Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chiến lược phát triển giáo dục – đào tạo giai đoạn 2001 – 2010, việc nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực được xem là ưu tiên hàng đầu nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Theo ước tính, giáo dục đại học Việt Nam đã có sự phát triển rõ rệt về quy mô và đa dạng hóa loại hình đào tạo, trong đó đào tạo tại chức đóng vai trò quan trọng trong việc đáp ứng nhu cầu học tập của người lao động vừa làm vừa học. Tuy nhiên, chất lượng đào tạo tại chức vẫn chưa đạt yêu cầu, chưa đáp ứng kỳ vọng của xã hội do nhiều bất cập trong quy trình đào tạo và cơ chế quản lý vận hành.

Luận văn tập trung nghiên cứu hoàn thiện quy trình đào tạo cử nhân hệ tại chức tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền trong giai đoạn từ năm 2002 đến nay. Mục tiêu cụ thể là xác định các bước tiến hành trong quy trình đào tạo, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo tại chức, góp phần phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại các tỉnh đại diện ba miền Bắc, Trung, Nam, tập trung vào các lớp đào tạo tại chức của Học viện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc chuẩn hóa quy trình đào tạo tại chức, đồng thời làm cơ sở khoa học cho các cơ sở đào tạo khác trong cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn ISO, kết hợp với các khái niệm cơ bản về đào tạo, quy trình đào tạo và quản lý giáo dục. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý chất lượng tổng thể (TQM): Nhấn mạnh việc xây dựng quy trình đào tạo chặt chẽ, khoa học nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm đầu ra là người học đạt chuẩn về kiến thức, kỹ năng và phẩm chất.
  • Mô hình hệ thống trong giáo dục: Xem quy trình đào tạo như một hệ thống gồm các yếu tố liên kết chặt chẽ: mục tiêu đào tạo, chương trình và nội dung đào tạo, hình thức tổ chức đào tạo, phương pháp dạy - học, kiểm tra - đánh giá.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: đào tạo tại chức (hình thức đào tạo không tập trung, dành cho người vừa làm vừa học), quy trình đào tạo (chuỗi các bước từ xác định mục tiêu đến kiểm tra đánh giá), quản lý quy trình đào tạo (tác động có định hướng nhằm đạt mục tiêu chất lượng), và kiểm tra - đánh giá (đo lường kết quả học tập và hiệu quả đào tạo).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, các nghiên cứu trước đây về đào tạo tại chức và quản lý giáo dục.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý đào tạo, giảng viên và sinh viên tại chức của Học viện Báo chí và Tuyên truyền, khảo sát thực trạng quy trình đào tạo tại các lớp tại chức ở ba miền.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đánh giá từ các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý giáo dục và đào tạo tại chức.
  • Phương pháp tổng hợp phân tích: Đánh giá, so sánh các dữ liệu thu thập được để rút ra kết luận và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm học viên và cán bộ quản lý tại các lớp đào tạo tại chức, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2002 đến nay, tập trung vào quy trình đào tạo tại chức bậc cử nhân của Học viện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quy trình đào tạo tại chức còn nhiều bất cập: Khoảng 65% học viên và 70% cán bộ quản lý đánh giá quy trình đào tạo chưa thực sự khoa học và đồng bộ. Các khâu như xây dựng chương trình, tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá chưa phù hợp với đặc thù người học vừa làm vừa học.

  2. Chương trình đào tạo tại chức dựa trên chương trình chính quy nhưng có sự cắt giảm không hợp lý: Ví dụ, các môn giáo dục thể chất và quốc phòng bị giảm bớt, trong khi đó nội dung chuyên ngành chưa được cập nhật kịp thời theo yêu cầu thực tiễn, dẫn đến 40% học viên cảm thấy kiến thức chưa đáp ứng nhu cầu công việc.

  3. Hình thức tổ chức đào tạo chủ yếu là học tập trung không liên tục, phương pháp dạy chủ yếu là thuyết trình: Điều này làm giảm tính tương tác và hiệu quả học tập, chỉ khoảng 30% học viên hài lòng với phương pháp giảng dạy hiện tại.

  4. Kiểm tra - đánh giá còn mang tính hình thức, thiếu khách quan và chưa phát huy vai trò phản hồi: Chỉ có khoảng 25% học viên cho rằng kiểm tra đánh giá giúp họ cải thiện học tập, trong khi đó cán bộ quản lý thừa nhận việc kiểm tra chưa được quản lý chặt chẽ, dễ dẫn đến gian lận và giảm động lực học tập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các bất cập trên là do thiếu một cơ chế vận hành đồng bộ, quản lý quy trình đào tạo chưa nghiêm ngặt và chưa có sự đổi mới phù hợp với đặc thù đào tạo tại chức. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đại học cho thấy, các cơ sở đào tạo có quy trình đào tạo chặt chẽ, kiểm tra đánh giá liên tục và đa dạng phương pháp dạy học thường đạt chất lượng đào tạo cao hơn từ 15-20%.

Việc áp dụng mô hình quản lý chất lượng tổng thể và hệ thống trong giáo dục giúp tạo ra quy trình đào tạo khoa học, linh hoạt, phù hợp với đối tượng học viên tại chức. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hài lòng của học viên với các khâu trong quy trình đào tạo, bảng thống kê tỷ lệ học viên đạt chuẩn kiến thức và kỹ năng theo từng năm, cũng như biểu đồ phân bố các phương pháp dạy học được sử dụng.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện quy trình đào tạo tại chức nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và chuẩn hóa quy trình đào tạo tại chức theo mô hình quản lý chất lượng tổng thể: Thiết lập các bước quy trình rõ ràng, từ xác định mục tiêu, xây dựng chương trình, tổ chức dạy học đến kiểm tra đánh giá, đảm bảo tính liên kết và đồng bộ. Thời gian thực hiện dự kiến 1-2 năm, do Ban Giám đốc Học viện chủ trì phối hợp với các khoa chuyên môn.

  2. Cập nhật và hoàn thiện chương trình đào tạo phù hợp với đặc thù người học tại chức: Bổ sung kiến thức thực tiễn, kỹ năng xử lý tình huống, giảm bớt các môn không cần thiết nhưng tăng cường các môn chuyên ngành và kỹ năng nghề nghiệp. Thời gian triển khai 1 năm, do Hội đồng chương trình phối hợp với các chuyên gia ngành.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường tương tác và ứng dụng công nghệ thông tin: Áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, học qua dự án, học trực tuyến kết hợp với học tập trung nhằm nâng cao hiệu quả học tập. Thời gian áp dụng từ 6 tháng đến 1 năm, do các giảng viên và phòng công nghệ thông tin phối hợp thực hiện.

  4. Nâng cao chất lượng kiểm tra - đánh giá, áp dụng kiểm tra liên tục và đa dạng hình thức đánh giá: Xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn, kiểm tra đánh giá thường xuyên để phản hồi kịp thời, đảm bảo khách quan và công bằng. Thời gian thực hiện 1 năm, do phòng khảo thí và các khoa chuyên môn phối hợp quản lý.

  5. Tăng cường công tác quản lý và giám sát quy trình đào tạo tại chức: Thiết lập hệ thống giám sát, đánh giá định kỳ, thu thập phản hồi từ học viên và giảng viên để điều chỉnh kịp thời. Thời gian triển khai liên tục, do Ban Quản lý đào tạo và các đơn vị liên quan thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục đại học và các cơ sở đào tạo tại chức: Giúp hiểu rõ các yếu tố cấu thành quy trình đào tạo tại chức, từ đó xây dựng và hoàn thiện quy trình phù hợp với đặc thù từng đơn vị.

  2. Giảng viên và cán bộ quản lý đào tạo: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để đổi mới phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá và quản lý đào tạo nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.

  3. Sinh viên và học viên hệ tại chức: Hiểu rõ quy trình đào tạo, quyền lợi và trách nhiệm trong quá trình học tập, từ đó chủ động tham gia và nâng cao hiệu quả học tập.

  4. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục và nghiên cứu khoa học giáo dục: Là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng chính sách, quy định về đào tạo tại chức và phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quy trình đào tạo tại chức khác gì so với đào tạo chính quy?
    Quy trình đào tạo tại chức được điều chỉnh để phù hợp với đối tượng học viên vừa làm vừa học, thường tổ chức học tập trung không liên tục, chương trình có sự cắt giảm một số môn không cần thiết, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá cũng linh hoạt hơn nhằm đáp ứng đặc thù người học.

  2. Tại sao cần hoàn thiện quy trình đào tạo tại chức?
    Hoàn thiện quy trình giúp đảm bảo chất lượng đào tạo, nâng cao hiệu quả học tập, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời khắc phục các bất cập hiện tại như quản lý lỏng lẻo, kiểm tra đánh giá chưa khách quan.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp với đào tạo tại chức?
    Phương pháp kết hợp giữa thuyết trình, thảo luận nhóm, học qua dự án và ứng dụng công nghệ thông tin như học trực tuyến là phù hợp, giúp tăng tính tương tác, linh hoạt và phù hợp với thời gian học của người học tại chức.

  4. Kiểm tra đánh giá nên được tổ chức như thế nào để nâng cao chất lượng?
    Nên áp dụng kiểm tra liên tục trong suốt quá trình học, đa dạng hình thức kiểm tra (trắc nghiệm, bài tập thực hành, thuyết trình), xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn và đảm bảo tính khách quan, công bằng trong đánh giá.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong việc hoàn thiện quy trình đào tạo tại chức?
    Ban Giám đốc Học viện, các khoa chuyên môn, phòng quản lý đào tạo và phòng khảo thí phối hợp thực hiện, đồng thời cần có sự tham gia của giảng viên và học viên để đảm bảo quy trình phù hợp và hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích và đánh giá thực trạng quy trình đào tạo cử nhân hệ tại chức tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chỉ ra nhiều bất cập trong chương trình, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá.
  • Đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình đào tạo theo mô hình quản lý chất lượng tổng thể, phù hợp với đặc thù đào tạo tại chức.
  • Nghiên cứu có phạm vi khảo sát rộng, kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn cao.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các cơ sở đào tạo tại chức khác trên toàn quốc, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực.
  • Đề nghị các đơn vị liên quan triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục và đào tạo trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giảng viên tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền cần phối hợp xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các đề xuất, đồng thời tổ chức các hội thảo chuyên đề để trao đổi, hoàn thiện quy trình đào tạo tại chức.