Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ chính sách tài chính quan trọng, đóng vai trò chủ đạo trong quản lý và điều tiết kinh tế vĩ mô của quốc gia. Tại Việt Nam, ngân sách cấp huyện là một bộ phận cấu thành của NSNN, có vai trò quan trọng trong việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định, là một huyện đồng bằng ven biển với nguồn lực huy động NSNN còn thấp trong khi nhu cầu đầu tư phát triển kinh tế - xã hội cao. Từ năm 2016 đến 2018, công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phù Cát đã được triển khai nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, gây ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận về công tác lập dự toán và quyết toán NSNN cấp huyện, đánh giá thực trạng công tác này tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phù Cát, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán và quyết toán NSNN tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phù Cát trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp tài liệu tham khảo cho công tác quản lý ngân sách địa phương và ý nghĩa thực tiễn giúp các nhà quản lý địa phương vận dụng hiệu quả trong công tác tài chính ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm và bản chất NSNN: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước theo quy định pháp luật.

  • Chức năng của NSNN: Bao gồm chức năng phân phối nguồn lực tài chính để đảm bảo chi tiêu của Nhà nước và chức năng điều chỉnh, kiểm soát nhằm quản lý chặt chẽ các khoản thu, chi ngân sách.

  • Vai trò của NSNN cấp huyện: Là công cụ quan trọng để chính quyền cấp huyện thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.

  • Quy trình lập dự toán và quyết toán NSNN: Bao gồm các bước từ xây dựng dự toán thu, chi ngân sách dựa trên các căn cứ pháp lý, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đến việc thẩm định, phê duyệt và thực hiện quyết toán ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, ngân sách địa phương, phân cấp quản lý ngân sách, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích số liệu thứ cấp thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phù Cát, bao gồm số liệu dự toán và quyết toán ngân sách giai đoạn 2016-2018. Cỡ mẫu là toàn bộ số liệu ngân sách của huyện trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Phân tích số liệu được thực hiện bằng công cụ Excel với các kỹ thuật thống kê toán học nhằm so sánh, đánh giá sự chênh lệch giữa dự toán và quyết toán, xác định các hạn chế và nguyên nhân. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ thu thập số liệu, phân tích, tổng hợp đến đề xuất giải pháp trong khoảng thời gian nghiên cứu từ năm 2019 đến giữa năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu, chi ngân sách: Dự toán ngân sách huyện Phù Cát được lập dựa trên số liệu thực hiện năm trước và số kiểm tra của cấp trên, tuy nhiên việc đánh giá nguồn thu chưa sát thực tế dẫn đến hụt thu ở một số lĩnh vực. Ví dụ, dự toán thu năm 2018 thấp hơn thực tế thu đạt khoảng 5-7%, cho thấy dự báo chưa chính xác.

  2. Quy trình lập và giao dự toán ngân sách: Quy trình được thực hiện đúng theo quy định, đảm bảo thời gian và thủ tục, nhưng chất lượng dự toán còn hạn chế do thiếu cập nhật kịp thời các biến động kinh tế - xã hội và chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan.

  3. Công tác quyết toán ngân sách: Việc lập báo cáo quyết toán được thực hiện đầy đủ, trung thực, đúng biểu mẫu theo quy định. Tuy nhiên, một số đơn vị dự toán còn chậm trễ trong việc gửi báo cáo, ảnh hưởng đến tiến độ tổng hợp và thẩm định quyết toán của huyện.

  4. Hạn chế trong công tác quản lý ngân sách: Có hiện tượng thất thoát, lãng phí do quy trình kiểm soát chưa chặt chẽ, thiếu sự giám sát thường xuyên. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển còn thấp, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế là do công tác lập dự toán chủ yếu dựa vào số liệu quá khứ mà chưa dự báo chính xác các yếu tố tác động mới như biến động thị trường, chính sách thuế mới, hoặc các dự án đầu tư phát sinh. So sánh với một số nghiên cứu tại các huyện khác cho thấy Phù Cát có mức độ hụt thu cao hơn trung bình khoảng 3-4%, phản ánh sự cần thiết cải tiến công tác dự toán.

Việc quyết toán ngân sách tuy đảm bảo tính chính xác nhưng còn tồn tại hạn chế về tiến độ và sự phối hợp giữa các đơn vị dự toán. Điều này ảnh hưởng đến khả năng đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách và điều chỉnh kế hoạch cho các năm tiếp theo.

Bên cạnh đó, tỷ lệ chi thường xuyên cao so với chi đầu tư phát triển cho thấy ngân sách chưa được phân bổ tối ưu, chưa đáp ứng tốt yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư qua các năm để minh họa xu hướng này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến công tác lập dự toán ngân sách: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên phân tích dữ liệu kinh tế - xã hội hiện đại, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị liên quan để cập nhật kịp thời các biến động. Mục tiêu nâng cao độ chính xác dự toán thu lên ít nhất 90% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp Chi cục Thuế.

  2. Tăng cường kiểm soát và giám sát chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn đối với các khoản chi, đặc biệt là chi thường xuyên, nhằm giảm thất thoát và lãng phí. Mục tiêu giảm tỷ lệ thất thoát ngân sách xuống dưới 2% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  3. Đẩy mạnh phân bổ ngân sách cho chi đầu tư phát triển: Ưu tiên bố trí vốn cho các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội, nâng cao tỷ lệ chi đầu tư phát triển lên ít nhất 35% tổng chi ngân sách trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ lập dự toán, quyết toán và quản lý ngân sách cho cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch và các đơn vị dự toán. Mục tiêu hoàn thành đào tạo cho 100% cán bộ liên quan trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách địa phương: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách cấp huyện, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp hiểu sâu về quy trình và các vấn đề phát sinh.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, quy trình quản lý ngân sách địa phương, nâng cao hiệu quả điều hành ngân sách.

  4. Các tổ chức tư vấn, chuyên gia tài chính công: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực tiễn để tư vấn, đề xuất giải pháp cải thiện công tác quản lý ngân sách tại các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách tại huyện Phù Cát còn hạn chế?
    Công tác lập dự toán chủ yếu dựa vào số liệu năm trước và số kiểm tra cấp trên, chưa dự báo chính xác các biến động kinh tế - xã hội mới, dẫn đến hụt thu và sai lệch dự toán.

  2. Quy trình lập và giao dự toán ngân sách được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm các bước từ chỉ thị của Chính phủ, hướng dẫn của Bộ Tài chính, đến việc phối hợp giữa các cơ quan liên quan và phê duyệt của HĐND huyện, đảm bảo đúng thời gian và thủ tục quy định.

  3. Những khó khăn trong công tác quyết toán ngân sách là gì?
    Một số đơn vị dự toán còn chậm trễ trong gửi báo cáo quyết toán, thiếu phối hợp, ảnh hưởng đến tiến độ tổng hợp và thẩm định, gây khó khăn trong đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển hiện nay ra sao?
    Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển còn thấp, chưa đáp ứng tốt nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của huyện.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách?
    Cải tiến phương pháp lập dự toán, tăng cường kiểm soát chi tiêu, ưu tiên chi đầu tư phát triển và nâng cao năng lực cán bộ quản lý là các giải pháp thiết thực và hiệu quả.

Kết luận

  • Ngân sách Nhà nước cấp huyện là công cụ quan trọng trong quản lý kinh tế - xã hội địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững.
  • Thực trạng công tác lập dự toán và quyết toán tại Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện Phù Cát còn nhiều hạn chế, đặc biệt về độ chính xác dự toán và hiệu quả sử dụng ngân sách.
  • Nguyên nhân chủ yếu do phương pháp lập dự toán chưa cập nhật kịp thời các biến động kinh tế - xã hội và quy trình kiểm soát chi ngân sách chưa chặt chẽ.
  • Đề xuất các giải pháp cải tiến công tác lập dự toán, tăng cường giám sát chi tiêu, ưu tiên chi đầu tư phát triển và nâng cao năng lực cán bộ quản lý.
  • Tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các công nghệ quản lý ngân sách hiện đại và đào tạo chuyên sâu cho cán bộ để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong các năm tiếp theo.

Luận văn kêu gọi các nhà quản lý tài chính địa phương và các cơ quan liên quan phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Phù Cát bền vững.