Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp trung học cơ sở được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Theo báo cáo của ngành giáo dục, tỷ lệ học sinh lớp 6 gặp khó khăn trong việc tiếp cận các khái niệm toán học cơ bản và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn chiếm khoảng 30-40%. Vấn đề này đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá quá trình học tập nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục. Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu việc vận dụng một số kỹ thuật đánh giá quá trình học tập của học sinh vào dạy học môn Toán lớp 6 tại một trường trung học cơ sở ở Hà Nội trong năm học 2019-2020.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu nhu cầu và phương pháp đổi mới đánh giá quá trình học tập, khảo sát thực trạng vận dụng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập của học sinh trong dạy học môn Toán lớp 6, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 6 và giáo viên dạy Toán tại trường THCS Tân Mai, Hà Nội, trong khoảng thời gian từ tháng 9/2019 đến tháng 10/2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ giáo viên lựa chọn và áp dụng các kỹ thuật đánh giá phù hợp, góp phần nâng cao năng lực tự đánh giá và tự học của học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc đổi mới phương pháp dạy học Toán ở bậc trung học cơ sở.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết đánh giá trong giáo dục: Đánh giá được hiểu là quá trình thu thập, phân tích và sử dụng thông tin nhằm đưa ra nhận định về kết quả học tập và quá trình học tập của học sinh. Theo Nguyễn Bá Kim, đánh giá là quá trình hình thành những nhận định dựa trên sự phân tích các thông tin thu thập được, đối chiếu với mục tiêu và tiêu chuẩn đã đề ra nhằm đề xuất các quyết định phù hợp để cải tiến chất lượng giáo dục.

  • Mô hình đánh giá quá trình học tập: Bao gồm ba loại đánh giá chính là đánh giá phản hồi (formative assessment), đánh giá tổng kết (summative assessment) và đánh giá quá trình (process assessment). Đánh giá quá trình tập trung vào việc theo dõi, nhận xét và hỗ trợ học sinh trong suốt quá trình học tập nhằm phát hiện kịp thời những khó khăn và điều chỉnh phương pháp dạy học.

  • Các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập: Gồm các kỹ thuật đánh giá mức độ nhận thức, năng lực vận dụng và phản hồi của học sinh như bảng hỏi ngắn, quan sát, ma trận trí nhớ, phiếu thu thập ý kiến, sơ đồ khái niệm, bài tập một phút, lựa chọn nguyên tắc, hồ sơ giải pháp, thẻ áp dụng, viết lại có định hướng, bảng liệt kê mục tiêu, khảo sát sự tự tin, đánh giá làm việc nhóm và đánh giá nhiệm vụ được giao.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu là: đánh giá quá trình học tập, kỹ thuật đánh giá quá trình, và vận dụng kỹ thuật đánh giá trong dạy học môn Toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 23 giáo viên dạy Toán và 120 học sinh lớp 6 tại trường THCS Tân Mai, Hà Nội.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu điều tra khảo sát, bảng hỏi ngắn, quan sát trực tiếp hoạt động dạy và học, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh, thu thập hồ sơ học tập và sản phẩm học tập của học sinh.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp tần suất, tỷ lệ sử dụng các kỹ thuật đánh giá, so sánh mức độ vận dụng giữa các nhóm giáo viên và học sinh.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong tháng 9 và tháng 10 năm 2019, bao gồm khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho giáo viên và học sinh trong trường. Phương pháp phân tích dữ liệu được lựa chọn nhằm đánh giá chính xác mức độ vận dụng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập trong thực tế dạy học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tần suất sử dụng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập: Kết quả khảo sát cho thấy, 43,5% giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về đánh giá quá trình học tập, 65,2% chưa có hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật đánh giá, 69,6% giáo viên đã quen với các hình thức đánh giá truyền thống nhưng ngại thay đổi. Trong khi đó, chỉ khoảng 30% giáo viên thường xuyên áp dụng các kỹ thuật đánh giá đa dạng như bảng hỏi ngắn, quan sát, phiếu thu thập ý kiến.

  2. Nguyên nhân hạn chế vận dụng kỹ thuật đánh giá: Hơn 78% giáo viên cho biết thiếu thiết bị hỗ trợ hiện đại và chưa được đào tạo bài bản về kỹ thuật đánh giá quá trình học tập. Ngoài ra, áp lực chương trình và thời gian giảng dạy cũng là nguyên nhân khiến giáo viên khó áp dụng các kỹ thuật mới.

  3. Đánh giá của học sinh về kỹ thuật đánh giá quá trình học tập: Khoảng 60% học sinh cho rằng các hình thức đánh giá hiện nay chưa giúp các em tự đánh giá được năng lực bản thân, 40% học sinh mong muốn được tham gia nhiều hơn vào quá trình đánh giá để phát huy tính chủ động và sáng tạo.

  4. So sánh kết quả học tập giữa nhóm áp dụng kỹ thuật đánh giá và nhóm không áp dụng: Qua kiểm tra điểm số 10 phút tại lớp 6A7 (nhóm áp dụng kỹ thuật) và lớp 6A11 (nhóm đối chứng), nhóm áp dụng kỹ thuật đánh giá có điểm trung bình cao hơn khoảng 15%, đồng thời thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về kỹ năng tự đánh giá và giải quyết vấn đề.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc hạn chế vận dụng kỹ thuật đánh giá quá trình học tập là do giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng, cũng như thiếu sự hỗ trợ về cơ sở vật chất. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu gần đây về đổi mới phương pháp dạy học ở bậc trung học cơ sở tại Việt Nam.

Việc áp dụng đa dạng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập không chỉ giúp giáo viên có cái nhìn toàn diện hơn về năng lực học sinh mà còn kích thích sự chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các kỹ thuật đánh giá của giáo viên, bảng so sánh điểm số giữa các nhóm học sinh, và biểu đồ tròn phản ánh ý kiến của học sinh về các hình thức đánh giá.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá, đồng thời cần có sự đầu tư về thiết bị hỗ trợ để tạo điều kiện thuận lợi cho việc đổi mới phương pháp dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật đánh giá quá trình học tập cho giáo viên: Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng vận dụng các kỹ thuật đánh giá đa dạng, thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng bộ công cụ đánh giá quá trình học tập phù hợp với môn Toán lớp 6: Bao gồm bảng hỏi, phiếu thu thập ý kiến, ma trận trí nhớ, sơ đồ khái niệm, nhằm hỗ trợ giáo viên dễ dàng áp dụng, hoàn thành trong 3 tháng, do nhà trường chủ trì.

  3. Đầu tư trang thiết bị hỗ trợ dạy học và đánh giá: Trang bị máy chiếu, máy tính, phần mềm hỗ trợ đánh giá để tạo môi trường học tập hiện đại, nâng cao hiệu quả đánh giá, thực hiện trong năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu và các đơn vị tài trợ phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào quá trình đánh giá: Tổ chức các hoạt động hướng dẫn học sinh tự đánh giá, phản hồi và đề xuất ý kiến nhằm phát triển năng lực tự học và tự đánh giá, triển khai thường xuyên trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Toán trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập cụ thể, giúp giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và đánh giá học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo, hỗ trợ giáo viên và đầu tư trang thiết bị nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

  3. Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn vận dụng kỹ thuật đánh giá trong dạy học môn Toán, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển chuyên môn.

  4. Phụ huynh học sinh: Giúp hiểu rõ hơn về các phương pháp đánh giá hiện đại, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ con em trong quá trình học tập và phát triển năng lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ thuật đánh giá quá trình học tập là gì?
    Kỹ thuật đánh giá quá trình học tập là các phương pháp và công cụ được sử dụng để thu thập thông tin về quá trình học tập của học sinh nhằm hỗ trợ và cải tiến việc dạy học. Ví dụ như bảng hỏi ngắn, quan sát, phiếu thu thập ý kiến.

  2. Tại sao cần đổi mới kỹ thuật đánh giá trong dạy học môn Toán lớp 6?
    Đổi mới giúp giáo viên đánh giá toàn diện hơn về năng lực học sinh, phát hiện kịp thời khó khăn, đồng thời kích thích học sinh chủ động, sáng tạo trong học tập, nâng cao hiệu quả giáo dục.

  3. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng kỹ thuật đánh giá quá trình học tập là gì?
    Khó khăn gồm thiếu kiến thức và kỹ năng của giáo viên, thiếu thiết bị hỗ trợ, áp lực chương trình học và thời gian giảng dạy hạn chế.

  4. Làm thế nào để học sinh tham gia tích cực vào quá trình đánh giá?
    Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự đánh giá, phản hồi và đề xuất ý kiến qua các hoạt động nhóm, bài tập tự đánh giá, giúp học sinh phát triển năng lực tự học và tự nhận thức.

  5. Các kỹ thuật đánh giá nào được khuyến khích sử dụng trong dạy học môn Toán lớp 6?
    Các kỹ thuật như bảng hỏi ngắn, quan sát, ma trận trí nhớ, phiếu thu thập ý kiến, sơ đồ khái niệm, bài tập một phút, lựa chọn nguyên tắc, thẻ áp dụng, viết lại có định hướng được đánh giá là hiệu quả và phù hợp.

Kết luận

  • Đánh giá quá trình học tập là hoạt động thiết yếu giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 6.
  • Hiện nay, việc vận dụng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập tại trường THCS Tân Mai còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Nghiên cứu đã xác định được các kỹ thuật đánh giá phù hợp và đề xuất giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng trong thực tế.
  • Các giải pháp đề xuất cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giáo viên, học sinh và các cơ quan quản lý giáo dục.
  • Giai đoạn tiếp theo cần tiến hành đào tạo, trang bị thiết bị và tổ chức đánh giá hiệu quả thực hiện nhằm hoàn thiện phương pháp dạy học và đánh giá.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên hãy bắt đầu áp dụng các kỹ thuật đánh giá quá trình học tập được đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán, góp phần phát triển năng lực học sinh toàn diện.