Đánh giá các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội theo Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 2015 (Trên cơ sở thực tiễn xét xử tại tỉnh Đắk Lắk)

• Tác giả: Hoàng Thị Kim Duyên
• Người hướng dẫn: PGS.TS Trịnh Quốc Toản
• Trường học: Trường Đại Học Luật - Đại Học Quốc Gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình Sự và Tố tụng Hình sự
• Đề tài: Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội theo Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 (Trên cơ sở thực tiễn xét xử tại tỉnh Đắk Lắk)
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI
• 1.1. Một số vấn đề lý luận về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 1.1.1. Khái niệm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 1.1.2. Đặc điểm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 1.1.3. Ý nghĩa của việc quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 1.1.4. Nguyên tắc áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 1.1.5. Pháp luật hình sự Việt Nam về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015
• 1.1.5.1. Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp
• 1.1.5.2. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
• 1.1.5.3. Phạm tội 02 lần trở lên
• 1.1.5.4. Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm
• 1.2. KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THUỘC NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ, NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG
• 2.1. Thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội trong hoạt động xét xử tại TAND tỉnh Đắk Lắk
• 2.1.1. Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp
• 2.1.2. Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
• 2.1.3. Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Phạm tội 02 lần trở lên
• 2.1.4. Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự Tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm
• 2.2. Nguyên nhân của những tồn tại và một số giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự, nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 2.2.1. Nguyên nhân của những tồn tại
• 2.2.2. Một số giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự, nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội
• 2.3. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG

I. Tổng Quan Luận Văn Tình Tiết Tăng Nặng TNHS Đắk Lắk

Luận văn đi sâu vào nghiên cứu các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (TNHS) thuộc nhân thân người phạm tội theo BLHS 2015, đặc biệt trong bối cảnh thực tiễn xét xử tại tỉnh Đắk Lắk. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm áp dụng pháp luật một cách công bằng, chính xác, góp phần vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Việc xác định đúng đắn các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự giúp Tòa án cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt một cách hiệu quả, răn đe và giáo dục người phạm tội. Theo Điều 50 BLHS 2015, khi quyết định hình phạt, Tòa án phải căn cứ vào các quy định của Bộ luật, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng TNHS. Như vậy, các tình tiết tăng nặng đóng vai trò then chốt trong quá trình xét xử.

1.1. Khái niệm về Tình Tiết Tăng Nặng Trách Nhiệm Hình Sự

Các quan điểm khoa học pháp lý khác nhau về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Một số cho rằng đây là tình tiết làm tăng mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, từ đó tăng nặng trách nhiệm hình sự. Quan điểm khác nhấn mạnh ảnh hưởng của các tình tiết tăng nặng đến mức hình phạt trong giới hạn khung hình phạt. Bản thân tác giả đồng ý với quan điểm: Tình tiết tăng nặng TNHS là tình tiết thuộc vụ án hình sự liên quan đến hành vi phạm tội hay nhân thân người phạm tội làm tăng mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội; làm tăng nhu cầu áp dụng biện pháp cƣỡng chế hình sự nhằm giáo dục, cải tạo ngƣời phạm tội đƣợc quy định trong BLHS nhƣ là một trong những căn cứ để Tòa án quyết định tăng hình phạt đối với ngƣời đó trong phạm vi chế tài một khung hình phạt.

1.2. Ý Nghĩa của Tình Tiết Tăng Nặng Trách Nhiệm Hình Sự

Việc quy định các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm công bằng, khách quan trong xét xử. Nó giúp Tòa án xem xét toàn diện các khía cạnh của vụ án, từ hành vi phạm tội đến nhân thân người phạm tội, từ đó đưa ra quyết định hình phạt phù hợp. Các tình tiết tăng nặng cũng góp phần nâng cao tính răn đe, phòng ngừa của pháp luật hình sự. Đồng thời, nó cũng thể hiện tinh thần chủ động phòng ngừa và kiên quyết đấu tranh chống tội phạm, thông qua hình phạt để răn đe, giáo dục, cảm hóa, cải tạo ngƣời phạm tội.

II. Vấn Đề Thiếu Sót Khi Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng Tại Đắk Lắk

Mặc dù việc áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nói chung, các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội nói riêng trong hoạt động xét xử của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk đã đạt được hiệu quả cao trong việc ban hành các phán quyết đúng đắn, đánh giá đúng tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm thông qua việc áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội. Tuy vậy, trong thực tiễn áp dụng các tình tiết tặng nặng trách nhiệm hình sự trong đó có các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội vẫn còn có những hạn chế, thiếu sót dẫn đến tình trạng chưa xác định đúng, bỏ lọt hoặc không thống nhất trong thực tiễn xét xử, ảnh hưởng đến hiệu quả định tội cũng như quyết định hình phạt của Tòa án.

2.1. Thực Trạng Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng Tại TAND Đắk Lắk

Thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng tại Tòa án nhân dân Đắk Lắk cho thấy sự đa dạng trong các vụ án hình sự. Tuy nhiên, việc áp dụng chưa thực sự thống nhất. Các tình tiết tăng nặng liên quan đến nhân thân người phạm tội đôi khi chưa được đánh giá đầy đủ, dẫn đến sai sót trong định tội và quyết định hình phạt. Điều này ảnh hưởng đến tính nghiêm minh và công bằng của pháp luật.

2.2. Nguyên Nhân của Thiếu Sót Trong Áp Dụng

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thiếu sót trong việc áp dụng các tình tiết tăng nặng. Một phần do nhận thức và kinh nghiệm của người áp dụng pháp luật chưa đồng đều. Một phần do quy định của pháp luật còn chưa thực sự rõ ràng, gây khó khăn trong việc giải thích và áp dụng. Ngoài ra, áp lực công việc và nguồn lực hạn chế cũng là những yếu tố ảnh hưởng.

III. Phương Pháp Phân Loại Tình Tiết Tăng Nặng TNHS Hiệu Quả

Luận văn đề xuất các phương pháp phân loại tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (TNHS) hiệu quả để khắc phục tình trạng áp dụng sai sót, bỏ lọt. Việc phân loại dựa trên các tiêu chí khác nhau, như ý nghĩa pháp lý, tính chất của tình tiết, giúp người áp dụng pháp luật có cái nhìn tổng quan và chính xác hơn về từng loại tình tiết tăng nặng. Đồng thời, luận văn cũng đi sâu phân tích các điều luật về tình tiết tăng nặng, làm rõ bản chất pháp lý của từng tình tiết.

3.1. Phân Loại Theo Ý Nghĩa Pháp Lý Của Tình Tiết

Việc phân loại tình tiết tăng nặng theo ý nghĩa pháp lý giúp xác định rõ vai trò của từng tình tiết trong quá trình xét xử. Các tình tiết có thể được phân loại thành tình tiết làm tăng mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, tình tiết thể hiện nhân thân người phạm tội xấu, tình tiết thể hiện sự ngoan cố, không ăn năn hối cải. Sự phân loại này giúp Tòa án đánh giá chính xác mức độ trách nhiệm hình sự của người phạm tội.

3.2. Phân Loại Theo Tính Chất Chủ Quan và Khách Quan

Phân loại tình tiết tăng nặng theo tính chất chủ quan và khách quan cũng là một phương pháp hiệu quả. Các tình tiết chủ quan liên quan đến ý thức, động cơ của người phạm tội, trong khi các tình tiết khách quan liên quan đến hậu quả, phương thức thực hiện hành vi phạm tội. Việc phân biệt rõ hai loại tình tiết này giúp Tòa án xem xét toàn diện các khía cạnh của vụ án.

IV. Giải Pháp Hoàn Thiện Quy Định Về Tình Tiết Tăng Nặng BLHS

Để giải quyết các vấn đề còn tồn tại trong việc áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định của BLHS 2015. Các giải pháp tập trung vào việc làm rõ các khái niệm, tiêu chí xác định tình tiết tăng nặng, bổ sung các quy định còn thiếu, và nâng cao năng lực của người áp dụng pháp luật. Việc hoàn thiện pháp luật là yếu tố then chốt để bảo đảm áp dụng pháp luật một cách công bằng, thống nhất.

4.1. Rà Soát và Sửa Đổi Các Điều Luật Chưa Rõ Ràng

Cần rà soát và sửa đổi các điều luật quy định về tình tiết tăng nặng còn chưa rõ ràng, gây khó khăn trong việc giải thích và áp dụng. Việc sửa đổi cần đảm bảo tính chính xác, cụ thể, dễ hiểu, tránh tình trạng mỗi người hiểu một cách khác nhau. Đồng thời, cần bổ sung các quy định còn thiếu, đáp ứng yêu cầu thực tiễn xét xử.

4.2. Nâng Cao Năng Lực Cho Người Áp Dụng Pháp Luật

Nâng cao năng lực cho người áp dụng pháp luật là một giải pháp quan trọng. Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, cập nhật kiến thức pháp luật mới cho các thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên. Đồng thời, cần tăng cường trao đổi kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau giữa những người làm công tác xét xử.

V. Nghiên Cứu Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng Tại TAND Đắk Lắk

Luận văn tập trung nghiên cứu thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tại TAND tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn 2018-2022. Việc nghiên cứu dựa trên các bản án, quyết định của Tòa án, thống kê số liệu về các vụ án có áp dụng tình tiết tăng nặng, phân tích các sai sót, bất cập trong quá trình áp dụng. Kết quả nghiên cứu là cơ sở quan trọng để đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng.

5.1. Thống Kê Số Liệu Về Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng

Việc thống kê số liệu về các vụ án có áp dụng tình tiết tăng nặng tại TAND Đắk Lắk giúp đánh giá tổng quan về tình hình áp dụng pháp luật. Số liệu thống kê cho thấy các loại tình tiết tăng nặng nào được áp dụng phổ biến, loại nào ít được áp dụng, và có sự khác biệt nào giữa các cấp Tòa án.

5.2. Phân Tích Các Bản Án Cụ Thể Về Tình Tiết Tăng Nặng

Phân tích các bản án cụ thể giúp hiểu rõ hơn về cách Tòa án xem xét, đánh giá và áp dụng các tình tiết tăng nặng trong từng vụ án. Việc phân tích tập trung vào các tình tiết liên quan đến nhân thân người phạm tội, như phạm tội có tính chất chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ quyền hạn, tái phạm, tái phạm nguy hiểm.

VI. Kết Luận Hướng Tới Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng Hiệu Quả

Luận văn khẳng định vai trò quan trọng của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong việc bảo đảm công bằng, nghiêm minh của pháp luật. Việc nghiên cứu sâu sắc về các tình tiết tăng nặng, thực tiễn áp dụng tại Đắk Lắk và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật là góp phần nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Hy vọng rằng, với những nỗ lực không ngừng, việc áp dụng tình tiết tăng nặng sẽ ngày càng chính xác, hiệu quả hơn.

6.1. Tầm Quan Trọng của Nghiên Cứu Về Tình Tiết Tăng Nặng

Nghiên cứu về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Nó góp phần làm sáng tỏ các vấn đề pháp lý, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng và áp dụng pháp luật. Nghiên cứu này cũng giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của pháp luật trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

6.2. Triển Vọng Áp Dụng Tình Tiết Tăng Nặng Trong Tương Lai

Với sự phát triển của kinh tế - xã hội, tình hình tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp. Việc áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự cần được tiếp tục hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các nhà khoa học pháp lý và cộng đồng để xây dựng một hệ thống pháp luật hình sự hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh tình hình tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp và gia tăng về số lượng cũng như mức độ nghiêm trọng, việc nghiên cứu các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (TNHS) thuộc nhân thân người phạm tội trở nên cấp thiết. Theo thống kê từ Tòa án nhân dân (TAND) hai cấp tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2018-2022, có khoảng 935 bản án hình sự sơ thẩm và phúc thẩm được tổng hợp, trong đó các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội được áp dụng phổ biến với tỉ lệ như: tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm chiếm 73 trường hợp, phạm tội 02 lần trở lên 55 trường hợp, phạm tội có tính chất chuyên nghiệp 35 trường hợp, và lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội 2 trường hợp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận, pháp luật và thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội theo Bộ luật Hình sự (BLHS) Việt Nam năm 2015, trên cơ sở thực tiễn xét xử tại tỉnh Đắk Lắk từ năm 2018 đến 2022. Nghiên cứu tập trung phân tích các tình tiết: phạm tội có tính chất chuyên nghiệp; lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội; phạm tội 02 lần trở lên; tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện quy định pháp luật hình sự, nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS trong hoạt động xét xử, đảm bảo công bằng, chính xác trong việc cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt đối với người phạm tội, đồng thời tăng cường công tác phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hệ thống lý luận về khoa học luật hình sự, đặc biệt tập trung vào các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết về trách nhiệm hình sự và cá thể hóa hình phạt: Nhấn mạnh nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm hình sự, theo đó hình phạt phải phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và nhân thân người phạm tội, được quy định tại Điều 3 và Điều 50 BLHS 2015.

2. Lý thuyết phân loại tình tiết tăng nặng TNHS: Phân biệt các tình tiết tăng nặng TNHS thành tình tiết tăng nặng chung, tình tiết định tội, tình tiết định khung, và đặc biệt tập trung vào tình tiết tăng nặng thuộc nhân thân người phạm tội như: phạm tội có tính chất chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ, quyền hạn, phạm tội 02 lần trở lên, tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.

Các khái niệm chính bao gồm: tình tiết tăng nặng TNHS, nhân thân người phạm tội, nguyên tắc pháp chế, nguyên tắc công bằng, nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ 935 bản án hình sự sơ thẩm và phúc thẩm của TAND hai cấp tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2018-2022, các văn bản pháp luật hiện hành như BLHS 2015, các nghị quyết hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao, cùng các công trình nghiên cứu, giáo trình luật hình sự và bài viết chuyên ngành.

• Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các quy định pháp luật, so sánh các quan điểm lý luận, đồng thời phân tích định lượng tần suất áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS trong thực tiễn xét xử. Phương pháp nghiên cứu pháp lý kết hợp với phân tích thực tiễn xét xử nhằm đánh giá hiệu quả và tồn tại trong áp dụng pháp luật.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ 01/01/2018 đến 31/12/2022, phù hợp với thời điểm BLHS 2015 có hiệu lực và áp dụng tại tỉnh Đắk Lắk.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tổng hợp toàn bộ các bản án hình sự sơ thẩm và phúc thẩm có liên quan đến các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho thực tiễn xét xử tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tần suất áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội: Trong 935 bản án được nghiên cứu, tình tiết tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm được áp dụng nhiều nhất với 73 trường hợp (chiếm khoảng 7,8%), tiếp theo là phạm tội 02 lần trở lên với 55 trường hợp (khoảng 5,9%), phạm tội có tính chất chuyên nghiệp 35 trường hợp (khoảng 3,7%), và lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội chỉ 2 trường hợp (khoảng 0,2%).

2. Phạm tội có tính chất chuyên nghiệp: Tình tiết này chủ yếu xuất hiện trong các tội phạm xâm phạm sở hữu, đặc biệt là trộm cắp tài sản. Ví dụ điển hình là vụ án của bị cáo Nguyễn Xuân T, thực hiện 05 vụ trộm cắp điện thoại di động liên tiếp, lấy kết quả phạm tội làm nguồn sống chính, được Tòa án xác định là phạm tội có tính chất chuyên nghiệp.

3. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội: Tình tiết này ít được áp dụng trong thực tiễn xét xử tại Đắk Lắk, chủ yếu liên quan đến các tội phạm về chức vụ, quyền hạn. Sự hạn chế này phản ánh đặc thù địa phương và số lượng vụ án liên quan.

4. Phạm tội 02 lần trở lên và tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm: Hai tình tiết này được áp dụng phổ biến, thể hiện sự nghiêm khắc trong việc xử lý người phạm tội có hành vi tái phạm. Theo quy định tại Điều 53 BLHS 2015, tái phạm được xác định khi người phạm tội đã bị kết án, chưa được xóa án tích và tiếp tục phạm tội với lỗi cố ý.

Thảo luận kết quả

Việc áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội tại TAND tỉnh Đắk Lắk đã góp phần nâng cao hiệu quả xét xử, đảm bảo tính nghiêm minh và công bằng trong xử lý tội phạm. Số liệu thống kê cho thấy sự ưu tiên áp dụng tình tiết tái phạm và phạm tội 02 lần trở lên, phù hợp với mục tiêu phòng ngừa tái phạm và bảo vệ an ninh trật tự xã hội.

Tuy nhiên, việc thiếu định nghĩa thống nhất về khái niệm "phạm tội có tính chất chuyên nghiệp" gây khó khăn trong thực tiễn áp dụng, dẫn đến sự không đồng nhất trong đánh giá và quyết định hình phạt. So sánh với các nghiên cứu trước đây, vấn đề này cũng được nhiều nhà khoa học pháp lý nhấn mạnh như một điểm cần hoàn thiện trong pháp luật hình sự.

Ngoài ra, tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội ít được áp dụng tại địa phương có thể do đặc thù về loại hình tội phạm và cơ cấu vụ án. Điều này cũng phản ánh sự cần thiết trong việc nâng cao năng lực phát hiện, xử lý các vụ án liên quan đến chức vụ, quyền hạn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tần suất áp dụng từng tình tiết tăng nặng TNHS, hoặc bảng tổng hợp số liệu phân loại theo từng năm để theo dõi xu hướng áp dụng qua thời gian.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện quy định pháp luật về khái niệm "phạm tội có tính chất chuyên nghiệp": Cần ban hành văn bản hướng dẫn hoặc sửa đổi BLHS để định nghĩa rõ ràng, thống nhất về tình tiết này, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng chính xác, tránh sự tùy nghi và không đồng nhất. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Bộ Tư pháp; Thời gian: 1-2 năm.

2. Tăng cường đào tạo, tập huấn cho cán bộ tư pháp tại địa phương: Nâng cao nhận thức, kỹ năng áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội, đặc biệt là các tình tiết phức tạp như tái phạm, lợi dụng chức vụ. Chủ thể thực hiện: TAND, Viện Kiểm sát; Thời gian: liên tục hàng năm.

3. Xây dựng hệ thống dữ liệu thống kê và phân tích chuyên sâu về tình tiết tăng nặng TNHS: Hỗ trợ công tác nghiên cứu, đánh giá và đề xuất chính sách pháp luật dựa trên cơ sở dữ liệu thực tiễn. Chủ thể thực hiện: Bộ Tư pháp, Viện Khoa học pháp lý; Thời gian: 2-3 năm.

4. Tăng cường công tác phòng ngừa tội phạm tái phạm: Kết hợp các biện pháp giáo dục, cải tạo người phạm tội, đồng thời áp dụng nghiêm các tình tiết tăng nặng TNHS nhằm răn đe hiệu quả. Chủ thể thực hiện: Cơ quan thi hành án, các tổ chức xã hội; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp: Nắm vững lý luận và thực tiễn áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS để nâng cao chất lượng xét xử, đảm bảo công bằng và chính xác trong quyết định hình phạt.

2. Luật sư và các chuyên gia pháp lý: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để tư vấn, bảo vệ quyền lợi cho thân chủ, đồng thời góp ý hoàn thiện pháp luật hình sự.

3. Nhà nghiên cứu và giảng viên luật hình sự: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn phục vụ cho nghiên cứu chuyên sâu và giảng dạy về trách nhiệm hình sự và các tình tiết tăng nặng.

4. Cơ quan quản lý nhà nước về tư pháp và pháp luật: Làm căn cứ để xây dựng, hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao hiệu quả công tác phòng chống tội phạm và cải cách tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

1. Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội là gì?
   Là các yếu tố liên quan đến đặc điểm cá nhân của người phạm tội làm tăng mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, được quy định tại khoản 1 Điều 52 BLHS 2015, bao gồm: phạm tội có tính chất chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ, quyền hạn, phạm tội 02 lần trở lên, tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm.

2. Tại sao cần phân biệt giữa "phạm tội 02 lần trở lên" và "tái phạm"?
   "Phạm tội 02 lần trở lên" là người phạm tội thực hiện nhiều lần hành vi phạm tội nhưng chưa bị kết án hoặc chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, còn "tái phạm" là người đã bị kết án, chưa được xóa án tích và tiếp tục phạm tội. Việc phân biệt giúp áp dụng hình phạt phù hợp và chính xác.

3. Làm thế nào để xác định một hành vi phạm tội có tính chất chuyên nghiệp?
   Theo hướng dẫn của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao, hành vi phạm tội có tính chất chuyên nghiệp khi người phạm tội thực hiện hành vi nhiều lần (thường từ 5 lần trở lên), lấy kết quả phạm tội làm nguồn sống chính hoặc nguồn thu nhập.

4. Tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội được áp dụng như thế nào?
   Tình tiết này áp dụng khi người phạm tội dựa vào chức vụ, quyền hạn được giao để làm trái hoặc không đúng quy định pháp luật nhằm thực hiện hành vi phạm tội, thường liên quan đến các tội phạm về chức vụ, quyền hạn.

5. Nguyên tắc công bằng trong áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS được thể hiện ra sao?
   Nguyên tắc công bằng yêu cầu những hành vi phạm tội giống nhau về bản chất phải được áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thống nhất, không để xảy ra trường hợp áp dụng khác nhau đối với các hành vi tương tự, đồng thời không áp dụng tình tiết tăng nặng của đồng phạm cho người khác trong vụ án đồng phạm.

Kết luận

• Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thuộc nhân thân người phạm tội là căn cứ quan trọng để cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt, góp phần nâng cao hiệu quả xét xử tại TAND tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2018-2022.
• Tình tiết tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm và phạm tội 02 lần trở lên được áp dụng phổ biến nhất, phản ánh sự nghiêm minh trong xử lý người phạm tội có hành vi tái phạm.
• Việc thiếu định nghĩa thống nhất về "phạm tội có tính chất chuyên nghiệp" là hạn chế lớn, ảnh hưởng đến tính thống nhất và chính xác trong áp dụng pháp luật.
• Cần hoàn thiện quy định pháp luật, tăng cường đào tạo và xây dựng hệ thống dữ liệu để nâng cao hiệu quả áp dụng các tình tiết tăng nặng TNHS thuộc nhân thân người phạm tội.
• Đề nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực thực thi, góp phần bảo vệ an ninh trật tự xã hội và quyền lợi hợp pháp của người dân.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan lập pháp và tư pháp cần phối hợp xây dựng văn bản hướng dẫn chi tiết, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho cán bộ tư pháp tại địa phương. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia pháp lý được khuyến khích tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu để đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự.