Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, việc quản lý và kiểm soát chi đầu tư phát triển qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn ngân sách nhà nước (NSNN). Tại thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, vốn đầu tư phát triển chiếm khoảng 30% tổng chi NSNN, chủ yếu từ ngân sách trung ương, với tổng vốn đầu tư đăng ký lên tới 225 nghìn tỷ đồng năm 2019, trong đó dự án Samsung tại khu công nghiệp Yên Bình thu hút vốn đầu tư 6,8 tỷ USD. Sự phát triển này tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức lớn trong công tác kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN Phổ Yên giai đoạn 2017-2019, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động lập kế hoạch, thực hiện kế hoạch và thanh tra, giám sát kiểm soát chi đầu tư phát triển tại KBNN Phổ Yên. Mục tiêu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu thất thoát, lãng phí và tăng cường minh bạch trong sử dụng vốn đầu tư phát triển, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý luận về kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN, đồng thời mang ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho các nhà quản lý, đơn vị sử dụng ngân sách và KBNN các cấp trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước và quản lý đầu tư phát triển. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, NSNN bao gồm các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Chi ngân sách được phân thành chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, trong đó chi đầu tư phát triển tập trung vào xây dựng cơ bản, đầu tư vốn cho doanh nghiệp nhà nước và các khoản chi phát triển khác.

  2. Mô hình kiểm soát chi đầu tư phát triển qua Kho bạc Nhà nước: Kiểm soát chi NSNN qua KBNN là quá trình thẩm định, kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của các khoản chi dựa trên các chính sách, chế độ, định mức do Nhà nước quy định. Mục tiêu là đảm bảo tiết kiệm, hiệu quả, chống thất thoát và lãng phí vốn đầu tư. Quy trình kiểm soát chi bao gồm tiếp nhận hồ sơ, kiểm tra hồ sơ, phê duyệt, thanh toán và giám sát, được thực hiện theo Quyết định số 5657/QĐ-KBNN năm 2016.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: ngân sách nhà nước, chi đầu tư phát triển, kiểm soát chi NSNN, Kho bạc Nhà nước, dự toán ngân sách, thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản, cam kết chi, và hệ thống TABMIS (hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu pháp lý, và dữ liệu thống kê của KBNN Phổ Yên giai đoạn 2017-2019. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra ý kiến của 123 đơn vị sử dụng ngân sách và 15 cán bộ công chức KBNN Phổ Yên, với tỷ lệ cán bộ có trình độ đại học và cao đẳng chiếm 81,3%, độ tuổi trung bình 38,5, kinh nghiệm nghề nghiệp đa dạng.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Phân tích số liệu về chi đầu tư phát triển, cơ cấu vốn, tiến độ giải ngân, tỷ lệ tạm ứng và thu hồi vốn.
  • Phương pháp so sánh: So sánh các chỉ tiêu chi đầu tư qua các năm để đánh giá biến động và hiệu quả.
  • Phân tổ: Phân tích chi đầu tư theo nguồn vốn, cấp ngân sách và nhóm dự án.
  • Phân tích định tính: Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, hạn chế và nguyên nhân qua khảo sát và phỏng vấn.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019 cho phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thực hiện chi đầu tư phát triển qua KBNN Phổ Yên đạt khoảng 85-90% so với dự toán hàng năm trong giai đoạn 2017-2019, cho thấy công tác giải ngân vốn đầu tư được thực hiện tương đối hiệu quả nhưng vẫn còn khoảng 10-15% vốn chưa được giải ngân đúng kế hoạch.

  2. Số vốn từ chối thanh toán chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 2-3% tổng chi đầu tư, chủ yếu do hồ sơ không đầy đủ, sai mục lục ngân sách hoặc không đúng quy định pháp luật, phản ánh sự cần thiết nâng cao chất lượng hồ sơ và quy trình kiểm soát.

  3. Tỷ lệ tạm ứng vốn đầu tư xây dựng cơ bản tăng trung bình 5% mỗi năm, trong khi tỷ lệ thu hồi tạm ứng chưa đạt 100%, dẫn đến tồn đọng vốn tạm ứng ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

  4. Đội ngũ cán bộ KBNN Phổ Yên có trình độ chuyên môn cao (86,7% đại học và cao đẳng), kinh nghiệm nghề nghiệp trên 10 năm chiếm 53,66%, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về năng lực quản lý dự án và ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN Phổ Yên đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đặc biệt trong bối cảnh thu hút đầu tư FDI lớn như dự án Samsung. Tuy nhiên, tỷ lệ vốn chưa giải ngân và vốn tạm ứng tồn đọng phản ánh những khó khăn trong quy trình kiểm soát và phối hợp giữa các bên liên quan.

So sánh với các địa phương như Bắc Sơn (Lạng Sơn) và Quảng Bạ (Hà Giang), Phổ Yên có điểm mạnh về ứng dụng công nghệ thông tin và đội ngũ cán bộ có trình độ, nhưng cần học hỏi kinh nghiệm trong việc cải cách thủ tục hành chính, nâng cao năng lực thẩm định dự án và tăng cường thanh tra, giám sát để giảm thiểu sai sót và thất thoát vốn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư theo năm, bảng thống kê số vốn từ chối thanh toán và biểu đồ cơ cấu trình độ cán bộ để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch kiểm soát chi đầu tư phát triển: Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan để xây dựng kế hoạch chi tiết, sát thực tế, đảm bảo tỷ lệ dự toán chi đầu tư phù hợp với nhu cầu thực tế. Chủ thể thực hiện: KBNN Phổ Yên phối hợp UBND thị xã, thời gian: 2021-2023.

  2. Nâng cao chất lượng hồ sơ và quy trình kiểm soát chi: Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ kiểm soát chi về nghiệp vụ, pháp luật và kỹ năng thẩm định hồ sơ; áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa quy trình kiểm soát. Chủ thể: KBNN Phổ Yên, Sở Tài chính, thời gian: 2021-2024.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, giám sát và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm để nâng cao tính kỷ luật trong sử dụng vốn đầu tư. Chủ thể: KBNN Phổ Yên, Thanh tra tỉnh, thời gian: 2022-2025.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và cải cách thủ tục hành chính: Triển khai hệ thống TABMIS nâng cao, thanh toán điện tử và quản lý hồ sơ điện tử để rút ngắn thời gian kiểm soát và giảm thiểu sai sót. Chủ thể: KBNN Phổ Yên, Bộ Tài chính, thời gian: 2021-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức Kho bạc Nhà nước các cấp: Nâng cao hiểu biết về quy trình, nghiệp vụ kiểm soát chi đầu tư phát triển, áp dụng các giải pháp cải tiến trong công tác kiểm soát.

  2. Các đơn vị sử dụng ngân sách và chủ đầu tư dự án: Hiểu rõ các yêu cầu về hồ sơ, thủ tục kiểm soát chi, từ đó chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, hợp lệ, giảm thiểu rủi ro bị từ chối thanh toán.

  3. Nhà quản lý tài chính công và các cơ quan tài chính địa phương: Tham khảo các phân tích về nhân tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý chi đầu tư phát triển hiệu quả, phục vụ công tác hoạch định chính sách.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi đầu tư phát triển qua Kho bạc Nhà nước là gì?
    Kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN là quá trình thẩm định, kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của các khoản chi đầu tư phát triển theo quy định pháp luật nhằm đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả, tiết kiệm và đúng mục đích.

  2. Tại sao công tác kiểm soát chi đầu tư phát triển lại quan trọng?
    Vì vốn đầu tư phát triển chiếm tỷ trọng lớn trong ngân sách, việc kiểm soát chặt chẽ giúp ngăn ngừa thất thoát, lãng phí, đảm bảo tiến độ và hiệu quả các dự án đầu tư công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong kiểm soát chi đầu tư phát triển tại Phổ Yên là gì?
    Bao gồm hồ sơ thanh toán chưa đầy đủ, quy trình thủ tục phức tạp, nguồn vốn phân bổ manh mún, hạn chế về năng lực cán bộ và tồn đọng vốn tạm ứng chưa được thu hồi kịp thời.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư phát triển?
    Cần hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cao trình độ cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra, giám sát và cải cách thủ tục hành chính để rút ngắn thời gian và giảm sai sót.

  5. Ai là đối tượng chịu trách nhiệm chính trong kiểm soát chi đầu tư phát triển?
    Chủ yếu là Kho bạc Nhà nước các cấp, cơ quan tài chính, đơn vị sử dụng ngân sách và chủ đầu tư dự án, mỗi bên có vai trò phối hợp để đảm bảo kiểm soát chi đúng quy định.

Kết luận

  • Kiểm soát chi đầu tư phát triển qua KBNN Phổ Yên giai đoạn 2017-2019 đạt hiệu quả tương đối, với tỷ lệ giải ngân đạt khoảng 85-90% dự toán.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm cơ sở pháp lý, năng lực cán bộ, quy trình nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Hạn chế chính là hồ sơ thanh toán chưa đầy đủ, quy trình phức tạp, tồn đọng vốn tạm ứng và năng lực cán bộ còn hạn chế.
  • Đề xuất giải pháp tập trung hoàn thiện kế hoạch, nâng cao chất lượng hồ sơ, tăng cường thanh tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, hỗ trợ KBNN Phổ Yên và các đơn vị liên quan nâng cao hiệu quả quản lý chi đầu tư phát triển đến năm 2025.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương.