Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định cuộc sống người lao động (NLĐ) khi gặp rủi ro như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp, tuổi già. Tại thành phố Thái Nguyên, tốc độ tăng trưởng tổng giá trị sản xuất năm 2019 đạt 8,68%, trong đó thương mại - dịch vụ tăng 12,54%, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế và mở rộng đối tượng tham gia BHXH. Tuy nhiên, công tác quản lý chi BHXH tại địa phương còn nhiều hạn chế như chi trả chưa kịp thời, thủ tục rườm rà, vi phạm trong chi trả và xử lý sai phạm chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi BHXH tại thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019, với các giải pháp dự kiến thực hiện đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quản lý chi BHXH bắt buộc, không bao gồm bảo hiểm y tế, trên địa bàn thành phố Thái Nguyên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo an toàn quỹ BHXH, nâng cao hiệu quả chi trả, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và an sinh xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi BHXH, bao gồm:

  • Khái niệm BHXH: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ khi họ mất hoặc giảm thu nhập do các rủi ro xã hội, dựa trên quỹ tài chính do các bên tham gia đóng góp và có sự bảo hộ của Nhà nước.
  • Nguyên tắc quản lý chi BHXH: Bao gồm nguyên tắc có đóng - có hưởng, chi đúng, đủ, kịp thời, tập trung, công bằng, công khai và đảm bảo an toàn, tiết kiệm, hiệu quả.
  • Mô hình quản lý chi BHXH: Quản lý chi BHXH là quá trình tác động có tổ chức của chủ thể quản lý (cơ quan BHXH) lên đối tượng quản lý (người hưởng, đơn vị sử dụng lao động) trong các hoạt động lập dự toán, tổ chức chi trả, kiểm tra, giám sát nhằm đạt mục tiêu chi trả đúng, đủ, kịp thời và bảo toàn quỹ.

Các khái niệm chính bao gồm: chi BHXH, quản lý chi BHXH, đối tượng hưởng BHXH, dự toán chi BHXH, kiểm tra giám sát chi BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ báo cáo quản lý chi BHXH thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật, báo cáo ngành BHXH; số liệu sơ cấp thu thập năm 2019 qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ BHXH, đại diện chi trả và người hưởng BHXH trên địa bàn.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích với cỡ mẫu khoảng vài trăm người tham gia khảo sát nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thống kê, so sánh tỷ lệ chi trả, dự toán chi, mức độ biến động đối tượng hưởng; phân tích định tính qua phỏng vấn sâu để làm rõ các nhân tố ảnh hưởng và hạn chế trong quản lý chi BHXH.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong năm 2019, phân tích và tổng hợp dữ liệu trong năm 2020, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình chi BHXH tại Thái Nguyên: Giai đoạn 2017-2019, tổng số người hưởng chế độ BHXH hàng tháng tăng trung bình khoảng 5% mỗi năm. Tổng chi BHXH tăng tương ứng, với mức chi trả lương hưu và trợ cấp hàng tháng đạt trên 100 tỷ đồng/năm. Tỷ lệ chi trả kịp thời đạt khoảng 90%, còn tồn tại chậm trễ do thủ tục và quản lý đối tượng chưa chặt chẽ.

  2. Quản lý đối tượng hưởng: Đối tượng hưởng BHXH đa dạng và biến động cao, đặc biệt các chế độ ngắn hạn như ốm đau, thai sản có tỷ lệ biến động hàng năm trên 10%. Việc quản lý chuyển đổi địa bàn, thay đổi phương thức nhận tiền còn nhiều khó khăn, dẫn đến sai sót và chi trả sai đối tượng.

  3. Phân cấp và tổ chức chi trả: BHXH thành phố Thái Nguyên đã thực hiện phân cấp chi trả cho các cấp huyện, phối hợp với Bưu điện trong chi trả tiền mặt và chuyển khoản. Tuy nhiên, tỷ lệ chi trả qua tài khoản ngân hàng mới đạt khoảng 60%, còn lại chi trả tiền mặt gây khó khăn trong quản lý và an toàn quỹ.

  4. Kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Công tác kiểm tra định kỳ và đột xuất được thực hiện nhưng chưa đồng bộ, mức xử phạt vi phạm còn nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Tình trạng trục lợi BHXH vẫn còn xảy ra, ảnh hưởng đến an toàn quỹ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế là do sự biến động lớn của đối tượng hưởng, thủ tục hành chính còn phức tạp, năng lực cán bộ quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng đều. So với các địa phương như Bắc Ninh, Hạ Long, Lạng Sơn, Thái Nguyên còn chậm trong việc ứng dụng phần mềm quản lý và mở rộng chi trả qua ngân hàng. Việc phối hợp liên ngành và tuyên truyền chính sách chưa sâu rộng, dẫn đến nhận thức của người lao động và doanh nghiệp về BHXH chưa đầy đủ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số người hưởng BHXH, bảng tổng hợp dự toán và thực chi BHXH hàng năm, biểu đồ tỷ lệ chi trả qua các hình thức và bảng đánh giá mức độ hài lòng của người hưởng. Những kết quả này cho thấy cần thiết phải nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH để đảm bảo quyền lợi người lao động và an toàn quỹ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và xét duyệt dự toán chi BHXH: Tăng cường phối hợp giữa các cấp BHXH, sử dụng dữ liệu thực tế để dự báo chính xác số lượng đối tượng hưởng, đảm bảo dự toán chi phù hợp, tránh thiếu hụt hoặc thừa chi. Thời gian thực hiện: ngay trong các năm tới; chủ thể: BHXH thành phố và tỉnh.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi BHXH: Triển khai phần mềm quản lý hồ sơ, chi trả điện tử, mở rộng chi trả qua tài khoản ngân hàng nhằm nâng cao tính minh bạch, giảm sai sót và rút ngắn thời gian chi trả. Thời gian: 2021-2023; chủ thể: BHXH thành phố phối hợp với các ngân hàng.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi BHXH: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng mềm và ứng dụng CNTT cho cán bộ BHXH, đặc biệt là cấp huyện để đáp ứng yêu cầu quản lý ngày càng phức tạp. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: BHXH thành phố và tỉnh.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất hiệu quả, phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý nghiêm các hành vi trục lợi BHXH, nâng mức xử phạt để răn đe. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; chủ thể: BHXH thành phố, cơ quan thanh tra và công an.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH: Phối hợp với các sở, ngành, doanh nghiệp và địa phương để nâng cao nhận thức của NLĐ và người sử dụng lao động về quyền lợi và nghĩa vụ BHXH, góp phần tăng tỷ lệ tham gia và giảm vi phạm. Thời gian: liên tục; chủ thể: BHXH thành phố, Sở LĐ-TB&XH, UBND địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH, áp dụng các giải pháp thực tiễn phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách BHXH, đảm bảo an toàn quỹ và quyền lợi người lao động.

  3. Doanh nghiệp và người sử dụng lao động: Hiểu rõ trách nhiệm và quyền lợi trong việc tham gia và thực hiện chính sách BHXH, từ đó nâng cao tuân thủ pháp luật.

  4. Người lao động và các tổ chức đại diện NLĐ: Nắm bắt quyền lợi, quy trình hưởng chế độ BHXH, góp phần giám sát và bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý chi BHXH là quá trình tổ chức, điều hành và kiểm tra việc chi trả các chế độ BHXH nhằm đảm bảo chi đúng, đủ, kịp thời và an toàn quỹ. Đây là công tác trọng tâm giúp bảo vệ quyền lợi NLĐ và duy trì sự ổn định của quỹ BHXH.

  2. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý chi BHXH là gì?
    Bao gồm nguyên tắc có đóng - có hưởng, chi đúng, đủ, kịp thời, tập trung, công bằng, công khai và đảm bảo an toàn, tiết kiệm, hiệu quả. Ví dụ, người đóng nhiều sẽ hưởng nhiều, chi trả phải đúng đối tượng và đúng mức.

  3. Các hình thức chi trả BHXH phổ biến hiện nay?
    Chi trả qua tài khoản ngân hàng, chi trả tiền mặt qua Bưu điện hoặc đơn vị sử dụng lao động. Chi trả qua tài khoản được khuyến khích để tăng tính minh bạch và an toàn.

  4. Những khó khăn thường gặp trong quản lý chi BHXH tại địa phương?
    Biến động đối tượng hưởng lớn, thủ tục hành chính phức tạp, năng lực cán bộ hạn chế, ứng dụng CNTT chưa đồng bộ, vi phạm và trục lợi quỹ BHXH.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH?
    Tăng cường ứng dụng công nghệ, đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình dự toán và chi trả, kiểm tra giám sát chặt chẽ, đẩy mạnh tuyên truyền chính sách và phối hợp liên ngành hiệu quả.

Kết luận

  • Quản lý chi BHXH tại thành phố Thái Nguyên có nhiều tiến bộ nhưng còn tồn tại hạn chế về chi trả kịp thời, quản lý đối tượng và kiểm soát vi phạm.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm chính sách pháp luật, biến động đối tượng hưởng, năng lực cán bộ và điều kiện tổ chức chi trả.
  • Đề xuất giải pháp trọng tâm là hoàn thiện dự toán chi, ứng dụng CNTT, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường kiểm tra giám sát và tuyên truyền.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các chính sách và thực tiễn quản lý chi BHXH tại địa phương, góp phần bảo đảm an sinh xã hội và phát triển kinh tế.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực BHXH khác.

Quý độc giả và các cơ quan liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý chi BHXH, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội bền vững tại Thái Nguyên và các địa phương khác.