I. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Phần này đánh giá tình hình nghiên cứu về thi hành án hành chính (THAHC) tại Việt Nam và trên thế giới. Các công trình nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào thi hành án dân sự (THADS) và thi hành án hình sự (THAHS), trong khi nghiên cứu về THAHC còn hạn chế. Các nghiên cứu về THAHC thường tập trung vào thời điểm Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính (VAHC) năm 1996 và Luật Tố tụng hành chính (TTHC) năm 2010 có hiệu lực. Giai đoạn sau khi Luật TTHC năm 2015 có hiệu lực vẫn còn ít nghiên cứu. Các tác giả quốc tế chủ yếu nghiên cứu về thực trạng pháp luật và các biện pháp bảo đảm hiệu quả THAHC, từ đó đưa ra kinh nghiệm có thể áp dụng cho Việt Nam.
1.1. Tình hình nghiên cứu lý luận
Các nghiên cứu về lý luận THAHC thường kế thừa từ các công trình về thi hành án nói chung, THADS và THAHS. Các tác giả như PGS. TS Trần Đình Hảo, Nguyễn Công Bình, và Lê Vĩnh Châu đều thống nhất rằng thi hành án là một giai đoạn tố tụng độc lập, mang tính tư pháp. THAHC cũng có những đặc điểm riêng do đối tượng khởi kiện và đương sự trong VAHC khác biệt. Tuy nhiên, các nghiên cứu về lý luận THAHC vẫn còn hạn chế, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay.
II. Những vấn đề lý luận về thi hành bản án hành chính
Chương này tập trung làm rõ các khái niệm, đặc điểm, và vai trò của thi hành bản án hành chính. THAHC được xác định là một hoạt động hành chính – tư pháp, trong đó tính hành chính nổi bật hơn tính tư pháp. THAHC có vai trò quan trọng trong kiểm soát quyền lực nhà nước, đặc biệt là giữa cơ quan tư pháp và cơ quan hành pháp. Chương này cũng phân tích các yếu tố tác động đến hiệu quả THAHC, bao gồm cơ chế pháp lý, nhận thức của các chủ thể liên quan, và thực tiễn áp dụng pháp luật.
2.1. Khái niệm và đặc điểm
THAHC là quá trình thực hiện các bản án, quyết định của Tòa án về VAHC. Đối tượng của THAHC chủ yếu là các quyết định liên quan đến cơ quan hành chính nhà nước. THAHC mang tính hành chính nổi bật do liên quan đến việc thực thi quyền lực nhà nước. Tuy nhiên, nó cũng có tính tư pháp vì là giai đoạn tiếp theo của quá trình xét xử.
2.2. Vai trò và yếu tố tác động
THAHC đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước, đặc biệt là giữa cơ quan tư pháp và hành pháp. Các yếu tố tác động đến hiệu quả THAHC bao gồm: hành lang pháp lý, chất lượng xét xử, nhận thức pháp luật của các chủ thể, và cơ chế đặc thù trong THAHC. Những yếu tố này cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả THAHC.
III. Thực trạng thi hành bản án hành chính tại Việt Nam
Chương này phân tích thực trạng THAHC tại Việt Nam, đặc biệt là sau khi Luật TTHC năm 2015 có hiệu lực. Mặc dù đã có những cải tiến trong cơ chế thi hành án, tỷ lệ các bản án, quyết định được thi hành vẫn còn thấp. Nguyên nhân chính bao gồm: hành lang pháp lý chưa đầy đủ, chất lượng xét xử chưa cao, nhận thức pháp luật của các chủ thể còn hạn chế, và cơ chế đặc thù chưa được áp dụng triệt để. Chương này cũng đánh giá kết quả THAHC từ năm 2012 đến năm 2018, nhấn mạnh vai trò của Cơ quan Thi hành án dân sự (THADS) và Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) trong quá trình này.
3.1. Pháp luật và thực tiễn
Pháp luật về THAHC đã được cải thiện qua các giai đoạn, từ Pháp lệnh TTGQ các VAHC năm 1996 đến Luật TTHC năm 2015. Tuy nhiên, thực tiễn thi hành vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là trong việc đôn đốc thi hành án. Các cơ quan hành chính nhà nước thường không tự giác thi hành án, dẫn đến tỷ lệ thi hành thấp.
3.2. Đánh giá chung
Thực trạng THAHC tại Việt Nam hiện nay cho thấy nhiều bất cập, từ hành lang pháp lý đến nhận thức của các chủ thể liên quan. Cần có những giải pháp đồng bộ để cải thiện hiệu quả THAHC, bao gồm hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng xét xử, và tăng cường nhận thức pháp luật.
IV. Quan điểm và giải pháp bảo đảm hiệu quả THAHC
Chương này đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm bảo đảm hiệu quả THAHC tại Việt Nam. Các quan điểm bao gồm: bảo đảm sự kiểm soát quyền lực trong bộ máy nhà nước, tăng cường tính tự giác thi hành án, và nâng cao nhận thức pháp luật. Các giải pháp được đề xuất bao gồm: hoàn thiện pháp luật THAHC, xây dựng Luật THAHC riêng biệt, tăng cường quản lý nhà nước về THAHC, và áp dụng các biện pháp bổ trợ.
4.1. Quan điểm bảo đảm hiệu quả
Các quan điểm bảo đảm hiệu quả THAHC tập trung vào việc kiểm soát quyền lực nhà nước, đặc biệt là giữa cơ quan tư pháp và hành pháp. Cần tăng cường tính tự giác thi hành án của các cơ quan hành chính nhà nước và nâng cao nhận thức pháp luật của các chủ thể liên quan.
4.2. Giải pháp hoàn thiện
Các giải pháp hoàn thiện THAHC bao gồm: xây dựng Luật THAHC riêng biệt, tăng cường quản lý nhà nước về THAHC, và áp dụng các biện pháp bổ trợ như đào tạo, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ thi hành án. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ để đảm bảo hiệu quả THAHC.
