Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là một trong những hoạt động trọng yếu góp phần phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hàng năm, ngân sách nhà nước (NSNN) dành hàng chục nghìn tỷ đồng cho chi đầu tư XDCB nhằm tạo lập cơ sở vật chất kỹ thuật, định hướng phát triển kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và quốc phòng. Tuy nhiên, công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB còn nhiều bất cập, tiềm ẩn rủi ro thất thoát vốn do quy trình phức tạp, sự phối hợp chưa đồng bộ và hạn chế về năng lực cán bộ. Tại Ban quản lý dự án Đầu tư xây dựng và Phát triển quỹ đất huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, từ năm 2020 đến 2022, tổng vốn giao cho các dự án XDCB đạt khoảng 104.715 tỷ đồng với 44 dự án được triển khai, trong đó tỷ lệ giải ngân năm 2020 đạt 100%, năm 2021 đạt 95,16% và năm 2022 đạt 80% kế hoạch. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện kiểm soát chi đầu tư XDCB tại Ban quản lý dự án nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, giảm thiểu thất thoát và đảm bảo tiến độ dự án. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án XDCB do Ban quản lý dự án huyện Phù Cát quản lý trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc đề xuất giải pháp hoàn thiện quy trình kiểm soát chi đầu tư, góp phần nâng cao năng lực quản lý vốn đầu tư công tại địa phương, đồng thời tạo cơ sở tham khảo cho các đơn vị quản lý dự án tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý và kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản, trong đó:

  • Lý thuyết kiểm soát quản lý: Theo Anthony và Govindarajan (2004), kiểm soát là quá trình các nhà quản lý tác động để đảm bảo mục tiêu tổ chức được thực hiện hiệu quả. Kiểm soát được xem là chức năng cuối cùng của quản lý, giúp duy trì hoạt động đúng hướng.

  • Mô hình vòng đời dự án: Dự án đầu tư xây dựng có vòng đời gồm bốn giai đoạn chính: hình thành dự án, nghiên cứu - phát triển, thực hiện (triển khai), và kết thúc dự án. Mỗi giai đoạn đòi hỏi các hoạt động kiểm soát phù hợp nhằm đảm bảo tiến độ, chất lượng và chi phí.

  • Khái niệm kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản: Là quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh các khoản chi trong suốt quá trình đầu tư xây dựng nhằm đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm soát chi, đầu tư xây dựng cơ bản, quy trình kiểm soát, vòng đời dự án, và các nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp thu thập số liệu thực tế tại Ban quản lý dự án Đầu tư xây dựng và Phát triển quỹ đất huyện Phù Cát. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ 44 dự án XDCB được quản lý trong giai đoạn 2020-2022. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ dự án để đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin.

Nguồn dữ liệu bao gồm:

  • Dữ liệu sơ cấp: quan sát trực tiếp quy trình kiểm soát chi, phỏng vấn cán bộ Ban quản lý dự án và các bên liên quan.

  • Dữ liệu thứ cấp: báo cáo tài chính, quyết định phê duyệt dự án, hồ sơ thanh toán, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu, Luật NSNN.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ giải ngân, đánh giá thực trạng quy trình kiểm soát chi đầu tư. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2022, tập trung đánh giá các hoạt động kiểm soát chi trong giai đoạn này.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình giải ngân vốn đầu tư XDCB: Tổng vốn giao trong giai đoạn 2020-2022 là khoảng 104.715 tỷ đồng với 44 dự án. Tỷ lệ giải ngân đạt 100% năm 2020, giảm còn 95,16% năm 2021 và 80% năm 2022 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và biến động giá vật liệu xây dựng.

  2. Quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB tại Ban quản lý dự án: Quy trình được thực hiện theo 7 bước từ xác định mục tiêu, tiêu chuẩn kiểm soát, giám sát thực hiện đến đánh giá và điều chỉnh. Hồ sơ thanh toán được kiểm tra kỹ lưỡng qua các tổ kỹ thuật chuyên môn trước khi phê duyệt chi.

  3. Thực trạng kiểm soát chi đầu tư: Ban quản lý dự án đã thực hiện kiểm soát chặt chẽ từ khâu lập dự toán, thẩm định, phê duyệt đến thanh toán và quyết toán với Kho bạc Nhà nước. Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các phòng ban, năng lực cán bộ kiểm soát còn hạn chế, và quy trình kiểm soát chưa hoàn toàn đồng bộ với các văn bản pháp luật mới.

  4. Ảnh hưởng của các nhân tố bên trong và bên ngoài: Đội ngũ cán bộ, trang thiết bị kỹ thuật, sự phối hợp giữa các cơ quan là các nhân tố nội bộ quan trọng. Các chính sách kinh tế, môi trường đầu tư và đầu tư nhà nước là nhân tố bên ngoài ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB tại Ban quản lý dự án huyện Phù Cát đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN và đảm bảo tiến độ dự án. Tỷ lệ giải ngân vốn đạt trên 80% trong bối cảnh khó khăn là minh chứng cho sự nỗ lực trong kiểm soát chi. So sánh với một số địa phương như Đà Nẵng và Vinh, Ban quản lý dự án Phù Cát còn hạn chế về ứng dụng công nghệ và đào tạo cán bộ, điều này ảnh hưởng đến tốc độ và chất lượng kiểm soát.

Việc áp dụng quy trình kiểm soát 7 bước giúp minh bạch và giảm thiểu sai sót trong thanh toán, tuy nhiên cần cải tiến để phù hợp hơn với các quy định pháp luật mới và thực tiễn địa phương. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giải ngân theo năm và số lượng dự án được duyệt chi sẽ minh họa rõ nét hiệu quả kiểm soát chi đầu tư qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập, thẩm định và phê duyệt chủ trương đầu tư, dự án: Tăng cường đào tạo cán bộ chuyên môn, áp dụng phần mềm quản lý dự án hiện đại để đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong các bước chuẩn bị dự án. Thời gian thực hiện: 2024-2025. Chủ thể: Ban quản lý dự án phối hợp Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Tăng cường công tác lựa chọn nhà thầu, hạn chế chỉ định thầu: Áp dụng quy trình đấu thầu minh bạch, công khai, nâng cao năng lực đội ngũ đấu thầu để giảm thiểu rủi ro thất thoát vốn. Thời gian: 2024. Chủ thể: Ban quản lý dự án, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  3. Đẩy nhanh tiến độ giải ngân, thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản: Rà soát, đơn giản hóa thủ tục thanh toán, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để giải ngân kịp thời, tránh tồn đọng vốn. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: Ban quản lý dự án, Kho bạc Nhà nước.

  4. Nâng cao công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát cộng đồng và công khai tài chính: Thiết lập hệ thống giám sát đa chiều, tăng cường vai trò của cộng đồng và các tổ chức xã hội trong giám sát dự án, công khai minh bạch các khoản chi. Thời gian: 2024 trở đi. Chủ thể: Ban quản lý dự án, UBND huyện, các tổ chức xã hội.

  5. Kiểm soát chặt chẽ nợ đọng xây dựng cơ bản: Xây dựng kế hoạch thanh toán nợ đọng rõ ràng, ưu tiên xử lý các khoản nợ phát sinh để tránh ảnh hưởng đến tiến độ dự án. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Ban quản lý dự án, Kho bạc Nhà nước.

  6. Nâng cao năng lực, chất lượng đội ngũ cán bộ: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng kiểm soát chi đầu tư, đồng thời cải thiện chính sách đãi ngộ để giữ chân nhân sự chất lượng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban quản lý dự án, Sở Nội vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án đầu tư xây dựng: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát chi đầu tư, giúp nâng cao hiệu quả quản lý dự án, giảm thiểu rủi ro thất thoát vốn.

  2. Các cơ quan tài chính, Kho bạc Nhà nước: Tham khảo quy trình kiểm soát chi đầu tư và các giải pháp hoàn thiện nhằm tăng cường giám sát, đảm bảo sử dụng vốn công minh bạch, hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản lý dự án: Tài liệu tham khảo hữu ích về lý thuyết và thực tiễn kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản tại địa phương, phục vụ nghiên cứu và học tập.

  4. Các đơn vị chủ đầu tư và nhà thầu xây dựng: Hiểu rõ quy trình kiểm soát chi đầu tư, từ đó phối hợp chặt chẽ với Ban quản lý dự án, nâng cao chất lượng và tiến độ thi công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản là gì?
    Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản là quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh các khoản chi trong dự án xây dựng nhằm đảm bảo sử dụng vốn đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Ví dụ, kiểm tra hồ sơ thanh toán, giám sát tiến độ thi công để tránh chi sai quy định.

  2. Tại sao kiểm soát chi đầu tư XDCB lại quan trọng?
    Kiểm soát giúp đảm bảo vốn đầu tư được sử dụng đúng kế hoạch, hạn chế thất thoát, nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án. Theo báo cáo, các dự án có kiểm soát tốt thường đạt tiến độ và chất lượng cao hơn.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến kiểm soát chi đầu tư?
    Bao gồm nhân tố bên trong như năng lực cán bộ, trang thiết bị kỹ thuật, sự phối hợp giữa các phòng ban; và nhân tố bên ngoài như chính sách kinh tế, môi trường đầu tư, đầu tư nhà nước. Ví dụ, chính sách đấu thầu minh bạch giúp giảm rủi ro thất thoát vốn.

  4. Quy trình kiểm soát chi đầu tư XDCB gồm những bước nào?
    Quy trình gồm 7 bước: xác định mục tiêu, tiêu chuẩn kiểm soát, hệ thống kiểm soát, giám sát thực hiện, đánh giá kết quả, điều chỉnh sai lệch và đề xuất sáng kiến đổi mới. Mỗi bước đảm bảo kiểm soát toàn diện từ đầu đến cuối dự án.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư tại Ban quản lý dự án?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ quản lý hiện đại, tăng cường phối hợp liên ngành, hoàn thiện quy trình kiểm soát và công khai minh bạch tài chính. Ví dụ, áp dụng phần mềm quản lý dự án giúp theo dõi tiến độ và chi phí chính xác hơn.

Kết luận

  • Kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản tại Ban quản lý dự án huyện Phù Cát đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo sử dụng vốn NSNN hiệu quả, giảm thiểu thất thoát và nâng cao tiến độ dự án.
  • Quy trình kiểm soát hiện tại đã được thực hiện tương đối chặt chẽ, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ và sự phối hợp giữa các bộ phận.
  • Các nhân tố nội bộ và ngoại vi đều ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát chi đầu tư, đòi hỏi sự quan tâm đồng bộ từ nhiều phía.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự án, lựa chọn nhà thầu, đẩy nhanh giải ngân, tăng cường giám sát và đào tạo cán bộ là cần thiết để hoàn thiện công tác kiểm soát.
  • Nghiên cứu có thể được tiếp tục mở rộng trong các giai đoạn sau nhằm đánh giá hiệu quả thực thi các giải pháp đề xuất và áp dụng công nghệ mới trong quản lý dự án.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và Ban quản lý dự án cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao năng lực cán bộ để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản.