Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Thái Bình, với hơn 52 nghìn liệt sĩ đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến, là địa phương có truyền thống cách mạng sâu sắc. Đến tháng 6 năm 2019, tỉnh có 12.342 thân nhân liệt sĩ đang hưởng trợ cấp thường xuyên và 35.028 thân nhân hưởng trợ cấp thờ cúng liệt sĩ hàng năm. Thân nhân liệt sĩ phần lớn là người cao tuổi, sức khỏe yếu, gặp nhiều khó khăn về kinh tế và tâm lý, đặc biệt là những người chưa tìm được hài cốt thân nhân. Hoạt động công tác xã hội (CTXH) đối với thân nhân liệt sĩ tại Thái Bình nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống, hỗ trợ về vật chất và tinh thần, đồng thời giúp họ tiếp cận các chính sách ưu đãi của Nhà nước. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng các hoạt động CTXH như chi trả trợ cấp hàng tháng, hỗ trợ xây dựng hoặc sửa chữa nhà ở, điều dưỡng phục hồi sức khỏe, mua thẻ bảo hiểm y tế, cấp phương tiện dụng cụ chỉnh hình và hỗ trợ tiếp cận chính sách ưu đãi. Thời gian nghiên cứu từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019, phạm vi nghiên cứu bao gồm 100 xã, phường, thị trấn thuộc 8 huyện/thành phố của tỉnh Thái Bình. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách và nâng cao hiệu quả hoạt động CTXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho thân nhân liệt sĩ, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương khác trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích hoạt động CTXH đối với thân nhân liệt sĩ:

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Hệ thống nhu cầu được sắp xếp theo thứ tự từ cơ bản đến cao cấp gồm nhu cầu sinh lý, an toàn, xã hội, được tôn trọng và tự thể hiện. Thân nhân liệt sĩ có nhu cầu đa dạng từ ăn uống, nhà ở, chăm sóc sức khỏe đến nhu cầu được tôn vinh, kính trọng và tham gia xã hội. Việc đáp ứng các nhu cầu này là cơ sở để đánh giá hiệu quả các chính sách ưu đãi và hoạt động CTXH.

  • Thuyết hệ thống: Mô hình hệ thống xã hội gồm hệ thống xã hội (bệnh viện, trường học), hệ thống chính thức (các tổ chức đoàn thể) và hệ thống phi chính thức (gia đình, bạn bè, hàng xóm). Các hệ thống này tương tác và hỗ trợ lẫn nhau trong việc cung cấp dịch vụ và nguồn lực cho thân nhân liệt sĩ, tạo thành mạng lưới hỗ trợ toàn diện.

Ba khái niệm trọng tâm được làm rõ là: khái niệm liệt sĩ và thân nhân liệt sĩ; khái niệm công tác xã hội và hoạt động công tác xã hội đối với thân nhân liệt sĩ; đặc điểm tâm lý và nhu cầu của thân nhân liệt sĩ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích tài liệu, điều tra xã hội học, phỏng vấn sâu và quan sát thực tiễn:

  • Phân tích tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, chính sách ưu đãi người có công, các công trình nghiên cứu liên quan và số liệu báo cáo của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Thái Bình.

  • Điều tra xã hội học: Sử dụng bảng hỏi khảo sát 100 mẫu đại diện thân nhân liệt sĩ được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống từ tổng số 52.089 liệt sĩ. Nội dung bảng hỏi tập trung vào các hoạt động CTXH và mức độ hài lòng của thân nhân.

  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 10 người gồm 7 thân nhân liệt sĩ và 3 nhân viên CTXH để thu thập thông tin chi tiết về thực trạng và đánh giá hoạt động CTXH.

  • Quan sát: Theo dõi môi trường sống, trạng thái tâm lý của thân nhân liệt sĩ và các hoạt động CTXH tại địa phương để đối chiếu với số liệu và báo cáo.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2018 đến tháng 6/2019, phạm vi nghiên cứu bao gồm 100 xã, phường, thị trấn thuộc 8 huyện/thành phố tỉnh Thái Bình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chi trả trợ cấp hàng tháng: Có 12.342 thân nhân liệt sĩ đang hưởng trợ cấp thường xuyên với các mức trợ cấp từ 1.000 đến 4.000 đồng/tháng tùy theo số lượng liệt sĩ trong gia đình. Kết quả khảo sát cho thấy 79% thân nhân nhận trợ cấp đúng thời hạn và đủ số tiền, 21% đôi khi bị chậm trễ do điều chỉnh chính sách hoặc dịp lễ tết.

  2. Hỗ trợ xây dựng hoặc sửa chữa nhà ở: Hoạt động này được triển khai qua nhiều bước từ cấp xã đến tỉnh, với sự phối hợp của các tổ chức xã hội và nhà tài trợ. Nhân viên CTXH đóng vai trò kết nối và hướng dẫn thân nhân hoàn thiện hồ sơ. Tuy nhiên, việc hỗ trợ còn hạn chế về quy mô và chưa đáp ứng hết nhu cầu của các hộ khó khăn.

  3. Điều dưỡng phục hồi sức khỏe, mua thẻ bảo hiểm y tế, cấp phương tiện dụng cụ chỉnh hình: Thân nhân liệt sĩ được điều dưỡng sức khỏe hàng năm, mua thẻ bảo hiểm y tế và cấp phương tiện trợ giúp đi lại theo quy định. Hoạt động này góp phần nâng cao sức khỏe và giảm gánh nặng chi phí y tế cho thân nhân.

  4. Hỗ trợ tiếp cận chính sách ưu đãi: Nhân viên CTXH tích cực tuyên truyền, giải thích và hướng dẫn thân nhân liệt sĩ tiếp cận các chính sách ưu đãi của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, một số thân nhân còn chưa nắm rõ hoặc không cập nhật kịp thời các chính sách mới.

Thảo luận kết quả

Việc chi trả trợ cấp hàng tháng được thực hiện tương đối hiệu quả, đảm bảo phần lớn thân nhân nhận được hỗ trợ kịp thời, góp phần giảm bớt khó khăn kinh tế. Tuy nhiên, tỷ lệ chậm trễ 21% phản ánh những hạn chế trong khâu tổ chức, đặc biệt vào các thời điểm điều chỉnh chính sách hoặc dịp lễ tết. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác, Thái Bình có mức độ thực hiện chính sách tương đối tốt nhưng vẫn cần cải thiện tính ổn định và minh bạch.

Hoạt động hỗ trợ nhà ở tuy có sự phối hợp đa chiều giữa các cấp và tổ chức xã hội, nhưng nguồn lực còn hạn chế, chưa đáp ứng hết nhu cầu của thân nhân liệt sĩ có hoàn cảnh khó khăn. Điều này phù hợp với thực trạng chung của nhiều địa phương khi nguồn kinh phí xã hội hóa chưa được huy động hiệu quả.

Hoạt động điều dưỡng, mua bảo hiểm y tế và cấp phương tiện dụng cụ chỉnh hình đã góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và sức khỏe cho thân nhân liệt sĩ, phù hợp với nhu cầu cấp thiết của nhóm đối tượng này, đặc biệt khi trên 66% thân nhân liệt sĩ trên 60 tuổi có sức khỏe yếu.

Việc hỗ trợ tiếp cận chính sách ưu đãi còn gặp khó khăn do thân nhân liệt sĩ chưa nắm bắt đầy đủ thông tin, một phần do hạn chế về trình độ, tuổi tác và khả năng tiếp cận thông tin. Nhân viên CTXH cần tăng cường kỹ năng truyền thông và tư vấn để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thân nhân nhận trợ cấp đúng hạn, bảng phân loại mức trợ cấp, biểu đồ phân bố độ tuổi thân nhân liệt sĩ và sơ đồ mạng lưới các hệ thống hỗ trợ theo lý thuyết hệ thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên CTXH: Đào tạo bài bản về kiến thức nghề CTXH, kỹ năng giao tiếp, tư vấn và cập nhật chính sách ưu đãi nhằm nâng cao năng lực phục vụ thân nhân liệt sĩ. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các trường đào tạo tổ chức.

  2. Đẩy mạnh vận động và kết nối nguồn lực xã hội hóa: Huy động các tổ chức, doanh nghiệp, cộng đồng tham gia hỗ trợ thân nhân liệt sĩ về nhà ở, vật chất và tinh thần. Xây dựng chương trình vận động nguồn lực định kỳ hàng năm, do UBND tỉnh và các tổ chức xã hội chủ trì.

  3. Cải tiến quy trình chi trả trợ cấp: Áp dụng công nghệ thông tin để quản lý, theo dõi và chi trả trợ cấp chính xác, kịp thời, giảm thiểu chậm trễ, đặc biệt trong các thời điểm điều chỉnh chính sách. Thời gian triển khai trong 6-9 tháng, do Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp Kho bạc Nhà nước thực hiện.

  4. Tăng cường truyền thông, tư vấn chính sách ưu đãi: Xây dựng các kênh thông tin đa dạng, dễ tiếp cận như truyền thanh xã, tổ chức hội nghị, phát tờ rơi, tư vấn trực tiếp để thân nhân liệt sĩ nắm bắt đầy đủ các chính sách mới. Thực hiện liên tục, do nhân viên CTXH cấp xã và huyện đảm nhiệm.

  5. Phát triển các chương trình chăm sóc sức khỏe toàn diện: Mở rộng các dịch vụ điều dưỡng, khám chữa bệnh định kỳ, hỗ trợ mua thuốc và phương tiện trợ giúp phù hợp với nhu cầu sức khỏe của thân nhân liệt sĩ cao tuổi. Thời gian thực hiện theo kế hoạch hàng năm, do Sở Y tế phối hợp Sở Lao động - Thương binh và Xã hội triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngành Lao động - Thương binh và Xã hội: Nghiên cứu giúp hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức thực hiện các hoạt động CTXH đối với người có công.

  2. Nhân viên công tác xã hội tại địa phương: Cung cấp kiến thức chuyên sâu, kỹ năng thực hành và các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ thân nhân liệt sĩ.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, chính sách xã hội: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn công tác xã hội đối với người có công, đặc biệt thân nhân liệt sĩ.

  4. Các tổ chức xã hội, phi chính phủ và nhà tài trợ: Hiểu rõ nhu cầu, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng để thiết kế chương trình hỗ trợ phù hợp, hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động công tác xã hội đối với thân nhân liệt sĩ gồm những nội dung chính nào?
    Hoạt động bao gồm chi trả trợ cấp hàng tháng, hỗ trợ xây dựng/sửa chữa nhà ở, điều dưỡng phục hồi sức khỏe, mua thẻ bảo hiểm y tế, cấp phương tiện dụng cụ chỉnh hình và hỗ trợ tiếp cận chính sách ưu đãi. Ví dụ, thân nhân liệt sĩ được hưởng trợ cấp tiền tuất từ 1.000 đến 4.000 đồng/tháng tùy theo số lượng liệt sĩ trong gia đình.

  2. Những khó khăn lớn nhất của thân nhân liệt sĩ tại Thái Bình là gì?
    Khó khăn chủ yếu là sức khỏe yếu do tuổi cao, tâm lý cô đơn, kinh tế hạn chế và chưa tiếp cận đầy đủ các chính sách ưu đãi. Trên 66% thân nhân liệt sĩ trên 60 tuổi có sức khỏe yếu, nhiều người sống một mình, cần sự quan tâm đặc biệt.

  3. Nhân viên công tác xã hội cần có những kỹ năng gì để hỗ trợ thân nhân liệt sĩ?
    Cần kỹ năng quan sát, lắng nghe, ghi chép, giao tiếp, đánh giá và tư vấn chính sách. Kỹ năng này giúp nhân viên hiểu rõ nhu cầu, tâm tư của thân nhân và hướng dẫn họ tiếp cận các chính sách hiệu quả.

  4. Chính sách ưu đãi người có công với cách mạng có tác động như thế nào đến thân nhân liệt sĩ?
    Chính sách cung cấp trợ cấp tài chính, hỗ trợ nhà ở, chăm sóc sức khỏe và ưu đãi giáo dục, góp phần giảm bớt khó khăn vật chất và tinh thần, nâng cao chất lượng cuộc sống cho thân nhân liệt sĩ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động công tác xã hội đối với thân nhân liệt sĩ?
    Cần tăng cường đào tạo nhân viên CTXH, cải tiến quy trình chi trả trợ cấp, vận động nguồn lực xã hội hóa, nâng cao truyền thông chính sách và phát triển các chương trình chăm sóc sức khỏe toàn diện. Ví dụ, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi trả giúp giảm thiểu chậm trễ và sai sót.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động công tác xã hội đối với thân nhân liệt sĩ tại tỉnh Thái Bình, làm rõ các hoạt động chính và yếu tố ảnh hưởng.
  • Thực trạng cho thấy hoạt động chi trả trợ cấp, hỗ trợ nhà ở, chăm sóc sức khỏe và tiếp cận chính sách được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nguồn lực và kỹ năng nhân viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động CTXH, bao gồm đào tạo nhân viên, vận động nguồn lực, cải tiến quy trình và tăng cường truyền thông.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hoàn thiện chính sách ưu đãi người có công và nâng cao an sinh xã hội cho thân nhân liệt sĩ.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để nhân rộng mô hình.

Mời các nhà quản lý, nhân viên công tác xã hội và các tổ chức liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng phục vụ thân nhân liệt sĩ, góp phần thực hiện tốt đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.