Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế bền vững và áp lực bảo vệ môi trường ngày càng gia tăng, quản trị chuỗi cung ứng xanh (Green Supply Chain Management - GSCM) trở thành một xu hướng quan trọng đối với các doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là ngành công nghiệp ô tô. Tại Việt Nam, ngành công nghiệp ô tô đã hình thành và phát triển hơn 20 năm, tuy nhiên vẫn còn nhiều thách thức trong việc áp dụng các mô hình quản trị chuỗi cung ứng xanh nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và bảo vệ môi trường. Theo báo cáo ngành, sản lượng ô tô sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu tại Việt Nam giai đoạn 2018-2020 có sự tăng trưởng ổn định, tạo áp lực lớn lên chuỗi cung ứng và môi trường.

Nghiên cứu này tập trung phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến áp dụng quản trị chuỗi cung ứng xanh tại các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô khu vực phía Bắc Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 12/2021 đến tháng 3/2022. Mục tiêu chính là xây dựng mô hình đánh giá các yếu tố tác động đến việc áp dụng GSCM, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản trị chuỗi cung ứng xanh phù hợp với đặc thù ngành ô tô Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đáp ứng các yêu cầu pháp luật cũng như xu hướng tiêu dùng xanh ngày càng tăng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên bốn mô hình quản trị chuỗi cung ứng xanh chính:

  • Mô hình dựa trên rủi ro (Risk-based strategy - RBS): Tập trung vào việc giảm thiểu rủi ro môi trường và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14001 nhằm đảm bảo uy tín và giảm thiểu tác động tiêu cực.
  • Mô hình dựa trên hiệu quả (Efficiency-based strategy - EBS): Nhấn mạnh vào việc tối ưu hóa hiệu quả sản xuất và giảm thiểu chất thải, đồng thời nâng cao hiệu quả kinh tế và môi trường.
  • Mô hình dựa trên đổi mới (Innovation-based strategy - IBS): Khuyến khích đổi mới công nghệ và quy trình nhằm phát triển sản phẩm và chuỗi cung ứng thân thiện với môi trường.
  • Mô hình vòng kín (Closed-loop strategy - CLS): Tập trung vào việc tái chế, tái sử dụng và quản lý vòng đời sản phẩm nhằm tạo ra chuỗi cung ứng bền vững và khép kín.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: quản trị chuỗi cung ứng xanh, áp lực từ nhà cung cấp, áp lực từ khách hàng, áp lực từ các quy định pháp luật, và đặc điểm loại hình doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu áp dụng phương pháp đánh giá hệ thống tài liệu (Systematic Literature Review - SLR) kết hợp khảo sát thực tiễn tại các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô khu vực phía Bắc Việt Nam. Dữ liệu được thu thập thông qua phiếu khảo sát với mẫu gồm các nhà quản lý cấp cao, trung và cơ sở tại khoảng 150 doanh nghiệp.

Phân tích dữ liệu sử dụng kỹ thuật phân tích phương sai bình phương nhỏ nhất (Partial Least Squares - Structural Equation Modeling - PLS-SEM) nhằm kiểm định mô hình cấu trúc tuyến tính và đánh giá các giả thuyết nghiên cứu. Thang đo Likert 5 mức được sử dụng để đo lường các biến quan sát. Quá trình nghiên cứu được thực hiện từ tháng 12/2021 đến tháng 3/2022, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với thực trạng ngành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của môi trường nội bộ doanh nghiệp: Mức độ cam kết của lãnh đạo cấp cao và sự phối hợp giữa các phòng ban có tác động tích cực và mạnh mẽ đến việc áp dụng GSCM, với hệ số tác động đạt khoảng 0.45 (p < 0.01). Khoảng 72% doanh nghiệp nhận thức rõ vai trò của môi trường nội bộ trong việc thúc đẩy GSCM.

  2. Áp lực từ nhà cung cấp: Hợp tác và kiểm soát chất lượng từ nhà cung cấp có ảnh hưởng tích cực đến áp dụng GSCM, với hệ số tác động 0.38 (p < 0.05). Khoảng 65% doanh nghiệp cho biết áp lực từ nhà cung cấp là yếu tố thúc đẩy chính.

  3. Áp lực từ khách hàng: Nhu cầu mua sắm xanh và yêu cầu về sản phẩm thân thiện môi trường từ khách hàng có tác động đáng kể, hệ số 0.42 (p < 0.01). Khoảng 70% doanh nghiệp ghi nhận sự gia tăng áp lực này trong 3 năm gần đây.

  4. Áp lực từ các quy định pháp luật: Việc tuân thủ các quy định về môi trường và tiêu chuẩn quốc tế là yếu tố bắt buộc, ảnh hưởng với hệ số 0.40 (p < 0.01). Khoảng 68% doanh nghiệp đánh giá các quy định pháp luật là động lực quan trọng.

  5. Sự khác biệt theo loại hình doanh nghiệp: Doanh nghiệp có quy mô lớn và vốn đầu tư nước ngoài có mức độ áp dụng GSCM cao hơn khoảng 15% so với doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy môi trường nội bộ doanh nghiệp đóng vai trò trung tâm trong việc thúc đẩy áp dụng GSCM, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế trước đây. Áp lực từ nhà cung cấp và khách hàng phản ánh xu hướng toàn cầu về tiêu dùng xanh và chuỗi cung ứng bền vững. Việc tuân thủ pháp luật không chỉ là yêu cầu bắt buộc mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp.

So sánh với các nghiên cứu tại các nước phát triển, mức độ áp dụng GSCM tại Việt Nam còn thấp hơn, chủ yếu do hạn chế về nguồn lực và nhận thức. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của chính sách và xu hướng thị trường, các doanh nghiệp Việt Nam đang dần cải thiện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và bảng phân tích PLS-SEM chi tiết các hệ số tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường cam kết lãnh đạo doanh nghiệp: Đào tạo và nâng cao nhận thức cho lãnh đạo cấp cao về lợi ích của GSCM nhằm thúc đẩy chính sách và nguồn lực hỗ trợ. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp, các tổ chức đào tạo.

  2. Xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững với nhà cung cấp: Thiết lập tiêu chuẩn xanh trong hợp đồng, kiểm soát chất lượng và hỗ trợ nhà cung cấp cải tiến quy trình. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Bộ phận mua hàng, quản lý chuỗi cung ứng.

  3. Đáp ứng yêu cầu khách hàng về sản phẩm xanh: Phát triển sản phẩm thân thiện môi trường, tăng cường truyền thông và xây dựng thương hiệu xanh. Thời gian: 12-18 tháng. Chủ thể: Bộ phận R&D, marketing.

  4. Tuân thủ và chủ động thích ứng với quy định pháp luật: Thiết lập hệ thống quản lý môi trường theo tiêu chuẩn quốc tế, thường xuyên cập nhật và đào tạo nhân viên. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Phòng pháp chế, quản lý chất lượng.

  5. Khuyến khích áp dụng mô hình vòng kín: Đầu tư công nghệ tái chế, thu hồi sản phẩm và quản lý vòng đời sản phẩm nhằm giảm chi phí và tăng giá trị kinh tế. Thời gian: 18-24 tháng. Chủ thể: Ban quản lý dự án, phòng kỹ thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý doanh nghiệp sản xuất ô tô: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản trị chuỗi cung ứng xanh, giúp tăng năng lực cạnh tranh và tuân thủ pháp luật.

  2. Các nhà hoạch định chính sách: Thông tin về thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng giúp xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp ô tô xanh và bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản trị kinh doanh, logistics: Cung cấp mô hình nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về GSCM.

  4. Các nhà cung cấp và đối tác trong chuỗi cung ứng: Hiểu rõ vai trò và áp lực trong việc hợp tác thực hiện các tiêu chuẩn xanh, từ đó nâng cao chất lượng và uy tín trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị chuỗi cung ứng xanh là gì?
    Quản trị chuỗi cung ứng xanh là việc tích hợp các yếu tố môi trường vào quản lý chuỗi cung ứng, từ thiết kế sản phẩm, lựa chọn nguyên liệu, sản xuất, phân phối đến thu hồi sản phẩm nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

  2. Tại sao GSCM quan trọng đối với ngành ô tô Việt Nam?
    Ngành ô tô có quy trình sản xuất phức tạp và tiêu thụ nhiều tài nguyên, áp dụng GSCM giúp giảm chi phí, nâng cao hiệu quả và đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe về môi trường và tiêu chuẩn quốc tế.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến việc áp dụng GSCM?
    Các nhân tố chính gồm môi trường nội bộ doanh nghiệp, áp lực từ nhà cung cấp, áp lực từ khách hàng, áp lực từ các quy định pháp luật và đặc điểm loại hình doanh nghiệp.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp nâng cao áp dụng GSCM?
    Doanh nghiệp cần tăng cường cam kết lãnh đạo, hợp tác chặt chẽ với nhà cung cấp, đáp ứng yêu cầu khách hàng, tuân thủ pháp luật và áp dụng mô hình vòng kín trong quản lý chuỗi cung ứng.

  5. GSCM có mang lại lợi ích kinh tế không?
    Có, GSCM giúp giảm chi phí nguyên liệu, năng lượng, xử lý chất thải, đồng thời nâng cao uy tín thương hiệu và khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định rõ các nhân tố ảnh hưởng tích cực đến áp dụng quản trị chuỗi cung ứng xanh tại các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô khu vực phía Bắc Việt Nam.
  • Môi trường nội bộ doanh nghiệp và áp lực từ khách hàng, nhà cung cấp, pháp luật là những yếu tố then chốt thúc đẩy GSCM.
  • Sự khác biệt về loại hình doanh nghiệp ảnh hưởng đến mức độ áp dụng GSCM, doanh nghiệp lớn và vốn đầu tư nước ngoài có lợi thế hơn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng GSCM, góp phần phát triển ngành công nghiệp ô tô bền vững tại Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu sang các khu vực và ngành nghề khác, đồng thời tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Hành động ngay hôm nay: Các doanh nghiệp và nhà quản lý ngành ô tô cần chủ động áp dụng các giải pháp quản trị chuỗi cung ứng xanh để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong tương lai.