Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn 2018-2020, Sở Tài chính tỉnh Bình Định đã kiểm soát quyết toán tổng cộng 544 công trình, với giá trị quyết toán lên đến khoảng 6.550 tỷ đồng. Qua công tác kiểm soát, Sở đã loại trừ các khoản chi sai định mức, sai đơn giá và sai chính sách, tiết kiệm cho ngân sách tỉnh khoảng 121 tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án tại địa phương vẫn còn nhiều hạn chế như hồ sơ quyết toán chưa đầy đủ, sai sót trong tính toán và chênh lệch giữa khối lượng thực tế và hồ sơ quyết toán.
Vấn đề kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án xây dựng cơ bản (XDCB) là một thách thức lớn trong quản lý tài chính công, đặc biệt trong bối cảnh nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) dành cho lĩnh vực này ngày càng lớn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện công tác kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án tại Sở Tài chính tỉnh Bình Định nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, giảm thiểu thất thoát và lãng phí ngân sách. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến quy trình kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương. Các chỉ số như số lượng công trình kiểm soát, giá trị quyết toán và mức tiết kiệm ngân sách là các metrics quan trọng phản ánh hiệu quả của công tác kiểm soát.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý kiểm soát trong lĩnh vực tài chính công và quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:
Lý thuyết kiểm soát trong quản lý: Kiểm soát được định nghĩa là quá trình đo lường, đánh giá và tác động nhằm đảm bảo các hoạt động của tổ chức đi đúng hướng để đạt mục tiêu đề ra. Kiểm soát bao gồm các chức năng như kiểm soát ngăn ngừa, kiểm soát phát hiện và kiểm soát điều chỉnh. Quy trình kiểm soát gồm các bước: xác định mục tiêu, xây dựng tiêu chuẩn, đo lường kết quả, so sánh với tiêu chuẩn và điều chỉnh.
Mô hình kiểm soát nội bộ theo chuẩn mực INTOSAI: Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) là một quá trình được thiết lập nhằm đối phó với rủi ro và cung cấp sự đảm bảo hợp lý để đạt được các mục tiêu của tổ chức. Mô hình gồm 5 thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.
Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: vốn đầu tư dự án, quyết toán vốn đầu tư dự án, kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án, quy trình kiểm soát, các loại hợp đồng xây dựng và chi phí đầu tư.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp phân tích tài liệu và khảo sát thực tế tại Sở Tài chính tỉnh Bình Định. Cụ thể:
Nguồn dữ liệu: Số liệu kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án giai đoạn 2018-2020 tại Sở Tài chính Bình Định; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Ngân sách Nhà nước; báo cáo, tài liệu nội bộ của Sở.
Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung hồ sơ quyết toán, đánh giá quy trình kiểm soát, so sánh số liệu quyết toán với tiêu chuẩn, phân tích các sai phạm thường gặp. Phương pháp phỏng vấn sâu với cán bộ kiểm soát để thu thập ý kiến về thực trạng và khó khăn trong công tác kiểm soát.
Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2018-2020, với việc thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian này nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện.
Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 544 công trình được kiểm soát quyết toán tại Sở Tài chính trong giai đoạn trên, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Số lượng và giá trị dự án kiểm soát giảm dần: Năm 2018, Sở Tài chính kiểm soát 230 công trình với giá trị quyết toán khoảng 6.836 tỷ đồng. Năm 2019 giảm còn 170 công trình (giảm 26,09%), năm 2020 tiếp tục giảm còn 154 công trình (giảm 9,41%). Giá trị thẩm tra quyết toán cũng giảm 43,72% từ năm 2018 đến 2019, sau đó tăng nhẹ 10,48% năm 2020.
Tiết kiệm ngân sách đáng kể: Qua kiểm soát, Sở đã loại trừ các khoản chi sai phạm, tiết kiệm cho ngân sách tỉnh khoảng 121 tỷ đồng trong giai đoạn 2018-2020. Tỉnh Bình Định tổng thể tiết kiệm khoảng 128,7 tỷ đồng từ công tác kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án.
Tồn tại trong hồ sơ quyết toán: Một số hồ sơ không phân tích, thuyết minh đầy đủ; khối lượng đề nghị quyết toán bị trùng lắp hoặc không đúng với bản vẽ thi công; đơn giá đề nghị không đúng theo quy định; sai sót về tính toán và số học còn phổ biến.
Ảnh hưởng của cơ cấu tổ chức và trình độ cán bộ: Việc giảm biên chế tại phòng chuyên môn ảnh hưởng đến số lượng công trình được kiểm soát. Trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của cán bộ kiểm soát còn hạn chế, gây khó khăn trong việc phát hiện sai phạm và xử lý hồ sơ.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân giảm số lượng công trình kiểm soát chủ yếu do tồn đọng hồ sơ quyết toán tại các chủ đầu tư và giảm biên chế tại phòng chuyên môn. Việc tồn tại sai sót trong hồ sơ phản ánh sự chưa đồng bộ và thiếu thống nhất trong hệ thống pháp luật, chế độ, định mức áp dụng. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý dự án đầu tư xây dựng tại các địa phương khác, kết quả cho thấy Bình Định có mức tiết kiệm ngân sách tương đối cao nhờ công tác kiểm soát quyết toán được chú trọng.
Việc áp dụng quy trình kiểm soát chưa đồng bộ và thiếu công cụ hỗ trợ kỹ thuật làm giảm hiệu quả kiểm soát. Các biểu đồ thể hiện xu hướng giảm số lượng công trình và biến động giá trị thẩm tra quyết toán sẽ minh họa rõ nét thực trạng này. Bảng tổng hợp các sai phạm thường gặp cũng giúp làm rõ các điểm yếu trong công tác kiểm soát.
Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện bộ máy tổ chức, nâng cao trình độ cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện bộ máy kiểm soát quyết toán: Tái cấu trúc tổ chức bộ máy tại Sở Tài chính theo hướng chuyên môn hóa, phân công rõ ràng trách nhiệm từng phòng ban và cán bộ. Mục tiêu tăng năng lực kiểm soát, giảm tồn đọng hồ sơ trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Sở Tài chính phối hợp với UBND tỉnh.
Cải tiến quy trình kiểm soát quyết toán: Rà soát, chuẩn hóa và đơn giản hóa quy trình kiểm soát, xây dựng quy trình điện tử để giảm thời gian xử lý hồ sơ. Mục tiêu giảm thời gian kiểm soát trung bình xuống dưới 30 ngày trong 1 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính đầu tư và Phòng Tin học - Thống kê.
Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát quyết toán, cập nhật các văn bản pháp luật mới. Mục tiêu 100% cán bộ kiểm soát được đào tạo trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức cán bộ Sở Tài chính.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ quyết toán, tích hợp công cụ phân tích dữ liệu để phát hiện sai phạm tự động. Mục tiêu hoàn thành triển khai hệ thống trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Tin học - Thống kê phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin.
Tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức chấp hành: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho các đơn vị sử dụng vốn đầu tư về trách nhiệm và quy trình quyết toán đúng quy định. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ hồ sơ quyết toán đúng hạn lên trên 90% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Tài chính phối hợp với các chủ đầu tư.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý tài chính công tại các sở tài chính địa phương: Giúp hiểu rõ quy trình và các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án, từ đó áp dụng cải tiến công tác quản lý.
Chủ đầu tư và Ban quản lý dự án: Nắm bắt các yêu cầu, quy trình kiểm soát quyết toán để chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, chính xác, tránh sai sót và rủi ro trong quá trình quyết toán.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý dự án: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.
Cơ quan thanh tra, kiểm toán nhà nước: Tham khảo các phát hiện và đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát quyết toán vốn đầu tư dự án tại địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án là gì?
Kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án là quá trình kiểm tra tính hợp pháp, chính xác của số vốn đã sử dụng trong dự án, nhằm đảm bảo việc sử dụng vốn đúng quy định và hiệu quả. Ví dụ, Sở Tài chính Bình Định kiểm soát 544 công trình trong giai đoạn 2018-2020 để loại trừ các khoản chi sai phạm.Tại sao kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án lại quan trọng?
Công tác này giúp giảm thất thoát ngân sách, đảm bảo dự án thực hiện đúng tiến độ và quy định pháp luật, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng vốn nhà nước. Qua kiểm soát, tỉnh Bình Định đã tiết kiệm được khoảng 121 tỷ đồng trong 3 năm.Những khó khăn thường gặp trong kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án?
Khó khăn gồm hồ sơ không đầy đủ, sai sót trong tính toán, chênh lệch khối lượng thực tế và hồ sơ, cũng như sự phức tạp của các văn bản pháp luật chi phối. Ngoài ra, trình độ cán bộ và công nghệ hỗ trợ còn hạn chế.Các giải pháp nào giúp hoàn thiện công tác kiểm soát quyết toán?
Bao gồm hoàn thiện bộ máy tổ chức, cải tiến quy trình kiểm soát, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường tuyên truyền nâng cao ý thức chấp hành.Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn?
Các cơ quan tài chính địa phương có thể sử dụng các đề xuất trong luận văn để xây dựng kế hoạch cải tiến công tác kiểm soát, tổ chức đào tạo cán bộ và triển khai hệ thống quản lý hồ sơ điện tử nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư.
Kết luận
- Kiểm soát quyết toán vốn đầu tư dự án tại Sở Tài chính tỉnh Bình Định trong giai đoạn 2018-2020 đã góp phần tiết kiệm khoảng 121 tỷ đồng cho ngân sách địa phương.
- Thực trạng kiểm soát còn tồn tại nhiều hạn chế như hồ sơ chưa đầy đủ, sai sót trong tính toán và quy trình kiểm soát chưa đồng bộ.
- Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm tổ chức bộ máy, trình độ cán bộ, trang thiết bị kỹ thuật và ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng vốn.
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện bộ máy, quy trình, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, xây dựng hệ thống phần mềm quản lý và rà soát quy trình kiểm soát trong vòng 12-18 tháng.
Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý tài chính và chủ đầu tư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại tỉnh Bình Định.