Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2011-2016 là một hình thức giám sát quan trọng, thể hiện quyền lực và trách nhiệm của đại biểu dân cử trong việc giám sát các cơ quan nhà nước địa phương. Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, đại biểu HĐND có quyền chất vấn Chủ tịch UBND, các thành viên UBND, Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cùng cấp về trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ. Giai đoạn nghiên cứu tập trung vào nhiệm kỳ HĐND tỉnh khóa XVI, với phạm vi tại các kỳ họp và phiên họp giữa hai kỳ họp HĐND tỉnh Nghệ An.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An, đánh giá thực trạng, chỉ ra những hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng cường vai trò giám sát của đại biểu HĐND, góp phần nâng cao chất lượng quản lý nhà nước ở địa phương, đồng thời thúc đẩy sự minh bạch, trách nhiệm trong bộ máy hành chính tỉnh Nghệ An.

Theo báo cáo tổng hợp, thời gian dành cho phiên chất vấn tại các kỳ họp HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVI có xu hướng tăng, phản ánh sự quan tâm ngày càng cao của đại biểu và cử tri đối với hoạt động này. Hoạt động chất vấn đã góp phần giải quyết nhiều vấn đề bức xúc, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, đồng thời tạo sức ép để các cơ quan, cá nhân có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về quyền lực nhà nước, giám sát quyền lực và hoạt động đại biểu dân cử. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quyền lực nhà nước và kiểm soát quyền lực: Nhấn mạnh nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước nhằm ngăn ngừa lạm quyền, bảo đảm quyền lực được thực thi đúng đắn, hiệu quả.

  2. Lý thuyết về hoạt động đại biểu dân cử và giám sát của đại biểu: Tập trung vào vai trò của đại biểu HĐND trong việc đại diện cho ý chí, nguyện vọng của nhân dân, thực hiện quyền giám sát thông qua các hình thức như chất vấn, giám sát quyết định, giám sát việc thi hành pháp luật.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động chất vấn, quyền chất vấn, trách nhiệm chính trị, giám sát quyền lực, trình tự thủ tục chất vấn, và hiệu quả hoạt động chất vấn. Mô hình nghiên cứu tập trung phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố: thể chế pháp luật, tổ chức bộ máy, năng lực đại biểu, thái độ người trả lời chất vấn và kết quả hoạt động chất vấn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phương pháp luận triết học Mác - Lênin (phép biện chứng duy vật), phương pháp lôgíc và lịch sử để phân tích các vấn đề lý luận. Về phương pháp nghiên cứu thực tiễn, luận văn áp dụng:

  • Nghiên cứu tài liệu: Thu thập, phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo hoạt động của HĐND tỉnh Nghệ An, các tài liệu liên quan đến hoạt động chất vấn.
  • Phân tích, so sánh: So sánh các quy định pháp luật trước và sau khi Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND 2015 có hiệu lực, so sánh thực trạng hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An với các địa phương khác.
  • Thống kê tổng hợp: Tổng hợp số liệu về số lượng đại biểu, thời gian chất vấn, số lượng câu hỏi chất vấn tại các kỳ họp HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVI.
  • Phỏng vấn, khảo sát (theo ước tính): Thu thập ý kiến của đại biểu HĐND, cán bộ giúp việc và người trả lời chất vấn để đánh giá năng lực, thái độ và hiệu quả hoạt động chất vấn.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVI (khoảng vài chục đại biểu chuyên trách và không chuyên trách), các cán bộ liên quan và người bị chất vấn trong giai đoạn 2011-2016. Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu toàn bộ và mẫu thuận tiện cho phỏng vấn. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2016-2017, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2011-2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng cường thời gian và số lượng phiên chất vấn: Tổng hợp thời gian dành cho phiên chất vấn qua các kỳ họp HĐND tỉnh Nghệ An khóa XVI cho thấy mức tăng khoảng 20-30% so với khóa trước, phản ánh sự quan tâm và đầu tư ngày càng cao cho hoạt động chất vấn.

  2. Chất lượng câu hỏi và nội dung chất vấn được nâng cao: Đại biểu HĐND tỉnh đã tập trung chất vấn vào các vấn đề bức xúc, nổi cộm trong quản lý nhà nước như giải quyết khiếu nại tố cáo, thực hiện chính sách phát triển kinh tế - xã hội, phòng chống tham nhũng. Tỷ lệ câu hỏi chất vấn có căn cứ, rõ ràng đạt khoảng 75%, tăng so với các nhiệm kỳ trước.

  3. Khả năng trả lời chất vấn của người bị chất vấn còn hạn chế: Mặc dù người trả lời chất vấn đã có sự chuẩn bị, nhưng vẫn còn khoảng 30% trường hợp trả lời chưa đầy đủ, chưa xác định rõ trách nhiệm và biện pháp khắc phục cụ thể, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát.

  4. Chưa có sự giám sát chặt chẽ sau chất vấn: Việc theo dõi, giám sát thực hiện nghị quyết về chất vấn và lời hứa của người bị chất vấn chưa được thực hiện nghiêm túc, dẫn đến một số vấn đề được chất vấn nhiều lần nhưng chưa được giải quyết triệt để, gây bức xúc trong cử tri.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Thứ nhất, năng lực và kỹ năng chất vấn của đại biểu HĐND còn chưa đồng đều, do phần lớn đại biểu là không chuyên trách, chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng giám sát và chất vấn. Thứ hai, sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong việc cung cấp thông tin và hỗ trợ đại biểu còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng câu hỏi và câu trả lời. Thứ ba, cơ chế giám sát sau chất vấn chưa được thực hiện nghiêm túc, thiếu chế tài xử lý người không thực hiện lời hứa.

So sánh với một số địa phương khác, Nghệ An có nhiều điểm tương đồng về tổ chức và hoạt động chất vấn, tuy nhiên việc tăng cường đào tạo kỹ năng cho đại biểu và nâng cao trách nhiệm người trả lời chất vấn là những điểm cần cải thiện. Việc truyền hình trực tiếp các phiên chất vấn và sự tham gia giám sát của cử tri qua các kênh thông tin đại chúng đã tạo sức ép tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện sự tăng trưởng thời gian chất vấn qua các kỳ họp, bảng tổng hợp tỷ lệ câu hỏi chất vấn có căn cứ và mức độ trả lời đầy đủ của người bị chất vấn, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hiệu quả hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng chất vấn cho đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng thu thập, phân tích thông tin, kỹ năng đặt câu hỏi chất vấn “trúng và đúng”, kỹ năng tranh luận và giám sát. Mục tiêu nâng tỷ lệ câu hỏi chất vấn có căn cứ lên trên 90% trong nhiệm kỳ tới. Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia. Thời gian: trong vòng 12 tháng.

  2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp cung cấp thông tin và hỗ trợ đại biểu: Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, các Ban của HĐND và đại biểu trong việc cung cấp tài liệu, số liệu phục vụ chất vấn. Mục tiêu giảm thiểu tình trạng trả lời chất vấn thiếu thông tin, nâng cao chất lượng trả lời. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND tỉnh, UBND tỉnh. Thời gian: 6 tháng đầu năm.

  3. Nâng cao trách nhiệm và thái độ của người trả lời chất vấn: Ban hành quy định cụ thể về trách nhiệm trả lời chất vấn, yêu cầu xác định rõ trách nhiệm, biện pháp và thời hạn khắc phục. Tăng cường giám sát việc thực hiện lời hứa sau chất vấn, xử lý nghiêm các trường hợp không thực hiện. Chủ thể thực hiện: HĐND tỉnh, Ủy ban Kiểm tra tỉnh. Thời gian: liên tục trong nhiệm kỳ.

  4. Tăng cường công khai, minh bạch và sự tham gia giám sát của cử tri: Phát huy vai trò của báo chí, truyền hình trực tiếp các phiên chất vấn, thiết lập các kênh tiếp nhận ý kiến phản hồi của cử tri về hoạt động chất vấn. Mục tiêu tạo sức ép xã hội, nâng cao hiệu quả giám sát. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND tỉnh, Ủy ban MTTQ tỉnh. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu luận văn giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng và trách nhiệm trong hoạt động chất vấn, từ đó thực hiện tốt vai trò đại diện cho cử tri.

  2. Cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan HĐND, UBND tỉnh Nghệ An: Hiểu rõ hơn về quy trình, trình tự, thủ tục chất vấn, từ đó phối hợp hiệu quả trong việc cung cấp thông tin và thực hiện các nhiệm vụ liên quan.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú về hoạt động chất vấn của đại biểu dân cử, phục vụ cho công tác giảng dạy và nghiên cứu.

  4. Cử tri và các tổ chức xã hội dân sự: Tài liệu giúp hiểu rõ quyền và trách nhiệm của đại biểu HĐND trong giám sát quyền lực nhà nước, từ đó nâng cao vai trò giám sát xã hội và tham gia quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An được tổ chức như thế nào?
    Hoạt động chất vấn diễn ra tại các kỳ họp HĐND tỉnh và phiên họp Thường trực HĐND giữa hai kỳ họp, theo trình tự, thủ tục quy định tại Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND 2015. Đại biểu nêu vấn đề, người bị chất vấn trả lời trực tiếp hoặc bằng văn bản, có thể chất vấn lại và HĐND ra nghị quyết về chất vấn.

  2. Ai là người bị đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An chất vấn?
    Người bị chất vấn gồm Chủ tịch UBND tỉnh, các thành viên UBND tỉnh, Chánh án TAND tỉnh, Viện trưởng VKSND tỉnh và thủ trưởng các cơ quan thuộc UBND tỉnh, những người có trách nhiệm liên quan đến vấn đề được chất vấn.

  3. Mục đích chính của hoạt động chất vấn là gì?
    Mục đích nhằm làm rõ trách nhiệm chính trị của người đứng đầu các cơ quan nhà nước địa phương, kiểm tra năng lực, cảnh báo các vấn đề tồn tại, đồng thời tạo sức ép để các cơ quan, cá nhân thực hiện nghiêm túc các chủ trương, chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  4. Những khó khăn thường gặp trong hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An?
    Khó khăn gồm năng lực và kỹ năng chất vấn của đại biểu chưa đồng đều, sự phối hợp cung cấp thông tin chưa hiệu quả, thái độ trả lời chất vấn chưa đầy đủ, giám sát sau chất vấn chưa nghiêm túc, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh?
    Cần tăng cường đào tạo kỹ năng cho đại biểu, hoàn thiện cơ chế phối hợp cung cấp thông tin, nâng cao trách nhiệm người trả lời chất vấn, tăng cường công khai, minh bạch và sự tham gia giám sát của cử tri và báo chí, đồng thời thực hiện nghiêm túc giám sát sau chất vấn.

Kết luận

  • Hoạt động chất vấn của đại biểu HĐND tỉnh Nghệ An trong nhiệm kỳ 2011-2016 đã có nhiều tiến bộ về thời gian, nội dung và hình thức, góp phần nâng cao hiệu quả giám sát quyền lực nhà nước địa phương.
  • Quy định pháp luật về quyền chất vấn và trình tự thủ tục đã được hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động này.
  • Năng lực đại biểu và thái độ người trả lời chất vấn là yếu tố quyết định chất lượng hoạt động, cần được nâng cao thông qua đào tạo và bồi dưỡng kỹ năng.
  • Việc giám sát thực hiện nghị quyết và lời hứa sau chất vấn còn hạn chế, cần có cơ chế chặt chẽ hơn để đảm bảo hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường đào tạo, hoàn thiện cơ chế phối hợp, nâng cao trách nhiệm người trả lời và tăng cường công khai, minh bạch sẽ góp phần nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và đại biểu HĐND tỉnh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để không ngừng nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh, phục vụ tốt lợi ích của nhân dân địa phương.