyền thống kết hợp đổi mới. Thi pháp học cung cấp công cụ phân tích cấu trúc, hình thức và nội dung của các tác phẩm văn học dân gian, đặc biệt là truyện cổ tích, giúp giáo viên và học sinh hiểu sâu sắc hơn về giá trị nghệ thuật và ý nghĩa văn hóa của tác phẩm. Lý thuyết dạy học truyền thống kết hợp đổi mới nhấn mạnh vai trò của phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích sự sáng tạo và phát triển tư duy phản biện.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Phương pháp dạy học truyền cổ tích: cách thức truyền đạt nội dung văn học dân gian qua các hình thức kể chuyện, phân tích, thảo luận.
  • Tiếp cận thi pháp: phương pháp phân tích văn bản dựa trên các yếu tố thi pháp như cấu trúc, ngôn ngữ, hình tượng nghệ thuật.
  • Hiệu quả dạy học: mức độ đạt được các mục tiêu giáo dục về kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.
  • Chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở: hệ thống nội dung, mục tiêu và phương pháp giảng dạy môn Ngữ văn cho học sinh cấp Trung học cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng giảng dạy tại 5 trường Trung học cơ sở trên địa bàn Hà Nội, với cỡ mẫu gồm 10 giáo viên Ngữ văn và 200 học sinh lớp 6. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính và định lượng. Phân tích định tính dựa trên phỏng vấn sâu giáo viên và quan sát tiết học, nhằm đánh giá cách thức áp dụng phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp. Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả và kiểm định t-test để so sánh kết quả học tập giữa nhóm học sinh được dạy theo phương pháp mới và nhóm đối chứng.

Timeline nghiên cứu kéo dài 12 tháng, từ tháng 9/2016 đến tháng 8/2017, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng và thử nghiệm phương pháp, thu thập và phân tích dữ liệu, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng áp dụng phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp còn hạn chế: Chỉ khoảng 35% giáo viên được khảo sát thường xuyên sử dụng phương pháp này trong giảng dạy, phần lớn còn áp dụng theo cách truyền thống, thiếu sự phân tích thi pháp sâu sắc.

  2. Hiệu quả học tập của học sinh được cải thiện rõ rệt khi áp dụng phương pháp mới: Kết quả kiểm tra cuối kỳ môn Ngữ văn của nhóm học sinh được dạy theo phương pháp thi pháp tăng trung bình 15% so với nhóm đối chứng (từ 65% lên 80% điểm đạt yêu cầu).

  3. Học sinh thể hiện sự hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động học tập: 78% học sinh trong nhóm thử nghiệm cho biết thích thú với các tiết học truyền cổ tích theo hướng thi pháp, so với 52% ở nhóm đối chứng.

  4. Giáo viên gặp khó khăn trong việc vận dụng phương pháp do thiếu tài liệu hướng dẫn và đào tạo chuyên sâu: 60% giáo viên phản ánh cần có thêm các khóa bồi dưỡng và tài liệu tham khảo để nâng cao năng lực giảng dạy theo phương pháp này.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong áp dụng phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp xuất phát từ việc thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng về chuyên môn và tài liệu hỗ trợ cho giáo viên. So sánh với một số nghiên cứu gần đây cho thấy, việc đào tạo giáo viên và phát triển tài liệu giảng dạy là yếu tố quyết định để nâng cao hiệu quả phương pháp dạy học đổi mới.

Việc tăng điểm số và sự hứng thú của học sinh phản ánh rõ nét tác động tích cực của phương pháp thi pháp trong việc phát triển năng lực cảm thụ và phân tích văn học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số giữa hai nhóm học sinh và bảng thống kê tỷ lệ học sinh yêu thích môn học.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân gian thông qua giáo dục. Điều này phù hợp với quan điểm của Pelsôp Mandela khi nhấn mạnh giáo dục là vũ khí mạnh nhất để thay đổi thế giới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu cho giáo viên về phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp: nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng giảng dạy, dự kiến thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội chủ trì.

  2. Xây dựng và phát hành tài liệu hướng dẫn giảng dạy chi tiết, có minh họa cụ thể về phương pháp thi pháp trong truyền cổ tích: giúp giáo viên dễ dàng áp dụng, hoàn thành trong 9 tháng, phối hợp giữa các trường đại học sư phạm và các nhà xuất bản giáo dục.

  3. Thử nghiệm và nhân rộng mô hình dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp tại các trường Trung học cơ sở khác trên địa bàn thành phố: đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp, thực hiện trong 1 năm tiếp theo, do các trường phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa liên quan đến văn hóa dân gian và thi pháp học: nhằm tăng cường trải nghiệm thực tế và phát triển năng lực toàn diện, triển khai thường xuyên trong năm học, do nhà trường và phụ huynh phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn Trung học cơ sở: có thể áp dụng các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học truyền cổ tích, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên Sở Giáo dục: sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Ngữ văn: tham khảo để hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học đổi mới, đặc biệt là ứng dụng thi pháp học trong giảng dạy văn học dân gian.

  4. Các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và thi pháp học: có thêm tài liệu tham khảo về ứng dụng lý thuyết thi pháp trong giáo dục phổ thông, góp phần phát triển nghiên cứu liên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng thi pháp là gì?
    Phương pháp này tập trung phân tích các yếu tố thi pháp như cấu trúc, ngôn ngữ, hình tượng nghệ thuật trong truyện cổ tích để giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung và giá trị văn hóa của tác phẩm. Ví dụ, giáo viên hướng dẫn học sinh nhận diện các biểu tượng, phép tu từ trong truyện để phát triển tư duy phân tích.

  2. Lợi ích của việc áp dụng phương pháp này trong giảng dạy Ngữ văn là gì?
    Phương pháp giúp học sinh nâng cao khả năng cảm thụ, phân tích văn học, đồng thời tăng sự hứng thú và chủ động trong học tập. Theo khảo sát, học sinh được dạy theo phương pháp này có điểm số trung bình cao hơn 15% so với phương pháp truyền thống.

  3. Những khó khăn khi áp dụng phương pháp này là gì?
    Khó khăn chính là thiếu tài liệu hướng dẫn chi tiết và giáo viên chưa được đào tạo bài bản về thi pháp học. Điều này dẫn đến việc áp dụng chưa hiệu quả và chưa đồng đều giữa các trường.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao năng lực áp dụng phương pháp này?
    Giáo viên nên tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên sâu, nghiên cứu tài liệu chuyên ngành về thi pháp học và thực hành giảng dạy qua các tiết học mẫu. Việc trao đổi kinh nghiệm giữa các giáo viên cũng rất cần thiết.

  5. Phương pháp này có phù hợp với tất cả các cấp học không?
    Phương pháp chủ yếu phù hợp với cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông, nơi học sinh đã có nền tảng ngôn ngữ và tư duy nhất định để tiếp nhận các phân tích thi pháp. Ở cấp tiểu học, cần điều chỉnh phù hợp với khả năng nhận thức của học sinh.

Kết luận

  • Phương pháp dạy học truyền cổ tích theo hướng tiếp cận thi pháp là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng giảng dạy Ngữ văn Trung học cơ sở.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và thái độ học tập của học sinh khi áp dụng phương pháp này.
  • Giáo viên cần được đào tạo bài bản và có tài liệu hướng dẫn cụ thể để vận dụng thành công phương pháp.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm hỗ trợ giáo viên và nhà trường trong việc đổi mới phương pháp dạy học.
  • Khuyến nghị mở rộng nghiên cứu và áp dụng phương pháp tại các trường Trung học cơ sở khác nhằm phát huy giá trị văn hóa dân gian trong giáo dục.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng, xây dựng tài liệu hướng dẫn, thử nghiệm mô hình tại nhiều trường hơn và đánh giá hiệu quả liên tục.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên Ngữ văn hãy cùng nhau hợp tác để đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát huy giá trị văn hóa dân gian trong nhà trường.