I. Tổng quan Kế toán quản trị môi trường trong điện lực 55
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, các vấn đề môi trường ngày càng trở nên cấp thiết. Các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp sản xuất điện, đang đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ khách hàng, nhà đầu tư và cộng đồng về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) và phát triển bền vững. Kế toán quản trị môi trường nổi lên như một công cụ quan trọng để các doanh nghiệp đo lường, quản lý và báo cáo về các khía cạnh môi trường trong hoạt động của mình. Tại Việt Nam, nhận thức về kế toán quản trị môi trường còn khá mới mẻ, đặc biệt trong ngành điện, nơi tiềm ẩn nhiều tác động môi trường. Việc nghiên cứu và áp dụng kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn góp phần vào sự phát triển kinh tế xanh và bảo vệ môi trường.
1.1. Tầm quan trọng của KTQTMT trong ngành sản xuất điện
Việc áp dụng kế toán quản trị môi trường (KTQTMT) giúp các doanh nghiệp sản xuất điện xác định, đo lường và quản lý các chi phí môi trường liên quan đến hoạt động của mình. Điều này cho phép doanh nghiệp đưa ra các quyết định sáng suốt hơn về đầu tư vào công nghệ sạch, quản lý chất thải và giảm thiểu phát thải khí nhà kính, hướng đến phát triển bền vững. Theo Cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương, chi phí phát điện chiếm gần 80% cơ cấu giá thành, phần lớn là chi phí nguyên nhiên liệu. KTQTMT giúp kiểm soát và tối ưu hóa các chi phí này.
1.2. Mục tiêu của luận án tiến sĩ về KTQTMT trong doanh nghiệp
Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc nghiên cứu thực trạng áp dụng kế toán quản trị môi trường tại các doanh nghiệp sản xuất điện ở Việt Nam. Nghiên cứu nhằm mục đích xác định các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQTMT và đề xuất các giải pháp để tăng cường việc áp dụng này, góp phần vào việc nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm thiểu tác động môi trường của ngành điện. Đề tài cũng tập trung kiểm định các nhân tố tác động từ góc độ quản lý doanh nghiệp.
II. Thách thức Doanh nghiệp điện đối mặt rủi ro môi trường 58
Mặc dù có tiềm năng lớn, việc áp dụng kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện ở Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức. Các doanh nghiệp thường thiếu thông tin, kiến thức và kỹ năng cần thiết để triển khai KTQTMT một cách hiệu quả. Ngoài ra, khung pháp lý về môi trường còn chưa hoàn thiện và thiếu các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và thực hành kế toán trách nhiệm. Các nhà máy điện, đặc biệt là điện than, tạo ra lượng lớn chất thải và khí thải gây ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Theo tài liệu gốc, phần lớn các doanh nghiệp sản xuất và khai khoáng chưa nắm bắt được ưu điểm của kế toán quản trị môi trường.
2.1. Thiếu hụt kiến thức và kỹ năng về kế toán môi trường
Nhiều doanh nghiệp sản xuất điện ở Việt Nam chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích của việc áp dụng kế toán quản trị môi trường. Các cán bộ kế toán và quản lý thường thiếu kiến thức và kỹ năng cần thiết để thu thập, phân tích và báo cáo thông tin môi trường một cách chính xác và hiệu quả, từ đó ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định liên quan đến tài chính xanh và đầu tư xanh.
2.2. Khung pháp lý và chính sách hỗ trợ còn hạn chế
Mặc dù Chính phủ Việt Nam đã ban hành một số quy định về bảo vệ môi trường, nhưng khung pháp lý vẫn còn chưa hoàn thiện và thiếu tính đồng bộ. Các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và thực hành kế toán trách nhiệm còn hạn chế, gây khó khăn cho việc triển khai kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện.
2.3. Nhận thức về áp lực thể chế và quản lý cấp cao
Các nghiên cứu chỉ ra rằng, việc áp dụng KTQTMT phụ thuộc vào quy định pháp luật và vai trò của ban quản trị doanh nghiệp. Mỗi ngành có quan điểm khác nhau về áp lực thể chế. Do đó, nghiên cứu này đánh giá tác động của các yếu tố này đến việc áp dụng KTQTMT, cung cấp kinh nghiệm cho các ngành khác.
III. Phương pháp Nghiên cứu định tính và định lượng KTQTMT 59
Luận án sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng để đánh giá thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện. Phương pháp định tính được sử dụng để phỏng vấn chuyên gia và nghiên cứu trường hợp điển hình, trong khi phương pháp định lượng được sử dụng để khảo sát và phân tích dữ liệu thống kê. Việc kết hợp các phương pháp này giúp cung cấp một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về vấn đề nghiên cứu, đảm bảo tính khách quan và độ tin cậy của kết quả.
3.1. Phỏng vấn chuyên gia và nghiên cứu trường hợp điển hình
Phương pháp phỏng vấn chuyên gia được sử dụng để thu thập thông tin về thực trạng áp dụng kế toán quản trị môi trường và các yếu tố ảnh hưởng. Nghiên cứu trường hợp điển hình tại một doanh nghiệp sản xuất điện cụ thể (Công ty nhiệt điện Thái Bình) được thực hiện để làm rõ vai trò của việc áp dụng KTQTMT trong quản trị doanh nghiệp. Phương pháp phỏng vấn chuyên gia đánh giá sự phù hợp của mô hình nghiên cứu, còn phương pháp phỏng vấn sâu đánh giá thực trạng áp dụng KTQTMT.
3.2. Khảo sát và phân tích dữ liệu định lượng về KTQTMT
Phương pháp khảo sát được sử dụng để thu thập dữ liệu từ các doanh nghiệp sản xuất điện về mức độ áp dụng kế toán quản trị môi trường và các nhân tố ảnh hưởng. Dữ liệu sau đó được mã hóa, nhập liệu và phân tích bằng phần mềm thống kê để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu và đo lường mức độ tác động của các nhân tố, khẳng định các nhân tố ảnh hưởng và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố này đến việc áp dụng KTQTMT.
3.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu trong luận án
Đối tượng nghiên cứu là kế toán quản trị môi trường tại các doanh nghiệp sản xuất điện. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các doanh nghiệp sản xuất điện tại Việt Nam, điển hình là Công ty Nhiệt điện Thái Bình. Dữ liệu thu thập từ năm 2014-2022, khảo sát thực trạng áp dụng trong 3 năm 2021-2023. Nghiên cứu tập trung vào thực trạng áp dụng và các nhân tố ảnh hưởng.
IV. Kết quả Tác động của các nhân tố đến KTQTMT 54
Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng một số nhân tố như áp lực thể chế, nhận thức của nhà quản lý cấp cao và chiến lược môi trường có tác động đáng kể đến việc áp dụng kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện. Các doanh nghiệp chịu áp lực lớn từ các quy định pháp luật và yêu cầu của các bên liên quan thường có xu hướng áp dụng KTQTMT mạnh mẽ hơn. Nhận thức của nhà quản lý về lợi ích của KTQTMT cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy việc áp dụng. Ngoài ra, các doanh nghiệp có chiến lược môi trường rõ ràng thường có xu hướng tích hợp KTQTMT vào hoạt động kinh doanh của mình.
4.1. Áp lực thể chế và ảnh hưởng đến kế toán môi trường
Áp lực từ các quy định pháp luật, tiêu chuẩn môi trường và yêu cầu của các bên liên quan (khách hàng, nhà đầu tư, cộng đồng) có tác động mạnh mẽ đến việc áp dụng kế toán quản trị môi trường. Các doanh nghiệp cần tuân thủ các quy định này và đáp ứng yêu cầu của các bên liên quan để duy trì giấy phép hoạt động và uy tín trên thị trường. Các doanh nghiệp chịu áp lực lớn từ các quy định pháp luật và yêu cầu của các bên liên quan thường có xu hướng áp dụng KTQTMT mạnh mẽ hơn.
4.2. Vai trò của nhận thức nhà quản lý cấp cao trong KTQTMT
Nhận thức của nhà quản lý cấp cao về tầm quan trọng và lợi ích của kế toán quản trị môi trường đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy việc áp dụng. Khi nhà quản lý nhận thức được rằng KTQTMT có thể giúp nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thiểu rủi ro môi trường và cải thiện hình ảnh doanh nghiệp, họ sẽ đầu tư nhiều hơn vào việc triển khai KTQTMT.
4.3. Liên kết giữa chiến lược môi trường và kế toán quản trị
Các doanh nghiệp có chiến lược môi trường rõ ràng, hướng đến phát triển bền vững thường có xu hướng tích hợp kế toán quản trị môi trường vào hoạt động kinh doanh của mình. KTQTMT giúp các doanh nghiệp này đo lường và đánh giá hiệu quả của các hoạt động môi trường, từ đó đưa ra các quyết định điều chỉnh và cải thiện chiến lược.
V. Giải pháp Tăng cường áp dụng KTQTMT ngành điện lực 57
Để tăng cường việc áp dụng kế toán quản trị môi trường trong doanh nghiệp sản xuất điện ở Việt Nam, cần có sự phối hợp đồng bộ từ các bên liên quan, bao gồm Chính phủ, cơ sở giáo dục, hiệp hội ngành nghề và bản thân các doanh nghiệp. Chính phủ cần hoàn thiện khung pháp lý về môi trường và ban hành các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch. Các cơ sở giáo dục cần tăng cường đào tạo về KTQTMT cho sinh viên và cán bộ kế toán. Các hiệp hội ngành nghề cần tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo và chia sẻ kinh nghiệm về KTQTMT. Bản thân các doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức về lợi ích của KTQTMT và đầu tư vào việc triển khai KTQTMT.
5.1. Kiến nghị với Chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước
Chính phủ cần hoàn thiện khung pháp lý về môi trường, ban hành các tiêu chuẩn môi trường cụ thể và rõ ràng cho ngành điện. Bên cạnh đó, cần có các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng và hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và thực hành kế toán trách nhiệm. Chính phủ cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch.
5.2. Vai trò của cơ sở giáo dục và đào tạo về KTQTMT
Các cơ sở giáo dục cần tích hợp nội dung về kế toán quản trị môi trường vào chương trình đào tạo ngành kế toán, kiểm toán và quản trị kinh doanh. Cần có các khóa đào tạo ngắn hạn và dài hạn về KTQTMT cho cán bộ kế toán và quản lý trong ngành điện. Cơ sở giáo dục cần tăng cường đào tạo KTQTMT.
5.3. Hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm từ các hiệp hội
Các hiệp hội ngành nghề (như Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, Hội Kế toán Việt Nam) cần tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo và chia sẻ kinh nghiệm về kế toán quản trị môi trường cho các doanh nghiệp sản xuất điện. Cần có sự hợp tác giữa các doanh nghiệp, cơ quan quản lý và chuyên gia để thúc đẩy việc áp dụng KTQTMT.
VI. Kết luận KTQTMT Hướng tới phát triển bền vững 56
Kế toán quản trị môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các doanh nghiệp sản xuất điện ở Việt Nam quản lý hiệu quả các khía cạnh môi trường trong hoạt động kinh doanh. Việc áp dụng KTQTMT không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ các quy định pháp luật và giảm thiểu rủi ro môi trường, mà còn giúp nâng cao hiệu quả hoạt động, cải thiện hình ảnh doanh nghiệp và đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành điện Việt Nam. Luận án này cung cấp các giải pháp và khuyến nghị cụ thể để tăng cường việc áp dụng KTQTMT trong doanh nghiệp sản xuất điện, góp phần vào việc xây dựng một ngành điện xanh và bền vững.
6.1. Đóng góp mới của luận án tiến sĩ về KTQTMT
Luận án này đã nghiên cứu về kế toán quản trị môi trường trong các doanh nghiệp sản xuất điện tại Việt Nam và có những đóng góp về mặt học thuật và lý luận. Luận án nghiên cứu, tổng hợp khung lý thuyết về kế toán quản trị môi trường và cơ sở lý thuyết của các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng KTQTMT trong doanh nghiệp. Luận án tìm hiểu và phân tích tình huống điển hình, đồng thời xây dựng mô hình nghiên cứu.
6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về kế toán chi phí môi trường
Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phát triển các phương pháp đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động môi trường cụ thể cho ngành điện Việt Nam. Cần có các nghiên cứu về tác động của KTQTMT đến hiệu quả tài chính và giá trị doanh nghiệp trong ngành điện. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phát triển các phương pháp đo lường và đánh giá hiệu quả hoạt động môi trường cụ thể cho ngành điện Việt Nam.
