Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng gay gắt, công tác lập dự toán ngân sách đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Tại Việt Nam, ngành thép là một trong những lĩnh vực chịu nhiều áp lực cạnh tranh, đòi hỏi các doanh nghiệp phải có chiến lược tài chính và quản trị ngân sách chặt chẽ. Công ty Trách Nhiệm Hữu Hạn Posvina, một liên doanh giữa Tổng Công ty Thép Việt Nam và Tập đoàn Posco Hàn Quốc, hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và kinh doanh thép lá mạ kẽm và mạ màu, đang đối mặt với nhiều thách thức về công tác lập dự toán ngân sách. Qua số liệu năm 2012, doanh thu của công ty giảm 14% so với năm trước, lợi nhuận sau thuế âm, phản ánh sự suy giảm hiệu quả hoạt động kinh doanh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa các vấn đề lý luận về dự toán ngân sách trong doanh nghiệp, đánh giá thực trạng công tác lập dự toán ngân sách ngắn hạn tại Công ty TNHH Posvina trong năm 2012, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và năng lực cạnh tranh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán ngân sách ngắn hạn, bao gồm các mô hình, quy trình, báo cáo dự toán và môi trường lập dự toán tại công ty. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện rõ qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để cải tiến công tác lập dự toán ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh trong ngành thép.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị dự toán ngân sách trong doanh nghiệp, bao gồm:

  • Khái niệm dự toán ngân sách: Là sự tính toán, dự kiến chi tiết và toàn diện các nguồn lực, cách thức huy động và sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định, biểu hiện qua hệ thống các chỉ tiêu về số lượng và giá trị. Dự toán ngân sách bao gồm nhiều loại dự toán như dự toán tiêu thụ, dự toán sản xuất, dự toán chi phí nguyên vật liệu, dự toán chi phí nhân công, dự toán chi phí sản xuất chung, dự toán chi phí bán hàng, dự toán chi phí quản lý doanh nghiệp, dự toán bảng cân đối kế toán, v.v.

  • Các loại dự toán ngân sách: Dự toán dài hạn (cho đầu tư tài sản cố định) và dự toán ngắn hạn (cho hoạt động kinh doanh hàng năm). Dự toán tĩnh (theo mức độ hoạt động cố định) và dự toán linh hoạt (theo nhiều mức độ hoạt động khác nhau).

  • Mô hình lập dự toán ngân sách:

    • Mô hình thông tin 1 xuống (áp đặt từ cấp cao xuống),
    • Mô hình thông tin 2 xuống 1 lên (kết hợp dự thảo từ trên xuống và phản hồi từ dưới lên),
    • Mô hình thông tin 1 lên 1 xuống (dự toán xuất phát từ cấp cơ sở lên cấp cao rồi phê duyệt ngược lại).

  • Quy trình lập dự toán ngân sách theo Stephen Brookson gồm ba giai đoạn: chuẩn bị, soạn thảo và theo dõi. Giai đoạn chuẩn bị xác định mục tiêu và xây dựng mô hình dự toán; giai đoạn soạn thảo tập hợp thông tin và lập các báo cáo dự toán; giai đoạn theo dõi đánh giá, so sánh số liệu thực tế với dự toán để điều chỉnh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể:

  • Thu thập thông tin: Sử dụng nguồn dữ liệu thứ cấp gồm tài liệu dự toán ngân sách năm 2012, báo cáo tài chính các năm 2010-2012, các biểu mẫu báo cáo của công ty mẹ và các tài liệu liên quan.

  • Quan sát và phỏng vấn: Thu thập thông tin thực tế tại Công ty TNHH Posvina qua quan sát hoạt động và phỏng vấn các phòng ban liên quan đến công tác lập dự toán.

  • Phân tích thông tin, thống kê và mô tả: Tổng hợp, phân tích số liệu tài chính, đánh giá thực trạng công tác lập dự toán ngân sách, xác định ưu điểm và hạn chế.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu năm 2012 và quá trình lập dự toán ngân sách năm 2013 tại công ty, đảm bảo tính cập nhật và thực tiễn cho các giải pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường dự toán chưa hoàn chỉnh: Công ty chưa có phần mềm kế toán chuyên dụng và bộ phận chuyên trách lập dự toán ngân sách. Điều này làm giảm hiệu quả và tính chính xác của công tác dự toán.

  2. Mô hình lập dự toán mang tính áp đặt: Công ty áp dụng mô hình thông tin 1 lên 1 xuống nhưng thực tế chỉ theo mô hình 1 xuống, tức là các chỉ tiêu dự toán được giao từ trên xuống mà không phản ánh đúng tình hình sản xuất kinh doanh thực tế. Điều này dẫn đến các chỉ tiêu dự toán thiếu tính khả thi và không phát huy được tiềm năng của các bộ phận.

  3. Quy trình lập dự toán chưa cụ thể: Công ty chưa xây dựng quy trình lập dự toán ngân sách rõ ràng, chi tiết cho từng giai đoạn chuẩn bị, soạn thảo và theo dõi. Kỳ dự toán ngân sách là một năm nhưng chưa có sự thống nhất về cách thức lập chi tiết theo tháng hoặc quý, cũng như chưa có đánh giá, so sánh số liệu thực tế với dự toán.

  4. Báo cáo dự toán chưa đầy đủ và khó hiểu: Các báo cáo dự toán hiện tại phức tạp, dài dòng, không mang tính kế hoạch mà chỉ là báo cáo theo mẫu biểu của công ty mẹ. Điều này gây khó khăn cho việc đọc hiểu và sử dụng thông tin để điều hành.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc công ty chưa đầu tư đầy đủ về công nghệ thông tin và nhân sự chuyên trách cho công tác lập dự toán. Mô hình dự toán áp đặt từ trên xuống không tạo điều kiện cho sự tham gia của các bộ phận cơ sở, dẫn đến thiếu sự phản hồi và điều chỉnh phù hợp với thực tế sản xuất kinh doanh. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, việc áp dụng mô hình thông tin 2 xuống 1 lên hoặc mô hình 1 lên 1 xuống có thể giúp tăng tính khả thi và chính xác của dự toán.

Việc thiếu quy trình lập dự toán cụ thể và báo cáo dự toán chưa chuẩn hóa làm giảm hiệu quả quản lý và khả năng kiểm soát chi phí, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kinh doanh. Dữ liệu tài chính cho thấy doanh thu và lợi nhuận của công ty giảm mạnh trong giai đoạn 2010-2012, phần nào phản ánh sự yếu kém trong quản trị tài chính và dự toán ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh doanh thu, lợi nhuận qua các năm và bảng đánh giá các chỉ tiêu dự toán so với thực tế để minh họa rõ hơn mức độ sai lệch và tác động của công tác lập dự toán chưa hoàn thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện mô hình lập dự toán ngân sách: Áp dụng mô hình thông tin 1 lên 1 xuống thực chất, kết hợp giữa dự toán từ cấp cơ sở và phê duyệt từ cấp cao, nhằm đảm bảo các chỉ tiêu dự toán phản ánh đúng thực tế sản xuất kinh doanh. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Tài chính Kế toán.

  2. Xây dựng quy trình lập dự toán ngân sách chi tiết: Thiết lập quy trình gồm ba giai đoạn chuẩn bị, soạn thảo và theo dõi với các công việc cụ thể cho từng giai đoạn, đồng thời xây dựng quy định về kỳ dự toán theo quý và tháng. Thời gian thực hiện: 3 tháng; chủ thể: Phòng Tài chính Kế toán phối hợp các phòng ban liên quan.

  3. Hoàn thiện hệ thống báo cáo dự toán ngân sách: Đơn giản hóa, chuẩn hóa các báo cáo dự toán để dễ đọc, dễ hiểu và mang tính kế hoạch, bao gồm các loại dự toán tiêu thụ, sản xuất, chi phí nguyên vật liệu, chi phí nhân công, chi phí sản xuất chung, chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp, bảng cân đối kế toán, v.v. Thời gian thực hiện: 4 tháng; chủ thể: Phòng Tài chính Kế toán.

  4. Đầu tư công nghệ và nhân sự chuyên trách: Thành lập bộ phận kế toán quản trị chuyên trách lập dự toán ngân sách, đầu tư phần mềm kế toán chuyên dụng và đào tạo nhân sự để nâng cao năng lực lập dự toán. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Nhân sự.

  5. Thường xuyên đánh giá và điều chỉnh dự toán: Thiết lập cơ chế theo dõi, so sánh số liệu thực tế với dự toán, từ đó điều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao tính chính xác và hiệu quả của dự toán ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể: Phòng Tài chính Kế toán và các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp ngành thép: Giúp nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác lập dự toán ngân sách trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và năng lực cạnh tranh, từ đó áp dụng các giải pháp phù hợp cho doanh nghiệp mình.

  2. Phòng Tài chính Kế toán các doanh nghiệp sản xuất: Cung cấp hướng dẫn chi tiết về quy trình, mô hình và báo cáo dự toán ngân sách, giúp cải tiến công tác lập dự toán và quản lý tài chính.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về ứng dụng lý thuyết dự toán ngân sách trong doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt trong ngành thép.

  4. Các nhà tư vấn quản trị tài chính doanh nghiệp: Hỗ trợ xây dựng và hoàn thiện hệ thống dự toán ngân sách cho khách hàng, đặc biệt trong các doanh nghiệp liên doanh và có quy mô vừa và lớn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự toán ngân sách là gì và tại sao nó quan trọng?
    Dự toán ngân sách là kế hoạch chi tiết về nguồn lực và chi phí dự kiến trong một khoảng thời gian nhất định. Nó giúp doanh nghiệp hoạch định, kiểm soát và đánh giá hiệu quả hoạt động, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Mô hình lập dự toán nào phù hợp cho doanh nghiệp sản xuất như Posvina?
    Mô hình thông tin 1 lên 1 xuống được đánh giá phù hợp vì nó kết hợp được sự tham gia của các cấp quản lý cơ sở và sự phê duyệt từ cấp cao, giúp dự toán phản ánh sát thực tế và khả thi hơn.

  3. Làm thế nào để cải thiện quy trình lập dự toán ngân sách?
    Cần xây dựng quy trình rõ ràng gồm các giai đoạn chuẩn bị, soạn thảo và theo dõi, phân công nhiệm vụ cụ thể, đồng thời áp dụng công nghệ và đào tạo nhân sự chuyên trách.

  4. Các báo cáo dự toán ngân sách cần bao gồm những gì?
    Bao gồm dự toán tiêu thụ, sản xuất, chi phí nguyên vật liệu, chi phí nhân công, chi phí sản xuất chung, chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp, bảng cân đối kế toán và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.

  5. Làm sao để theo dõi và điều chỉnh dự toán ngân sách hiệu quả?
    Thiết lập hệ thống so sánh số liệu thực tế với dự toán định kỳ, phân tích nguyên nhân sai lệch và điều chỉnh dự toán phù hợp cho các kỳ tiếp theo nhằm nâng cao tính chính xác và hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về dự toán ngân sách và đánh giá thực trạng công tác lập dự toán tại Công ty TNHH Posvina năm 2012.
  • Phát hiện chính là công tác lập dự toán còn nhiều hạn chế về môi trường, mô hình, quy trình và báo cáo dự toán.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện mô hình, quy trình, báo cáo và đầu tư công nghệ, nhân sự nhằm nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn trong việc nâng cao năng lực quản trị tài chính cho doanh nghiệp ngành thép.
  • Các bước tiếp theo là triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh liên tục để hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và sức cạnh tranh của doanh nghiệp bạn!