Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm thực hiện thành công Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 05/08/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Giai đoạn 2016-2020, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM được triển khai rộng khắp trên cả nước, trong đó huy động nguồn lực cộng đồng được xác định là yếu tố quyết định thành công. Tại huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình, tính đến cuối năm 2017, mới chỉ có 6/27 xã đạt chuẩn NTM, đời sống vật chất của người dân còn nhiều khó khăn. Nhu cầu vốn cho xây dựng NTM tại mỗi xã có thể lên đến hàng chục đến hàng trăm tỷ đồng, trong khi ngân sách nhà nước không thể đáp ứng toàn bộ. Do đó, việc huy động nguồn lực từ cộng đồng dân cư, bao gồm tiền mặt, tài sản, sức lao động và sự tham gia ý kiến, trở nên cấp thiết và có ý nghĩa thực tiễn lớn.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM tại huyện Kim Bôi giai đoạn 2016-2018, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường huy động nguồn lực này trong thời gian tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã điểm của huyện Kim Bôi, với dữ liệu thu thập từ tháng 5/2018 đến tháng 1/2019, cùng số liệu thứ cấp trong 3 năm 2016-2018. Nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng trong xây dựng NTM, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình tại địa phương và mở rộng áp dụng cho tỉnh Hòa Bình.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phát triển nông thôn, quản lý nguồn lực cộng đồng và huy động vốn xã hội. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển nông thôn bền vững: Nhấn mạnh sự phát triển tổng hợp các yếu tố kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, trong đó cộng đồng dân cư là chủ thể trung tâm, đóng vai trò quyết định trong việc duy trì và phát triển bền vững vùng nông thôn.

  2. Mô hình huy động nguồn lực cộng đồng: Bao gồm các khái niệm về nguồn lực tài chính, vật chất, nhân lực và sự tham gia ý kiến của cộng đồng. Mô hình này phân tích các yếu tố ảnh hưởng như điều kiện kinh tế hộ gia đình, nhận thức cộng đồng, tổ chức quản lý và chính sách hỗ trợ.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: nông thôn mới, nguồn lực cộng đồng (tiền, tài sản, sức lao động, ý kiến), huy động nguồn lực, vai trò của cộng đồng trong xây dựng NTM, và các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, thống kê của huyện Kim Bôi giai đoạn 2016-2018. Số liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn sâu cán bộ huyện, xã, thôn và phỏng vấn bán cấu trúc với các hộ nông dân tại 3 xã điểm nghiên cứu.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 300 hộ dân được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm hộ khác nhau về điều kiện kinh tế và mức độ tham gia xây dựng NTM. Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tổ thống kê để đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2018 đến tháng 1/2019, đảm bảo thu thập đầy đủ thông tin về quá trình huy động nguồn lực cộng đồng trong giai đoạn 2016-2018. Kết quả phân tích được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ minh họa để làm rõ các phát hiện chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng: Huyện Kim Bôi đã huy động được nguồn lực cộng đồng khá lớn, trong đó đóng góp tiền mặt chiếm gần 10% tổng nguồn vốn xây dựng NTM. Hầu hết các hộ dân đều tham gia đóng góp tiền, tài sản và sức lao động. Đóng góp sức lao động của người dân tạo nên phong trào mạnh mẽ, thúc đẩy các hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng và phát triển sản xuất.

  2. Các hình thức huy động nguồn lực: Ba hình thức chủ yếu gồm góp tiền, góp sức lao động và góp tài sản (đất đai, vật liệu xây dựng). Ngoài ra, sự tham gia ý kiến của người dân trong các cuộc họp, giám sát dự án cũng được đánh giá cao, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực: Nhận thức của người dân và cán bộ xã về chương trình xây dựng NTM có sự thay đổi tích cực, người dân không còn tâm lý ỷ lại, trông chờ hỗ trợ từ nhà nước mà chủ động tham gia đóng góp. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận người dân và cán bộ có tâm lý phụ thuộc, chưa tích cực tham gia. Điều kiện kinh tế hộ gia đình, tổ chức cộng đồng và tính cộng đồng cũng ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ huy động nguồn lực.

  4. Cơ chế chính sách và tổ chức thực hiện: Việc ban hành các văn bản quy định cụ thể về sự tham gia của người dân, tổ chức Ban quản lý NTM xã và Ban phát triển thôn đã tạo điều kiện thuận lợi cho huy động nguồn lực. Tuy nhiên, còn tồn tại khó khăn trong việc huy động đóng góp bằng tiền và đất đai do hạn chế về thu nhập và nhận thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các kinh nghiệm quốc tế và trong nước về vai trò quyết định của nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM. Việc huy động đa dạng các nguồn lực từ cộng đồng không chỉ giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước mà còn tạo sự đồng thuận, nâng cao trách nhiệm và tinh thần làm chủ của người dân. Biểu đồ phân tích tỷ lệ đóng góp tiền mặt, sức lao động và tài sản của các hộ dân qua các năm 2016-2018 cho thấy xu hướng tăng dần, phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động của cộng đồng.

So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Vĩnh Linh (Quảng Trị) hay xã Diễn Tháp (Nghệ An), Kim Bôi có điểm tương đồng về vai trò của công tác tuyên truyền, vận động và nâng cao năng lực cán bộ cơ sở. Tuy nhiên, điều kiện kinh tế khó khăn hơn khiến mức đóng góp tiền mặt còn hạn chế, cần có chính sách hỗ trợ phù hợp để khuyến khích người dân tham gia nhiều hơn.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm phát huy tối đa nội lực của cộng đồng trong xây dựng NTM, góp phần nâng cao hiệu quả chương trình tại huyện Kim Bôi và các địa phương tương tự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng vận động, quản lý nguồn lực và truyền thông cho cán bộ xã, thôn nhằm nâng cao hiệu quả công tác huy động nguồn lực cộng đồng. Thời gian thực hiện trong 12 tháng tới, do UBND huyện phối hợp với các sở ngành chủ trì.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông như họp dân, phát thanh, tờ rơi để nâng cao nhận thức của người dân về vai trò và lợi ích của việc tham gia xây dựng NTM. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ dân tham gia đóng góp tiền mặt và sức lao động lên trên 80% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban quản lý NTM xã và Mặt trận Tổ quốc.

  3. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế chính sách cụ thể: Ban hành các văn bản quy định rõ mức đóng góp, hình thức huy động và quyền lợi của người dân khi tham gia xây dựng NTM, đồng thời có chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho hộ nghèo, hộ cận nghèo để khuyến khích tham gia. Thời gian triển khai trong 18 tháng, do UBND tỉnh phối hợp với Sở Tài chính và Ngân hàng chính sách xã hội.

  4. Phát huy vai trò tổ chức cộng đồng và Ban phát triển thôn: Tăng cường vai trò giám sát, vận động và tổ chức thực hiện các hoạt động xây dựng NTM tại thôn, xóm. Đào tạo kỹ năng quản lý, giám sát cho Ban phát triển thôn nhằm đảm bảo minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn lực. Thời gian thực hiện liên tục trong 3 năm, do UBND xã và các tổ chức đoàn thể địa phương đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò và phương pháp huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM, từ đó xây dựng chính sách và tổ chức thực hiện hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu thực tiễn để phục vụ học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương: Hỗ trợ công tác vận động, tuyên truyền và tổ chức thực hiện các hoạt động xây dựng NTM dựa trên sự tham gia của cộng đồng.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn: Hiểu được cơ chế huy động nguồn lực và vai trò của cộng đồng trong xây dựng NTM để phối hợp, hỗ trợ và đầu tư hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Huy động nguồn lực cộng đồng giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước, tạo sự đồng thuận và nâng cao trách nhiệm của người dân trong phát triển nông thôn. Ví dụ, tại Kim Bôi, đóng góp sức lao động và tiền mặt của người dân chiếm gần 10% tổng nguồn vốn xây dựng.

  2. Những hình thức huy động nguồn lực cộng đồng phổ biến là gì?
    Ba hình thức chính gồm góp tiền mặt, góp sức lao động và góp tài sản như đất đai, vật liệu xây dựng. Ngoài ra, sự tham gia ý kiến trong các cuộc họp cũng là nguồn lực quan trọng.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ huy động nguồn lực từ cộng đồng?
    Bao gồm điều kiện kinh tế hộ gia đình, nhận thức và thái độ của người dân, năng lực cán bộ cơ sở, tổ chức cộng đồng và chính sách hỗ trợ. Ví dụ, người dân có thu nhập thấp thường khó đóng góp tiền mặt nhưng có thể tham gia bằng sức lao động.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền vận động, xây dựng cơ chế chính sách rõ ràng và phát huy vai trò tổ chức cộng đồng trong quản lý và giám sát.

  5. Có những khó khăn nào trong huy động nguồn lực cộng đồng tại Kim Bôi?
    Khó khăn gồm tâm lý ỷ lại, trông chờ hỗ trợ từ nhà nước của một bộ phận người dân và cán bộ, điều kiện kinh tế hạn chế, cũng như thiếu các văn bản quy định cụ thể về mức đóng góp và hình thức huy động.

Kết luận

  • Huy động nguồn lực cộng đồng là yếu tố quyết định thành công trong xây dựng NTM tại huyện Kim Bôi, với đóng góp tiền mặt chiếm gần 10% và sự tham gia tích cực về sức lao động và tài sản.
  • Nhận thức của người dân và cán bộ về vai trò chủ thể trong xây dựng NTM đã có sự chuyển biến tích cực, tuy vẫn còn tồn tại tâm lý ỷ lại.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực gồm điều kiện kinh tế hộ gia đình, nhận thức cộng đồng, năng lực cán bộ và cơ chế chính sách.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện cơ chế chính sách và phát huy vai trò tổ chức cộng đồng nhằm tăng cường huy động nguồn lực.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng áp dụng, góp phần thúc đẩy xây dựng NTM hiệu quả tại Kim Bôi và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tác động để điều chỉnh chính sách phù hợp. Các nhà quản lý và cộng đồng được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm phát huy tối đa nguồn lực nội tại trong xây dựng nông thôn mới.