Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là trụ cột quan trọng trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần đảm bảo thu nhập cho người lao động khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, tuổi già. Tại Việt Nam, số người tham gia BHXH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) tăng qua các năm, đồng thời việc chi trả các chế độ cũng được thực hiện kịp thời và đúng quy định. Tuy nhiên, công tác quản lý thu, chi tại các đơn vị BHXH vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là tình trạng nợ đóng, trốn đóng và sai phạm trong chi trả chế độ. BHXH thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, là đơn vị sự nghiệp trực thuộc BHXH tỉnh Bình Định, chịu trách nhiệm quản lý thu, chi các khoản bảo hiểm trên địa bàn. Qua khảo sát thực tế giai đoạn 2016-2018, công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) tại đơn vị này còn tồn tại nhiều hạn chế như nợ đóng kéo dài, đóng không đủ số lao động, kiểm tra chi trả chưa chặt chẽ, thông tin chính sách chưa kịp thời.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác KSNB tại BHXH thị xã An Nhơn, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu, chi các khoản bảo hiểm, góp phần đảm bảo chính sách an sinh xã hội được thực thi hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại BHXH thị xã An Nhơn trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và phòng ngừa rủi ro trong hoạt động BHXH, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý tài chính và bảo vệ quyền lợi người lao động trên địa bàn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ (KSNB) tiêu biểu, trong đó nổi bật là Báo cáo COSO 1992 và bản cập nhật COSO 2013, cùng với hướng dẫn của Tổ chức Quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (INTOSAI). Theo COSO, KSNB là một quá trình do hội đồng quản trị, người quản lý và nhân viên thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động, độ tin cậy báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Báo cáo COSO 2013 mở rộng với 5 thành phần cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Môi trường kiểm soát: Nền tảng tạo nên thái độ và ý thức kiểm soát trong tổ chức, bao gồm tính chính trực, năng lực nhân viên, triết lý quản lý, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện, phân tích và xử lý các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu tổ chức.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách và thủ tục nhằm giảm thiểu rủi ro, bao gồm phân quyền, phân chia trách nhiệm, kiểm tra, bảo vệ tài sản.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin kịp thời, chính xác, đầy đủ và bảo mật.
  • Giám sát: Đánh giá liên tục và định kỳ về hiệu quả của hệ thống KSNB.

Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các quy định pháp luật liên quan như Luật BHXH 2014, Luật BHYT, Luật Việc làm, cùng các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu, thu thập và phân tích số liệu thực tế tại BHXH thị xã An Nhơn giai đoạn 2016-2018. Cỡ mẫu gồm toàn bộ cán bộ viên chức tại đơn vị và các báo cáo thống kê thu, chi BHXH, BHYT, BHTN. Phương pháp chọn mẫu là khảo sát toàn diện kết hợp phỏng vấn sâu với lãnh đạo và nhân viên chuyên môn nhằm thu thập thông tin định tính và định lượng.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm Excel để tính toán, thống kê, so sánh các chỉ tiêu thu, chi, nợ đóng và đánh giá tính hữu hiệu của các thành phần KSNB. Phương pháp so sánh được áp dụng để đối chiếu thực trạng công tác KSNB tại BHXH thị xã An Nhơn với quy trình kiểm soát theo quy định của BHXH Việt Nam và các chuẩn mực quốc tế.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến đầu năm 2020, bao gồm các bước tổng hợp lý thuyết, thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu, chi BHXH, BHYT, BHTN giai đoạn 2016-2018: Tổng số thu hàng năm tăng trung bình khoảng 10%, tuy nhiên tỷ lệ nợ đóng vẫn còn cao, chiếm khoảng 15-20% tổng số phải thu. Việc thu nợ kéo dài ảnh hưởng đến cân đối quỹ và quyền lợi người lao động.

  2. Thực trạng công tác kiểm soát nội bộ: Qua khảo sát ý kiến cán bộ, khoảng 70% đánh giá môi trường kiểm soát tại đơn vị ở mức trung bình, còn tồn tại hạn chế về phân chia trách nhiệm và phân quyền chưa rõ ràng. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ, đặc biệt trong khâu kiểm tra chi trả chế độ, dẫn đến sai sót về số tiền chi trả (khoảng 5% số hồ sơ có sai sót).

  3. Thông tin và truyền thông: Hệ thống thông tin kế toán và truyền thông nội bộ chưa được hiện đại hóa đầy đủ, gây khó khăn trong việc cập nhật kịp thời các chính sách mới và theo dõi tiến độ thu, chi. Khoảng 60% cán bộ cho biết thông tin chưa được truyền đạt đầy đủ và nhanh chóng.

  4. Giám sát và đánh giá: Công tác giám sát thường xuyên được thực hiện nhưng chưa có hệ thống đánh giá định kỳ toàn diện. Việc giám sát định kỳ chủ yếu dựa vào kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước, chưa phát huy hiệu quả giám sát nội bộ liên tục.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ cơ cấu tổ chức còn nhỏ gọn, số lượng cán bộ hạn chế dẫn đến việc phân chia nhiệm vụ chưa hợp lý, một số nhân viên kiêm nhiệm nhiều công việc dễ phát sinh rủi ro sai phạm. So với các nghiên cứu tại BHXH tỉnh Bình Định và các thành phố lớn, BHXH thị xã An Nhơn có đặc thù quản lý các đơn vị vừa và nhỏ, ngành nghề đa dạng, địa bàn mở rộng nên các giải pháp áp dụng từ các đơn vị khác chưa phù hợp hoàn toàn.

Việc thiếu hệ thống thông tin hiện đại làm giảm khả năng truyền thông và kiểm soát kịp thời, ảnh hưởng đến hiệu quả thu, chi và phòng chống gian lận. Các sai sót trong chi trả chế độ, dù chiếm tỷ lệ nhỏ, nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người lao động và uy tín của đơn vị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu, tỷ lệ nợ đóng qua các năm, bảng tổng hợp ý kiến đánh giá các thành phần KSNB, biểu đồ phân bổ nhiệm vụ nhân sự và sơ đồ quy trình kiểm soát thu, chi hiện tại để minh họa các điểm mạnh, điểm yếu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và năng lực cán bộ về KSNB, đặc biệt là kỹ năng phân chia trách nhiệm và tuân thủ quy trình. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Ban lãnh đạo BHXH thị xã An Nhơn chủ trì phối hợp với BHXH tỉnh.

  2. Cải tiến hoạt động kiểm soát: Xây dựng và áp dụng quy trình kiểm soát chặt chẽ hơn trong thu, chi, đặc biệt là kiểm tra, đối chiếu thông tin người lao động và đơn vị sử dụng lao động. Áp dụng phân quyền rõ ràng, tránh kiêm nhiệm nhiều khâu. Thời gian 6-9 tháng, do tổ nghiệp vụ Thu - Chi phối hợp với phòng Kiểm toán nội bộ thực hiện.

  3. Hiện đại hóa hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư nâng cấp phần mềm quản lý thu, chi, tích hợp hệ thống báo cáo tự động, đảm bảo thông tin kịp thời, chính xác và bảo mật. Thời gian 18 tháng, phối hợp với BHXH tỉnh và các đơn vị công nghệ thông tin.

  4. Tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ: Thiết lập hệ thống giám sát nội bộ thường xuyên, kết hợp với kiểm toán nội bộ và kiểm toán nhà nước, xây dựng báo cáo đánh giá hiệu quả KSNB hàng quý. Thời gian triển khai ngay và duy trì liên tục, do Ban Giám đốc và bộ phận Kiểm toán nội bộ thực hiện.

  5. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước: Tăng cường trao đổi thông tin với cơ quan thuế, lao động và các tổ chức liên quan để cập nhật dữ liệu chính xác, giảm thiểu rủi ro trốn đóng, nợ đóng. Thời gian thực hiện liên tục, do BHXH thị xã An Nhơn chủ động phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ BHXH các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu, chi, hoàn thiện hệ thống KSNB phù hợp với đặc thù từng địa phương, từ đó bảo vệ quyền lợi người lao động.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động, tài chính: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định và giám sát hoạt động BHXH, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý quỹ BHXH, BHYT, BHTN.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành kế toán, quản trị công: Tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn KSNB trong khu vực công, đặc biệt trong lĩnh vực BHXH, giúp phát triển nghiên cứu sâu hơn.

  4. Đơn vị sử dụng lao động và tổ chức công đoàn: Hiểu rõ quy trình, trách nhiệm trong việc đóng BHXH, BHYT, BHTN, từ đó phối hợp tốt hơn với cơ quan BHXH, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong BHXH?
    Kiểm soát nội bộ là hệ thống các quy trình, chính sách nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo chính xác và tuân thủ pháp luật. Trong BHXH, KSNB giúp phòng ngừa sai phạm, bảo vệ quỹ và quyền lợi người lao động.

  2. Các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo COSO là gì?
    Bao gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát hiệu quả.

  3. Tại sao BHXH thị xã An Nhơn cần hoàn thiện công tác KSNB?
    Do đặc thù quản lý các đơn vị vừa và nhỏ, ngành nghề đa dạng, địa bàn mở rộng, cùng với tồn tại về nợ đóng, sai sót chi trả và hạn chế trong phân chia nhiệm vụ, nên cần hoàn thiện KSNB để nâng cao hiệu quả quản lý.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp tổng hợp tài liệu, thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo BHXH, khảo sát, phỏng vấn cán bộ, phân tích số liệu bằng Excel và so sánh với quy định hiện hành để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả KSNB tại BHXH thị xã An Nhơn?
    Bao gồm hoàn thiện môi trường kiểm soát, cải tiến hoạt động kiểm soát, hiện đại hóa hệ thống thông tin, tăng cường giám sát định kỳ và phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về KSNB trong khu vực công và đơn vị BHXH, làm rõ các yếu tố cấu thành và tính hữu hiệu của hệ thống.
  • Đánh giá thực trạng công tác KSNB tại BHXH thị xã An Nhơn giai đoạn 2016-2018 cho thấy còn nhiều hạn chế về phân chia nhiệm vụ, kiểm soát thu, chi và hệ thống thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát, hệ thống thông tin và giám sát, phù hợp với đặc thù đơn vị.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và bảo vệ quyền lợi người lao động trên địa bàn.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá hiệu quả sau khi áp dụng trong vòng 1-2 năm.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ tại BHXH thị xã An Nhơn, góp phần bảo vệ quyền lợi người lao động và phát triển bền vững hệ thống an sinh xã hội!