Hòa Giải Trong Vụ Án Dân Sự: Khái Niệm, Ý Nghĩa và Thực Tiễn

Hòa giải là một phương thức giải quyết tranh chấp, không chỉ là hành động đơn thuần mà còn là một quá trình. Quá trình này đòi hỏi sự tham gia của bên thứ ba trung lập, đóng vai trò cầu nối giữa các bên tranh chấp. Mục tiêu là giúp các bên tìm được tiếng nói chung, đi đến thỏa thuận trên tinh thần tự nguyện và tuân thủ pháp luật. Quá trình này cũng cần tuân thủ theo các quy định của pháp luật, từ đó, hòa giải mang ý nghĩa là một thủ tục tố tụng, đảm bảo quyền lợi của các bên liên quan. Bản chất của hòa giải là sự nhượng bộ và thỏa hiệp. Các bên cần sẵn sàng lắng nghe và chấp nhận những điều chỉnh nhất định để đạt được một giải pháp chung.

Việc pháp luật tố tụng dân sự quy định hòa giải là một thủ tục bắt buộc mang lại nhiều ý nghĩa, đặc biệt là trong công tác xây dựng pháp luật, thực thi pháp luật và giáo dục phổ biến pháp luật. Dựa trên việc pháp luật tố tụng dân sự ghi nhận hòa giải là một thủ tục bắt buộc trong việc giải quyết các vụ án dân sự, các nhà làm luật có thể xây dựng các quy phạm pháp luật cụ thể một cách thống nhất và hợp lý, tạo nên sự nhất quán giữa các quy định về hòa giải nói riêng và với toàn bộ hệ thống quy phạm tố tụng nói chung, tránh được sự mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản quy phạm pháp luật.

Với tư cách là bên trung gian trong quá trình hòa giải vụ án dân sự, Tòa án tạo điều kiện để các đương sự ngồi lại với nhau, giải thích các quyền và nghĩa vụ của các đương sự trong tranh chấp, nghe các bên đương sự trình bày sự việc và quan điểm. Nhờ đó, Tòa án hiểu rõ hơn về các tình tiết, sự kiện trong tranh chấp, hiểu được yêu cầu của các bên và từ đó xác định đúng loại tranh chấp, góp phần giải quyết vụ án một cách đúng đắn. Bên cạnh đó, việc ghi nhận hòa giải là một thủ tục tố tụng trong việc giải quyết các vụ án dân sự còn có ý nghĩa đảm bảo quyền tự định đoạt của các đương sự.

Trong các quan hệ xã hội dân sự, tất cả mọi người đều có quyền tự do định đoạt, tự do thỏa thuận với nhau để giao kết, thực hiện giao kết, thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình trên cơ sở tuân thủ các quy định của pháp luật, được làm những gì mà pháp luật không cấm và tự do lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Các phương thức giải quyết tranh chấp có thể là hòa giải với sự tham gia của bên thứ ba, thương lượng, Trọng tài, Tòa án. Trong đó, Tòa án có thể là một phương thức được các bên đương sự lựa chọn để giải quyết tranh chấp dân sự. Mà hòa giải trong vụ án dân sự là một thủ tục bắt buộc trước khi đưa vụ án ra xét xử, trừ trường hợp không được hòa giải hoặc không tiến hành hòa giải được. Do đó, hòa giải góp phần bảo đảm quyền tự định đoạt của các đương sự trong quá trình giải quyết vụ án.

Không chỉ dừng lại ở việc giải quyết tranh chấp, hòa giải còn tạo điều kiện để các bên đương sự có thể hiểu biết và thông cảm cho nhau, góp phần khôi phục, vun đắp tình cảm, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc thống nhất. Việc lắng nghe và chia sẻ trong quá trình hòa giải giúp các bên thấu hiểu những khó khăn và quan điểm của đối phương. Điều này có thể dẫn đến việc hàn gắn các mối quan hệ bị rạn nứt, tạo dựng sự tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau. Hơn nữa, hòa giải cũng là cơ hội để các bên cùng nhau xây dựng một giải pháp mà cả hai đều cảm thấy công bằng và thỏa đáng, từ đó củng cố sự gắn kết và hợp tác trong tương lai.

Nếu hòa giải thành, vụ án dân sự sẽ được giải quyết ngay trong giai đoạn đầu của quá trình giải quyết vụ án dân sự. Khi các đương sự thỏa thuận được về việc giải quyết tất cả các vấn đề của vụ án dân sự, Tòa án sẽ ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Nếu hết bảy ngày kể từ ngày ra quyết định công nhận trên, các đương sự không có ý kiến gì hoặc không có thỏa thuận thay đổi thì quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự có hiệu lực thi hành ngay và không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm. Quyết định công nhận này chỉ có thể kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm nếu có căn cứ cho rằng sự thỏa thuận đó là do bị nhầm lẫn, lừa dối, đe dọa, hoặc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội. Do đó, nếu các bên đương sự hòa giải thành thì sẽ rút ngắn được thời gian giải quyết vụ án, giảm bớt được một giai đoạn tố tụng kéo dài, từ đó tiết kiệm thời gian, công sức, tiền của và nhân lực của nhân dân và các cơ quan tiến hành tố tụng.

Dù hòa giải thành hay không hòa giải thành, tất cả các bên đều đã thu về cho mình những hiểu biết pháp luật sâu sắc hơn. Bởi vì, khi tham gia hòa giải, các bên tham gia và tiến hành hòa giải phải thực hiện theo đúng quy định của pháp luật về thời gian, trình tự, thủ tục, nội dung phiên hòa giải. Và trong quá trình hòa giải, thông qua việc giải thích pháp luật của Tòa án, các đương sự sẽ phần nào hiểu được quy định của pháp luật về vấn đề mà họ đang tranh chấp. Do đó, hòa giải góp phần giáo dục pháp luật tới gần hơn với mọi người, giảm bớt những tranh chấp, ngăn ngừa tội phạm có nguồn gốc từ tranh chấp dân sự phát sinh. Bên cạnh đó, đây cũng là một biện pháp để cơ quan Nhà nước, mà cụ thể là Tòa án tuyên truyền pháp luật tới người.

Việc nghiên cứu hòa giải trong vụ án dân sự một cách kĩ lưỡng, đánh giá được những ưu, nhược điểm trong các quy định của pháp luật về hòa giải từ đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật tố tụng dân sự là một yêu cầu bức thiết trong bối cảnh mới, phù hợp với chủ trương cải cách tư pháp theo tinh thần của Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã xác định: “Khuyến khích việc giải quyết một số tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài; tòa án hỗ trợ bằng quyết định công nhận việc giải quyết đó”. Cần có nhiều bài viết, nghiên cứu hơn về hòa giải trong tố tụng dân sự, để có cái nhìn sâu sắc hơn về chế định hòa giải trong pháp luật tố tụng Việt Nam và đưa ra được các phương hướng hoàn thiện pháp luật, góp phần xây dựng BLTTDS mới tiến bộ, hợp lý và khả thi hơn.

Để nâng cao hiệu quả hòa giải dân sự, cần tập trung vào việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực của hòa giải viên và tăng cường nhận thức của người dân về vai trò và lợi ích của hòa giải. Các quy định pháp luật cần được rà soát, sửa đổi để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và khả thi. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm soát, giám sát hoạt động hòa giải để đảm bảo tuân thủ pháp luật và bảo vệ quyền lợi của các bên. Việc đào tạo, bồi dưỡng hòa giải viên cần được chú trọng để họ có đủ kiến thức, kỹ năng và phẩm chất đạo đức để thực hiện tốt vai trò của mình. Bên cạnh đó, cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến về hòa giải để người dân hiểu rõ hơn về phương thức này và sẵn sàng lựa chọn hòa giải khi có tranh chấp xảy ra.