Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách xã hội quan trọng, góp phần ổn định tài chính và đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động (NLĐ) trước các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp và tuổi già. Tại tỉnh Bắc Kạn, công tác kiểm soát chi trả BHXH giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm quyền lợi cho người tham gia và duy trì sự an toàn của quỹ BHXH. Giai đoạn 2017-2019, BHXH tỉnh Bắc Kạn đã đạt được nhiều thành tựu như tăng phí thu, chi trả đúng đối tượng và hoàn thành kế hoạch chi trả. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như 8% đơn vị vi phạm quy định chi trả, hơn 100 đơn vị nợ tiền đóng BHXH, tỷ lệ giải quyết hồ sơ đạt 94% nhưng tỷ lệ trả sổ chỉ đạt 72%, cùng với việc chi trả các chế độ ngắn hạn chưa kịp thời và kiểm soát đối tượng hưởng chưa chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng kiểm soát chi trả BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Kạn, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chế độ BHXH bắt buộc trên địa bàn 8 huyện, thành phố của tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, bảo đảm quyền lợi người lao động và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết an sinh xã hội: BHXH là công cụ bảo vệ NLĐ trước các rủi ro xã hội, đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội, đồng thời góp phần phát triển kinh tế bền vững.
  • Nguyên tắc kiểm soát chi BHXH: Chi đúng đối tượng, chi đủ số tiền, chi kịp thời và đảm bảo an toàn tiền mặt, tuân thủ các quy định pháp luật và nguyên tắc kế toán.
  • Mô hình quản lý quỹ BHXH: Bao gồm các hoạt động lập kế hoạch, tổ chức kiểm soát, kiểm tra, giám sát và báo cáo nhằm đảm bảo quỹ BHXH được sử dụng hiệu quả, minh bạch.
  • Khái niệm kiểm soát chi BHXH: Các hoạt động có tổ chức theo quy định pháp luật nhằm chi trả các chế độ BHXH đúng đối tượng, đúng số tiền, đúng thời gian và an toàn.

Các khái niệm chính bao gồm: BHXH, kiểm soát chi BHXH, chế độ BHXH (ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp), quỹ BHXH, đối tượng hưởng, phương thức chi trả.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, tài liệu chính thức của BHXH tỉnh Bắc Kạn và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 15 cán bộ BHXH, 20 đại lý chi trả, doanh nghiệp và đơn vị trên địa bàn.
  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu ngẫu nhiên có hệ thống, đảm bảo tính đại diện cho tổng thể nghiên cứu.
  • Phương pháp thu thập thông tin: Phỏng vấn sâu, khảo sát bằng bảng hỏi với thang đo Likert 5 điểm, thu thập số liệu thống kê về chi trả các chế độ BHXH giai đoạn 2017-2019.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để phân nhóm, tính toán, thống kê mô tả (tần số, tỷ lệ, giá trị trung bình), so sánh các chỉ tiêu chi trả qua các năm, phân tích nhân tố ảnh hưởng và đánh giá thực trạng.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong tháng 5 năm 2019, phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2019-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình chi trả các chế độ BHXH tại Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019:

    • Tỷ lệ giải quyết hồ sơ đạt khoảng 94%, tuy nhiên tỷ lệ trả sổ BHXH cho người lao động chỉ đạt 72%.
    • Số đơn vị vi phạm quy định chi trả chiếm khoảng 8% trong năm 2019.
    • Hơn 100 đơn vị nợ tiền đóng BHXH của người lao động tính đến cuối năm 2019.

  2. Phương thức chi trả và kiểm soát đối tượng hưởng:

    • Việc chi trả qua các đại lý, bưu điện được triển khai nhưng còn hạn chế về tính kịp thời và hiệu quả kiểm soát đối tượng hưởng.
    • Tỷ lệ chi trả qua tài khoản cá nhân còn thấp, chưa tận dụng tối đa công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

  3. Đánh giá của các đơn vị, doanh nghiệp và đại lý chi trả:

    • Nguồn nhân lực tại BHXH tỉnh Bắc Kạn được đánh giá ở mức khá (trung bình khoảng 3,4 trên thang điểm 5).
    • Quy trình thủ tục kiểm soát chi được đánh giá tốt (trung bình 3,8), tuy nhiên vẫn còn một số phiền hà và thiếu minh bạch.
    • Tính công khai, minh bạch trong công tác kiểm soát chi được đánh giá ở mức trung bình (khoảng 3,2).

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi BHXH:

    • Nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, luật pháp và thể chế chính trị có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kiểm soát.
    • Nhân tố chủ quan gồm năng lực cán bộ, quy trình nghiệp vụ, công tác tuyên truyền và ứng dụng công nghệ thông tin cũng đóng vai trò quan trọng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi trả BHXH tại tỉnh Bắc Kạn đã đạt được những kết quả tích cực như tăng cường kiểm tra, đảm bảo chi đúng đối tượng và chi đủ số tiền. Tuy nhiên, tỷ lệ trả sổ BHXH còn thấp và tồn tại vi phạm chi trả cho thấy công tác kiểm soát chưa thực sự chặt chẽ và hiệu quả. So sánh với các địa phương như Bắc Ninh, Quảng Ninh và Hà Nội, nơi đã áp dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin và phối hợp chặt chẽ với bưu điện trong chi trả, Bắc Kạn còn nhiều dư địa để cải thiện.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ và chi trả qua tài khoản cá nhân giúp giảm thiểu sai sót, gian lận và tăng tính minh bạch. Đồng thời, nâng cao năng lực cán bộ, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường phối hợp liên ngành là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi BHXH. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số lượng đối tượng hưởng và số tiền chi trả qua các năm, bảng đánh giá mức độ hài lòng của các đơn vị và biểu đồ phân tích các nhân tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và kế hoạch chi BHXH

    • Động từ hành động: Xây dựng, cập nhật dự toán chi hàng năm dựa trên số liệu thực tế và dự báo tăng giảm đối tượng hưởng.
    • Target metric: Tỷ lệ dự toán sát với thực tế đạt trên 95%.
    • Timeline: Triển khai từ năm 2020 và đánh giá hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh Bắc Kạn phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Tăng cường kiểm soát đối tượng hưởng và ứng dụng công nghệ thông tin

    • Động từ hành động: Triển khai hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, kiểm soát chặt chẽ biến động đối tượng hưởng.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi sai, chi vượt dưới 1%.
    • Timeline: Hoàn thành trong giai đoạn 2020-2022.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  3. Hoàn thiện phương thức chi trả đa dạng, ưu tiên chi trả qua tài khoản cá nhân

    • Động từ hành động: Mở rộng hợp tác với bưu điện, ngân hàng để chi trả nhanh chóng, an toàn.
    • Target metric: Tỷ lệ chi trả qua tài khoản cá nhân đạt trên 50% vào năm 2023.
    • Timeline: Triển khai từ 2020 đến 2023.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Bưu điện tỉnh, các ngân hàng thương mại.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm

    • Động từ hành động: Tổ chức kiểm tra định kỳ, đột xuất, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm.
    • Target metric: Giảm số vụ vi phạm chi trả xuống dưới 3% số đơn vị.
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ 2020.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh phối hợp với các cơ quan chức năng.

  5. Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức công vụ của cán bộ

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên, tuyển chọn cán bộ có phẩm chất tốt.
    • Target metric: 100% cán bộ kiểm soát chi BHXH được đào tạo chuyên sâu.
    • Timeline: Từ 2020 đến 2025.
    • Chủ thể thực hiện: BHXH tỉnh, Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên BHXH các cấp

    • Lợi ích: Nắm vững kiến thức về kiểm soát chi BHXH, áp dụng quy trình và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác.
    • Use case: Cải tiến quy trình nghiệp vụ, nâng cao chất lượng phục vụ người hưởng.

  2. Các cơ quan quản lý nhà nước về lao động, an sinh xã hội

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi BHXH để xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Đề xuất chính sách, giám sát thực hiện chính sách BHXH.

  3. Các doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động

    • Lợi ích: Nắm rõ quyền lợi và nghĩa vụ trong việc đóng BHXH, phối hợp hiệu quả với BHXH trong kiểm soát chi trả.
    • Use case: Thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm và rủi ro pháp lý.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, chính sách công

    • Lợi ích: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn về BHXH và kiểm soát chi trả tại địa phương.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến an sinh xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi trả BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát chi trả BHXH là các hoạt động nhằm đảm bảo chi trả đúng đối tượng, đủ số tiền, kịp thời và an toàn. Nó quan trọng vì bảo vệ quyền lợi người lao động, đảm bảo an toàn quỹ BHXH và góp phần ổn định xã hội.

  2. Những chế độ BHXH nào được kiểm soát chi trả tại Bắc Kạn?
    Bao gồm các chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe, hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp và trợ cấp một lần.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp từ báo cáo BHXH và dữ liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ, đại lý chi trả, doanh nghiệp; phân tích thống kê mô tả và so sánh.

  4. Những hạn chế chính trong công tác kiểm soát chi trả BHXH tại Bắc Kạn là gì?
    Tỷ lệ trả sổ BHXH thấp, vi phạm chi trả còn tồn tại, chi trả chưa kịp thời, kiểm soát đối tượng hưởng chưa chặt chẽ và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi BHXH?
    Hoàn thiện dự toán chi, tăng cường kiểm soát đối tượng, đa dạng phương thức chi trả, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra, thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi trả BHXH tại tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2017-2019 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về tỷ lệ trả sổ, vi phạm chi trả và hiệu quả kiểm soát đối tượng.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi BHXH, trong đó năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin là yếu tố then chốt.
  • So sánh với các địa phương phát triển cho thấy Bắc Kạn cần đẩy mạnh cải cách thủ tục, nâng cao minh bạch và đa dạng phương thức chi trả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi BHXH trong giai đoạn 2020-2025, tập trung vào lập dự toán, kiểm soát đối tượng, phương thức chi trả, kiểm tra và đào tạo cán bộ.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, cán bộ BHXH và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và an sinh xã hội.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi trả BHXH, góp phần bảo đảm quyền lợi người lao động và phát triển bền vững hệ thống BHXH tỉnh Bắc Kạn.