I. Vai trò then chốt của quản lý thu BHXH tại huyện Hậu Lộc
Quản lý thu bảo hiểm xã hội (BHXH) là nền tảng cốt lõi, quyết định sự tồn tại và phát triển bền vững của hệ thống an sinh xã hội tại bất kỳ địa phương nào. Tại huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, công tác này không chỉ đảm bảo nguồn tài chính ổn định để chi trả các chế độ cho người lao động (NLĐ) mà còn thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, góp phần ổn định kinh tế - xã hội. Một hệ thống quản lý thu bảo hiểm xã hội hiệu quả sẽ giúp mở rộng diện bao phủ, giảm thiểu tình trạng trốn đóng, nợ đọng, bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người lao động. Theo nguyên tắc đóng - hưởng, việc thu đúng, thu đủ và kịp thời là điều kiện tiên quyết để quỹ BHXH hoạt động lành mạnh. Nếu công tác thu không được quản lý chặt chẽ, quỹ sẽ đối mặt với nguy cơ mất cân đối, ảnh hưởng trực tiếp đến hàng ngàn lao động và gia đình họ. Chính vì vậy, việc hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Hậu Lộc không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành BHXH mà còn là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị. Nghị quyết số 28-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách chính sách BHXH, trong đó việc tối ưu hóa công tác thu được xem là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Điều này đòi hỏi phải có những giải pháp đồng bộ, từ việc hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, nâng cao năng lực cán bộ đến việc ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp liên ngành.
1.1. Nguyên tắc cốt lõi trong hoạt động thu bảo hiểm xã hội
Hoạt động quản lý thu BHXH phải tuân thủ ba nguyên tắc vàng. Thứ nhất, thu đúng, thu đủ, thu kịp thời. Đây là nguyên tắc cơ bản nhất, đảm bảo mọi NLĐ thuộc đối tượng đều được tham gia, mức đóng dựa trên tiền lương thực tế và thời gian nộp không bị chậm trễ. Thứ hai, tập trung, thống nhất, công bằng và minh bạch. Nguồn thu phải được quản lý tập trung tại cơ quan BHXH Việt Nam, áp dụng một chính sách công bằng cho mọi thành phần kinh tế, đồng thời công khai các thông tin về số lao động và số tiền phải đóng. Thứ ba, an toàn và hiệu quả. Tiền thu BHXH phải được quản lý chặt chẽ theo quy định tài chính nhà nước, sử dụng đúng mục đích và đầu tư tăng trưởng để bảo toàn giá trị quỹ trước các yếu tố trượt giá.
1.2. Tầm quan trọng của việc hoàn thiện công tác thu tại Hậu Lộc
Việc hoàn thiện công tác thu BHXH tại Hậu Lộc có ý nghĩa chiến lược. Nó không chỉ đảm bảo nguồn lực cho chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, mà còn xác lập rõ ràng quyền và trách nhiệm của ba bên: NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ), và cơ quan BHXH. Một quy trình thu hiệu quả sẽ giúp ngăn chặn tình trạng thất thoát, lạm dụng quỹ. Đồng thời, nó khắc phục được tính bình quân, đảm bảo tính chia sẻ rủi ro trong cộng đồng. Trong bối cảnh kinh tế hội nhập, việc quản lý chặt chẽ còn giúp bảo vệ NLĐ trước những hành vi bất bình đẳng trong việc trả lương và đóng BHXH từ phía NSDLĐ, góp phần xây dựng một môi trường lao động lành mạnh và bền vững tại địa phương.
II. Những thách thức trong quản lý thu BHXH tại huyện Hậu Lộc
Mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định, công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội tại huyện Hậu Lộc vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Một trong những vấn đề nhức nhối nhất là tình trạng nợ đọng BHXH và trốn đóng còn diễn ra ở nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Theo số liệu giai đoạn 2016-2020, tổng số nợ BHXH trên địa bàn vẫn ở mức cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của NLĐ và sự ổn định của quỹ. Bên cạnh đó, việc phát triển đối tượng tham gia BHXH còn thấp, chưa tương xứng với tiềm năng thực tế của huyện. Nhiều doanh nghiệp cố tình không đăng ký tham gia hoặc chỉ đăng ký một phần lao động để né tránh trách nhiệm. Công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách pháp luật về BHXH tuy đã được triển khai nhưng hiệu quả chưa cao, nhận thức của một bộ phận NSDLĐ và NLĐ còn hạn chế. Họ chưa thấy được lợi ích lâu dài của việc tham gia BHXH. Hơn nữa, công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe. Các chế tài xử phạt còn nhẹ, quy trình xử lý phức tạp, dẫn đến việc các đơn vị vi phạm chây ỳ, kéo dài.
2.1. Phân tích thực trạng nợ đọng và trốn đóng bảo hiểm xã hội
Tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH là rào cản lớn nhất. Nguyên nhân chính xuất phát từ ý thức chấp hành pháp luật của một số NSDLĐ chưa cao, cố tình chiếm dụng tiền đóng BHXH của NLĐ để quay vòng vốn sản xuất. Một số doanh nghiệp gặp khó khăn thực sự do ảnh hưởng của kinh tế, dẫn đến mất khả năng thanh toán. Luận văn của tác giả Trịnh Văn Hà chỉ ra rằng, "tình trạng nợ BHXH giai đoạn 2016-2020" (Bảng 2.12) cho thấy số nợ vẫn còn tồn tại dai dẳng ở nhiều loại hình doanh nghiệp. Việc này không chỉ gây thất thu cho quỹ mà còn tạo ra những bức xúc xã hội, khiến người lao động mất niềm tin vào chính sách an sinh.
2.2. Hạn chế trong công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH
Công tác khai thác và phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ lao động trong các doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân, tham gia BHXH còn thấp so với tổng số lao động thực tế. Nguyên nhân là do sự phối hợp giữa cơ quan BHXH và các ban ngành liên quan như Thuế, Kế hoạch và Đầu tư chưa thực sự chặt chẽ để rà soát, đối chiếu dữ liệu doanh nghiệp và lao động. Ngoài ra, một bộ phận NLĐ có thu nhập thấp, công việc không ổn định cũng chưa mặn mà với việc tham gia BHXH tự nguyện, họ ưu tiên các nhu cầu chi tiêu trước mắt hơn là tích lũy cho tương lai.
III. Phương pháp tối ưu hóa quy trình quản lý thu BHXH Hậu Lộc
Để giải quyết các tồn tại, việc hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội cần bắt đầu từ việc tối ưu hóa quy trình và tăng cường phối hợp liên ngành. Đây là giải pháp mang tính nền tảng, tác động trực tiếp đến hiệu quả công việc. Trước hết, cần phải hoàn thiện công tác xây dựng kế hoạch thu một cách khoa học và thực tế. Kế hoạch thu hàng năm phải được xây dựng dựa trên phân tích sâu sắc các yếu tố tăng giảm đối tượng, dự báo tình hình phát triển kinh tế địa phương và kết quả của năm trước. Việc giao chỉ tiêu thu phải gắn liền với chỉ tiêu giảm nợ, tạo ra một mục tiêu kép cho đội ngũ cán bộ. Bên cạnh đó, tổ chức thực hiện thu cần được phân cấp hợp lý, rõ ràng giữa BHXH tỉnh và huyện, tránh chồng chéo. Cần áp dụng triệt để công nghệ thông tin trong việc quản lý dữ liệu đối tượng, theo dõi biến động lao động và tự động hóa các khâu báo cáo, thông báo nộp tiền. Đặc biệt, việc phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan là chìa khóa thành công. Sự liên thông dữ liệu giữa BHXH, cơ quan Thuế, và Sở Kế hoạch - Đầu tư sẽ giúp phát hiện sớm các doanh nghiệp chưa tham gia hoặc tham gia không đầy đủ, tạo thành một mạng lưới quản lý chặt chẽ.
3.1. Hoàn thiện công tác xây dựng và triển khai kế hoạch thu
Công tác lập kế hoạch thu BHXH cần được đổi mới. Thay vì chỉ dựa vào số liệu cũ, cơ quan BHXH huyện Hậu Lộc cần chủ động phối hợp với Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Chi cục Thuế để nắm bắt chính xác số lượng doanh nghiệp đang hoạt động và số lao động thực tế. Kế hoạch phải chi tiết hóa mục tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH mới, đồng thời đưa ra lộ trình giảm tỷ lệ nợ đọng cụ thể cho từng quý, từng tháng. Việc triển khai kế hoạch cần được giám sát chặt chẽ, có đánh giá định kỳ để kịp thời điều chỉnh các giải pháp cho phù hợp với thực tiễn.
3.2. Tăng cường phối hợp liên ngành trong quản lý thu nộp BHXH
Sức mạnh tổng hợp từ sự phối hợp liên ngành là vô cùng quan trọng. Cần xây dựng quy chế phối hợp chính thức giữa BHXH, Thuế, Công an, Liên đoàn Lao động và Tòa án. Cơ quan Thuế cung cấp dữ liệu về doanh nghiệp và quỹ lương để đối chiếu, phát hiện hành vi trốn đóng. Thanh tra liên ngành cần được tổ chức thường xuyên và đột xuất để xử lý các đơn vị chây ỳ. Theo Sơ đồ 3.1 trong tài liệu gốc, việc "Phối kết hợp giữa BHXH huyện và các ban ngành trong quản lý thu BHXH" là một mô hình cần được phát huy, đảm bảo không một doanh nghiệp nào có thể đứng ngoài vòng pháp luật.
IV. Bí quyết nâng cao chất lượng đội ngũ và cơ sở vật chất BHXH
Con người và công nghệ là hai yếu tố quyết định hiệu quả của mọi hoạt động quản lý. Do đó, một trong những giải pháp trọng tâm để hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại huyện Hậu Lộc là đầu tư vào việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và hiện đại hóa cơ sở vật chất. Đội ngũ cán bộ chuyên trách thu BHXH phải được trang bị đầy đủ kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức. Họ không chỉ là người thực thi chính sách mà còn là những tuyên truyền viên, người trực tiếp làm việc với doanh nghiệp và người lao động. Vì vậy, cần thường xuyên tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng về chính sách mới, kỹ năng giao tiếp, đàm phán và xử lý tình huống. Đồng thời, phải có cơ chế đãi ngộ, khen thưởng, kỷ luật rõ ràng để tạo động lực và nâng cao tinh thần trách nhiệm. Song song với đó, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin là yêu cầu cấp thiết. Hệ thống phần mềm quản lý thu cần được nâng cấp, liên thông dữ liệu đồng bộ, giúp giảm thiểu thủ tục hành chính, tiết kiệm thời gian cho cả doanh nghiệp và cơ quan BHXH. Việc giao dịch điện tử trong kê khai, nộp BHXH cần được đẩy mạnh để đạt tỷ lệ 100%, tạo ra sự minh bạch và thuận tiện tối đa.
4.1. Đào tạo phát triển chuyên môn cho cán bộ thu bảo hiểm
Chất lượng cán bộ là gốc rễ của vấn đề. Cần xây dựng kế hoạch đào tạo hàng năm, tập trung vào các nội dung như nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành, kỹ năng phân tích dữ liệu để phát hiện rủi ro trốn đóng, nợ đọng. Cán bộ thu phải am hiểu sâu sắc Luật BHXH và các văn bản hướng dẫn thi hành để tư vấn chính xác cho NSDLĐ. Ngoài ra, cần bồi dưỡng về thái độ phục vụ, xây dựng hình ảnh người cán bộ BHXH "thân thiện, trách nhiệm" trong mắt người dân và doanh nghiệp, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH.
4.2. Hiện đại hóa trang thiết bị và ứng dụng công nghệ thông tin
Đầu tư vào công nghệ là đầu tư cho tương lai. BHXH huyện Hậu Lộc cần được trang bị hệ thống máy tính cấu hình cao, đường truyền internet ổn định để vận hành các phần mềm nghiệp vụ một cách trơn tru. Việc triển khai ứng dụng VssID - Bảo hiểm xã hội số cần được đẩy mạnh hơn nữa, giúp NLĐ tự giám sát quá trình đóng BHXH của mình. Đây là công cụ hữu hiệu để tăng cường tính minh bạch và phát hiện sớm các hành vi vi phạm từ phía đơn vị sử dụng lao động, góp phần làm lành mạnh hóa môi trường thực thi chính sách.
V. Giải pháp nâng cao ý thức chấp hành chính sách BHXH
Một hệ thống pháp luật hoàn thiện và một bộ máy thực thi hiệu quả sẽ không thể phát huy hết tác dụng nếu thiếu đi sự tự giác chấp hành từ đối tượng chịu tác động. Do đó, giải pháp mang tính bền vững nhất để hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội là nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của cả người sử dụng lao động (NSDLĐ) và người lao động (NLĐ). Công tác tuyên truyền cần được đổi mới mạnh mẽ, không chỉ dừng lại ở việc phổ biến luật trên giấy tờ mà phải đi vào thực chất. Cần đa dạng hóa các hình thức truyền thông: tổ chức các buổi đối thoại trực tiếp tại doanh nghiệp, sử dụng mạng xã hội, các phương tiện thông tin đại chúng địa phương để lan tỏa thông điệp về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia BHXH. Nội dung tuyên truyền phải ngắn gọn, dễ hiểu, tập trung vào lợi ích thiết thực mà BHXH mang lại như một "của để dành" an toàn cho tương lai. Bên cạnh đó, cần phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể như Công đoàn, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ trong việc vận động, giám sát việc thực hiện chính sách BHXH tại cơ sở. Khi NLĐ hiểu rõ quyền lợi của mình, họ sẽ trở thành những giám sát viên tích cực nhất, chủ động yêu cầu NSDLĐ thực hiện đúng nghĩa vụ.
5.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến chính sách pháp luật
Công tác tuyên truyền phải được thực hiện thường xuyên, liên tục và có trọng tâm, trọng điểm. Cần phân loại đối tượng để có hình thức và nội dung tuyên truyền phù hợp. Đối với NSDLĐ, cần nhấn mạnh về trách nhiệm pháp lý và lợi ích của việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp tuân thủ pháp luật. Đối với NLĐ, cần làm rõ các quyền lợi về chế độ hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản. Theo tài liệu nghiên cứu, việc "thực hiện công tác tuyên truyền" (Bảng 2.13) cần được đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phương pháp cho phù hợp.
5.2. Giải pháp tăng cường trách nhiệm của doanh nghiệp NLĐ
Nâng cao trách nhiệm phải đi đôi với các biện pháp cụ thể. Cần công khai danh sách các doanh nghiệp nợ đọng BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng để tạo áp lực xã hội. Đồng thời, khen thưởng, vinh danh các doanh nghiệp thực hiện tốt chính sách BHXH. Về phía NLĐ, cần khuyến khích họ chủ động kiểm tra thông tin đóng BHXH qua ứng dụng VssID hoặc cổng thông tin điện tử của BHXH Việt Nam. Trao quyền giám sát cho người lao động chính là cách hiệu quả nhất để đảm bảo việc thu nộp BHXH được thực hiện nghiêm túc.
