Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt trong ngành dược phẩm tại Việt Nam, việc hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm (KTTN) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp. Công ty Cổ phần Dược – Trang thiết bị Y tế Bình Định, với hơn 25 năm hoạt động và mạng lưới tiêu thụ rộng khắp trong và ngoài tỉnh, là một trong những doanh nghiệp nhà nước lớn của tỉnh Bình Định. Tuy nhiên, hệ thống KTTN tại công ty này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết hiệu quả trong việc đánh giá và kiểm soát hoạt động các bộ phận.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng KTTN tại Công ty Cổ phần Dược – Trang thiết bị Y tế Bình Định trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm cung cấp thông tin quản trị chính xác, kịp thời cho các nhà quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bộ phận tham gia hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty, sử dụng số liệu thực tế từ các báo cáo tài chính, dự toán và khảo sát 20 nhà quản trị các cấp.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, giúp công ty kiểm soát chi phí, đảm bảo chất lượng sản phẩm và hoàn thành các mục tiêu đề ra. Đồng thời, kết quả nghiên cứu cũng góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn về KTTN trong các doanh nghiệp ngành dược tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, kế toán quản trị và phân cấp quản lý trong doanh nghiệp. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết kế toán trách nhiệm: Theo đó, KTTN là hệ thống thu thập, xử lý và báo cáo thông tin tài chính về các trung tâm trách nhiệm trong tổ chức, giúp đánh giá kết quả hoạt động của từng bộ phận dựa trên phạm vi quyền hạn và trách nhiệm được giao. KTTN phù hợp với các tổ chức có phân cấp quản lý rõ ràng, chuyển giao quyền ra quyết định cho các cấp dưới.

  • Mô hình phân cấp bậc quản lý và trung tâm trách nhiệm: Hệ thống KTTN được tổ chức theo các trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư, tương ứng với các cấp quản lý từ thấp đến cao. Mỗi trung tâm có hệ thống chỉ tiêu đánh giá và báo cáo riêng biệt, phản ánh hiệu quả hoạt động và trách nhiệm quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: trung tâm chi phí định mức và tùy ý, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận, trung tâm đầu tư, chỉ tiêu ROI (Return on Investment), phân tích chênh lệch chi phí và doanh thu theo nhân tố quy mô và hiệu suất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua khảo sát 20 nhà quản trị các cấp tại công ty (bao gồm 3 Phó Tổng Giám đốc, 10 trưởng phòng chức năng, 7 giám đốc chi nhánh) bằng phiếu điều tra kết hợp phỏng vấn trực tiếp và gửi email. Các câu hỏi tập trung vào phân quyền, tổ chức trung tâm trách nhiệm, lập dự toán, hệ thống chỉ tiêu đánh giá và báo cáo.

  • Dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp từ các báo cáo tài chính, dự toán, sổ sách kế toán, điều lệ công ty, tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu liên quan về KTTN.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, phân loại thông tin theo nhóm nhân tố ảnh hưởng, sử dụng phần mềm Excel để tính toán tỷ lệ và phân tích chênh lệch giữa dự toán và thực tế. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018, tại Công ty Cổ phần Dược – Trang thiết bị Y tế Bình Định.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân cấp quản lý và tổ chức trung tâm trách nhiệm chưa đồng bộ: Công ty đã xây dựng các trung tâm chi phí, doanh thu, lợi nhuận và đầu tư nhưng việc phân cấp quản lý và xác lập trách nhiệm chưa rõ ràng, dẫn đến việc kiểm soát chi phí và đánh giá hiệu quả chưa hiệu quả. Ví dụ, trung tâm chi phí định mức và tùy ý chưa được phân biệt rõ ràng, ảnh hưởng đến việc lập dự toán và kiểm soát chi phí.

  2. Hệ thống báo cáo và chỉ tiêu đánh giá còn hạn chế: Báo cáo trách nhiệm của các trung tâm chưa đầy đủ và chưa phản ánh chính xác các chỉ tiêu tài chính quan trọng như ROI, số dư đảm phí, số dư bộ phận. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch lợi nhuận năm 2018 chỉ đạt khoảng 85%, thấp hơn so với mục tiêu đề ra.

  3. Khả năng kiểm soát chi phí và doanh thu chưa tối ưu: Phân tích chênh lệch chi phí cho thấy chi phí thực tế vượt dự toán khoảng 10% ở một số phân xưởng sản xuất, trong khi doanh thu thực tế chỉ đạt 90% so với kế hoạch. Điều này làm giảm hiệu quả hoạt động của các trung tâm lợi nhuận.

  4. Nguồn lực nhân sự kế toán còn thiếu và chưa chuyên sâu: Đội ngũ kế toán tại các trung tâm trách nhiệm chưa được đào tạo bài bản về KTTN, dẫn đến việc xử lý số liệu và lập báo cáo chưa chính xác, ảnh hưởng đến chất lượng thông tin quản trị.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc phân cấp quản lý chưa rõ ràng, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận, cũng như hệ thống báo cáo chưa được chuẩn hóa và cập nhật kịp thời. So với các nghiên cứu trong ngành dược tại các công ty khác, công ty còn thiếu các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả tài chính như ROI và phân tích chi phí chi tiết theo từng trung tâm.

Việc chi phí vượt dự toán và doanh thu không đạt kế hoạch phản ánh sự thiếu kiểm soát chặt chẽ trong hoạt động sản xuất kinh doanh, đồng thời cho thấy sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống KTTN để cung cấp thông tin chính xác, kịp thời cho nhà quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh chi phí dự toán và thực tế theo từng phân xưởng, biểu đồ tỷ lệ hoàn thành doanh thu và lợi nhuận theo từng trung tâm, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả hoạt động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống phân cấp quản lý rõ ràng: Thiết lập các trung tâm trách nhiệm với phạm vi quyền hạn và trách nhiệm cụ thể, phân biệt rõ trung tâm chi phí định mức và tùy ý. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Ban Tổng Giám đốc phối hợp với phòng Tổ chức nhân sự.

  2. Hoàn thiện hệ thống báo cáo và chỉ tiêu đánh giá: Xây dựng mẫu báo cáo chuẩn cho từng trung tâm, bổ sung các chỉ tiêu tài chính như ROI, số dư đảm phí, phân tích chênh lệch chi phí và doanh thu. Áp dụng phần mềm quản lý kế toán hiện đại để tự động hóa báo cáo. Thời gian triển khai 9 tháng, do phòng Kế toán và phòng Công nghệ thông tin thực hiện.

  3. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân sự kế toán: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về KTTN cho đội ngũ kế toán và quản lý các trung tâm trách nhiệm, nâng cao kỹ năng phân tích và báo cáo. Thời gian đào tạo định kỳ hàng năm, do phòng Nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  4. Tăng cường kiểm soát chi phí và giám sát hoạt động sản xuất kinh doanh: Áp dụng các công cụ kiểm soát chi phí theo từng trung tâm, thiết lập hệ thống cảnh báo sớm khi chi phí vượt dự toán hoặc doanh thu không đạt kế hoạch. Thời gian thực hiện liên tục, do Ban Tổng Giám đốc và phòng Kế toán phối hợp giám sát.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý doanh nghiệp ngành dược: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức áp dụng KTTN để kiểm soát chi phí, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.

  2. Chuyên viên kế toán quản trị và kế toán trách nhiệm: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về tổ chức trung tâm trách nhiệm, lập dự toán, báo cáo và đánh giá kết quả hoạt động.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng KTTN trong doanh nghiệp sản xuất kinh doanh dược phẩm.

  4. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia tư vấn quản lý doanh nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán quản trị trong doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kế toán trách nhiệm là gì và vai trò của nó trong doanh nghiệp?
    Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập và báo cáo thông tin tài chính theo từng trung tâm trách nhiệm nhằm đánh giá hiệu quả hoạt động và trách nhiệm quản lý. Nó giúp nhà quản lý kiểm soát chi phí, doanh thu và lợi nhuận, từ đó ra quyết định kinh doanh chính xác hơn.

  2. Các loại trung tâm trách nhiệm phổ biến trong doanh nghiệp là gì?
    Bao gồm trung tâm chi phí (định mức và tùy ý), trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu tư. Mỗi loại trung tâm có phạm vi trách nhiệm và chỉ tiêu đánh giá riêng biệt.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động của trung tâm đầu tư?
    Sử dụng chỉ tiêu ROI (Return on Investment) để đo lường lợi nhuận so với vốn đầu tư, kết hợp phân tích tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu và số vòng quay vốn để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn.

  4. Tại sao cần phân tích chênh lệch giữa dự toán và thực tế trong KTTN?
    Phân tích chênh lệch giúp xác định nguyên nhân làm sai lệch kết quả thực hiện so với kế hoạch, từ đó đề xuất biện pháp điều chỉnh nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và kiểm soát chi phí.

  5. Những khó khăn thường gặp khi triển khai KTTN tại doanh nghiệp dược phẩm?
    Bao gồm phân cấp quản lý chưa rõ ràng, hệ thống báo cáo chưa chuẩn hóa, thiếu nhân sự kế toán có chuyên môn sâu về KTTN, và khó khăn trong việc kiểm soát chi phí do đặc thù sản xuất và thị trường cạnh tranh.

Kết luận

  • Kế toán trách nhiệm là công cụ quản trị quan trọng giúp Công ty Cổ phần Dược – Trang thiết bị Y tế Bình Định kiểm soát chi phí và đánh giá hiệu quả hoạt động các bộ phận.
  • Thực trạng KTTN tại công ty còn nhiều hạn chế về phân cấp quản lý, hệ thống báo cáo và năng lực nhân sự kế toán.
  • Các chỉ tiêu tài chính như ROI, số dư đảm phí chưa được áp dụng đầy đủ, ảnh hưởng đến việc đánh giá thành quả trung tâm trách nhiệm.
  • Đề xuất hoàn thiện hệ thống phân cấp, báo cáo, đào tạo nhân sự và kiểm soát chi phí nhằm nâng cao hiệu quả quản trị.
  • Tiếp tục triển khai các giải pháp trong vòng 6-9 tháng tới, đồng thời theo dõi, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và chuyên viên kế toán tại doanh nghiệp nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác kế toán trách nhiệm, góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh hiện nay.