Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh trật tự tại địa phương. Theo báo cáo của ngành tài chính, ngân sách xã vừa là một cấp ngân sách, vừa là đơn vị sử dụng ngân sách, với nguồn thu chủ yếu khai thác trực tiếp trên địa bàn và nhiệm vụ chi phục vụ cộng đồng dân cư. Trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định, ngân sách xã là nguồn lực thiết yếu để chính quyền cấp xã chủ động khai thác thế mạnh về đất đai, phát triển kinh tế, xây dựng nông thôn mới và thực hiện các chính sách an sinh xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về công tác kế toán ngân sách xã, phân tích thực trạng công tác kế toán ngân sách xã, thị trấn trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã, thị trấn thuộc huyện Vĩnh Thạnh, một huyện miền núi với diện tích 716,9 km² và dân số khoảng 30.000 người, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 28,12%.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cải tiến công tác kế toán ngân sách xã, giúp chính quyền cấp xã hoạt động hiệu lực, hiệu quả, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Nghiên cứu cũng hỗ trợ công tác quản lý tài chính, tăng cường minh bạch và nâng cao niềm tin của nhân dân đối với chính quyền địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13, ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách xã là cấp ngân sách nhỏ nhất trong hệ thống ngân sách nhà nước, vừa là cấp ngân sách vừa là đơn vị dự toán ngân sách.

  • Lý thuyết kế toán ngân sách xã: Kế toán ngân sách xã là việc thu thập, xử lý, kiểm tra, giám sát và cung cấp thông tin về hoạt động kinh tế - tài chính của xã, bao gồm thu, chi ngân sách và các hoạt động tài chính khác. Phương pháp kế toán kép được áp dụng nhằm đảm bảo cân đối giữa thu và chi, giữa kinh phí được cấp và tình hình sử dụng kinh phí.

  • Nguyên tắc kế toán ngân sách xã: Bao gồm nguyên tắc thống nhất, nguyên tắc phù hợp, nguyên tắc tuân thủ và nguyên tắc tiết kiệm hiệu quả, nhằm đảm bảo công tác kế toán được thực hiện khoa học, hợp lý và đúng quy định pháp luật.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách xã, kế toán ngân sách xã, dự toán ngân sách, chứng từ kế toán, tài khoản kế toán, sổ sách kế toán, báo cáo tài chính và báo cáo quyết toán ngân sách xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước, Thông tư 70/2019/TT-BTC, các báo cáo quyết toán ngân sách xã, tài liệu kế toán và các chứng từ liên quan đến công tác kế toán ngân sách xã trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh giai đoạn 2017-2019.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, tập trung đánh giá thực trạng công tác kế toán ngân sách xã, xác định ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh với tổng số 9 đơn vị hành chính cấp xã.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến năm 2019, phù hợp với giai đoạn ổn định ngân sách địa phương theo Quyết định số 73/2016/QĐ-UBND của UBND tỉnh Bình Định.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu ngân sách xã chủ yếu phụ thuộc vào ngân sách cấp trên: Tổng thu ngân sách xã huyện Vĩnh Thạnh năm 2017 là khoảng 53.388 triệu đồng, tăng lên 59.772 triệu đồng năm 2018 nhưng giảm còn khoảng 54.000 triệu đồng năm 2019. Trong đó, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ lệ cao từ 84% đến 90%, trong khi thu hưởng 100% tại địa phương chỉ chiếm từ 2% đến 5%.

  2. Chi ngân sách xã chủ yếu là chi thường xuyên: Tổng chi ngân sách xã năm 2017 là 56.861 triệu đồng, tăng lên 58.049 triệu đồng năm 2018 và khoảng 59.000 triệu đồng năm 2019. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng trên 99% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ, từ 246 triệu đồng năm 2017 lên 519 triệu đồng năm 2019.

  3. Công tác lập dự toán ngân sách xã còn nhiều hạn chế: Việc lập dự toán ngân sách xã chưa hoàn toàn bám sát nhiệm vụ chi thực tế, dẫn đến sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện. Quy trình lập dự toán được thực hiện theo quy định nhưng còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận liên quan.

  4. Công tác kế toán thu, chi ngân sách xã chưa chặt chẽ: Việc xử lý chứng từ kế toán, ghi sổ kế toán và lập báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán còn tồn tại sai sót, chưa đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Hệ thống tài khoản và sổ sách kế toán được áp dụng theo Thông tư 70/2019/TT-BTC nhưng chưa được sử dụng hiệu quả để kiểm soát thu chi ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do nguồn thu ngân sách xã phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, hạn chế khả năng tự chủ tài chính của các xã, thị trấn. Điều này dẫn đến việc chi đầu tư phát triển còn thấp, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương. So với một số nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ thu bổ sung từ ngân sách cấp trên tại huyện Vĩnh Thạnh cao hơn nhiều, phản ánh đặc thù kinh tế miền núi còn khó khăn.

Công tác kế toán ngân sách xã chưa được chú trọng đúng mức, thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn và trang thiết bị hỗ trợ hiện đại, dẫn đến việc ghi chép, kiểm tra chứng từ và lập báo cáo chưa chính xác, kịp thời. Việc này ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách và minh bạch tài chính, dễ phát sinh tiêu cực và mất lòng tin của nhân dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện cơ cấu nguồn thu ngân sách xã qua các năm, biểu đồ tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, cũng như bảng so sánh dự toán và thực hiện thu chi ngân sách xã. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hơn về tình hình tài chính và công tác kế toán ngân sách xã trên địa bàn huyện Vĩnh Thạnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nguồn thu ngân sách xã: Đẩy mạnh phát triển kinh tế địa phương, khai thác hiệu quả các nguồn lực đất đai, lâm nghiệp và khoáng sản để tăng thu ngân sách xã hưởng 100%. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các xã, thị trấn, với mục tiêu tăng tỷ lệ thu nội địa lên ít nhất 10% trong vòng 3 năm.

  2. Nâng cao chất lượng công tác lập dự toán ngân sách: Tổ chức tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật lập dự toán cho cán bộ kế toán xã, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan để dự toán sát thực tế, đảm bảo cân đối thu chi hợp lý. Thời gian thực hiện trong năm tài chính tiếp theo.

  3. Hoàn thiện quy trình kế toán thu, chi ngân sách xã: Áp dụng nghiêm ngặt các quy định về chứng từ kế toán, tăng cường kiểm tra, giám sát và đối chiếu số liệu kế toán. Đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin hỗ trợ công tác kế toán. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và các xã, trong vòng 2 năm.

  4. Xây dựng bộ máy kế toán chuyên nghiệp, có trình độ: Tuyển dụng, đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ kế toán xã, đảm bảo đủ số lượng và chất lượng để thực hiện công tác kế toán chính xác, kịp thời. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm tới.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch tài chính: Thực hiện công khai báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán ngân sách xã định kỳ để nâng cao niềm tin của nhân dân và tăng cường giám sát xã hội. Chủ thể thực hiện là UBND xã phối hợp với Hội đồng nhân dân xã, thực hiện hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ kế toán ngân sách xã, thị trấn: Nghiên cứu giúp nâng cao kiến thức chuyên môn, áp dụng các quy trình, phương pháp kế toán đúng chuẩn, cải thiện hiệu quả công tác kế toán thu chi ngân sách.

  2. Lãnh đạo UBND cấp xã và huyện: Tham khảo để hiểu rõ thực trạng, từ đó có chính sách, chỉ đạo phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.

  3. Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và tỉnh: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác hướng dẫn, kiểm tra, giám sát công tác kế toán ngân sách xã, đồng thời xây dựng các chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành tài chính công, kế toán nhà nước: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn công tác kế toán ngân sách xã tại địa phương miền núi, phục vụ nghiên cứu và học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã là gì và vai trò của nó trong hệ thống ngân sách nhà nước?
    Ngân sách xã là cấp ngân sách nhỏ nhất trong hệ thống ngân sách nhà nước, vừa là cấp ngân sách vừa là đơn vị dự toán ngân sách. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh trật tự và thực hiện các chính sách an sinh xã hội tại địa phương.

  2. Phương pháp kế toán nào được áp dụng cho kế toán ngân sách xã?
    Phương pháp kế toán kép được áp dụng, sử dụng các tài khoản kế toán trên Sổ Cái hoặc Nhật ký - Sổ Cái để hạch toán các nghiệp vụ kinh tế tài chính, đảm bảo cân đối giữa thu và chi, giữa kinh phí được cấp và tình hình sử dụng kinh phí.

  3. Nguồn thu ngân sách xã chủ yếu gồm những khoản nào?
    Nguồn thu gồm các khoản thu xã hưởng 100% như phí, lệ phí, thu từ quỹ đất công ích; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm với ngân sách cấp trên như thuế sử dụng đất; thu bổ sung từ ngân sách cấp trên; thu chuyển nguồn và thu kết dư ngân sách xã.

  4. Những khó khăn chính trong công tác kế toán ngân sách xã hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nguồn thu ngân sách xã phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, công tác lập dự toán chưa sát thực tế, xử lý chứng từ và ghi sổ kế toán chưa chính xác, thiếu nhân lực kế toán có trình độ và trang thiết bị hỗ trợ còn hạn chế.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kế toán ngân sách xã?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ kế toán, hoàn thiện quy trình kế toán, áp dụng công nghệ thông tin, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường kiểm tra, giám sát và công khai minh bạch tài chính để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã.

Kết luận

  • Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh trật tự địa phương.
  • Thực trạng công tác kế toán ngân sách xã huyện Vĩnh Thạnh còn nhiều hạn chế, đặc biệt là phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên và công tác kế toán chưa chặt chẽ, chính xác.
  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý thuyết, phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kế toán ngân sách xã, phù hợp với đặc thù địa phương miền núi.
  • Các giải pháp tập trung vào tăng cường nguồn thu, nâng cao chất lượng lập dự toán, hoàn thiện quy trình kế toán, xây dựng bộ máy kế toán chuyên nghiệp và tăng cường minh bạch tài chính.
  • Đề nghị các cấp chính quyền địa phương và các đơn vị liên quan triển khai thực hiện các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Call to action: Các cơ quan quản lý tài chính, kế toán xã và các nhà nghiên cứu nên áp dụng và tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về công tác kế toán ngân sách xã nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.