Tổng quan nghiên cứu

Chính sách giảm nghèo bền vững là một chủ trương trọng tâm của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách chênh lệch về thu nhập và mức sống giữa các vùng miền, dân tộc và nhóm dân cư. Tỉnh Cao Bằng, với diện tích 6.703,4 km² và dân số trên 520.000 người, là một trong những tỉnh nghèo nhất cả nước, đặc biệt là các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn và vùng dân tộc thiểu số. Tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh đầu giai đoạn 2016-2020 là 52,36%, trong đó có nhiều hộ dân tộc thiểu số và vùng biên giới.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Cao Bằng từ năm 2016 đến nay, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách này. Nghiên cứu tập trung phân tích các chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ đất sản xuất, nhà ở, giáo dục, y tế và các chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân tỉnh Cao Bằng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng để phân tích quá trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết chính sách công: Theo đó, chính sách công là tập hợp các quyết định của Nhà nước nhằm giải quyết các vấn đề xã hội, trong đó có chính sách giảm nghèo bền vững. Quá trình thực hiện chính sách bao gồm các bước xây dựng kế hoạch, phổ biến tuyên truyền, huy động nguồn lực, phân công phối hợp, duy trì và kiểm tra đánh giá.

  2. Lý thuyết giảm nghèo bền vững: Được hiểu là tình trạng người dân đạt và duy trì mức sống, thu nhập trên chuẩn nghèo, không tái nghèo khi gặp các cú sốc kinh tế, thiên tai hay rủi ro xã hội. Khái niệm này bao gồm các yếu tố đa chiều như thu nhập, tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin.

Các khái niệm chính bao gồm: nghèo, giảm nghèo bền vững, chính sách giảm nghèo bền vững, thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, và các bên tham gia thực hiện chính sách tại cấp tỉnh.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu truyền thống trong khoa học xã hội:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Thu thập và khai thác thông tin từ các văn kiện, tài liệu, nghị quyết, báo cáo, số liệu thống kê của các cơ quan Trung ương và địa phương liên quan đến chính sách giảm nghèo bền vững.

  • Phương pháp thống kê khái quát thực tiễn: Tổng hợp số liệu về tỷ lệ hộ nghèo, nguồn vốn huy động, kết quả hỗ trợ giáo dục, y tế và các chính sách ưu đãi.

  • Phân tích định tính, suy luận logic, diễn giải: Đánh giá thực trạng, ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân trong quá trình thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại tỉnh Cao Bằng.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các hộ nghèo, cận nghèo, các cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức đoàn thể và các bên liên quan trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các nhóm đối tượng chính sách và vùng địa lý đặc thù. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến nay, có tham khảo giai đoạn 2011-2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn vốn huy động cho giảm nghèo tăng trưởng ổn định: Tổng nguồn vốn huy động của tỉnh Cao Bằng từ năm 2011 đến 2017 tăng từ khoảng 1.324 tỷ đồng lên 1.946 tỷ đồng, tăng gấp 1,42 lần. Trong đó, nguồn vốn Trung ương chiếm 97,6%, ngân sách tỉnh chiếm 2,35%, và nguồn vốn huy động tiết kiệm chiếm 4,58%. Số vốn bình quân/hộ cũng tăng theo từng năm, tạo điều kiện thuận lợi cho các hộ nghèo tiếp cận vốn sản xuất.

  2. Chính sách hỗ trợ giáo dục có tác động tích cực: Tỷ lệ học sinh hoàn thành các bậc giáo dục tăng lên trên 80% trong giai đoạn 2011-2017, trong khi tỷ lệ học sinh bỏ học và lưu ban giảm đáng kể. Tổng kinh phí thực hiện chính sách ưu đãi giáo dục giai đoạn 2011-2017 đạt hơn 533 tỷ đồng, trong đó ngân sách địa phương chiếm 63,02%.

  3. Tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao, giảm nghèo chưa bền vững: Tỷ lệ hộ nghèo đầu giai đoạn 2016-2020 là 52,36%, trong đó nhiều hộ dân tộc thiểu số và vùng đặc biệt khó khăn vẫn chưa thoát nghèo bền vững. Các chính sách giảm nghèo còn mang tính ngắn hạn, chồng chéo và chưa đồng bộ, dẫn đến hiệu quả thực hiện chưa cao.

  4. Những hạn chế trong tổ chức thực hiện chính sách: Nhận thức của một số cán bộ, lãnh đạo chưa sâu sắc, công tác tuyên truyền chưa hiệu quả, sự phối hợp giữa các cơ quan còn lỏng lẻo. Một số chính sách chưa phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, thiếu sự tham gia đóng góp ý kiến của người nghèo trong quá trình xây dựng và triển khai.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện địa lý miền núi, giao thông khó khăn, dân trí thấp, thiên tai thường xuyên ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống người dân. Về chủ quan, năng lực tổ chức thực hiện chính sách còn hạn chế, sự phối hợp giữa các ngành chưa chặt chẽ, và tư tưởng trông chờ, ỷ lại của một bộ phận người nghèo vẫn phổ biến.

So sánh với các tỉnh như Hải Dương, Tuyên Quang và Bắc Kạn, Cao Bằng còn nhiều điểm yếu trong huy động nguồn lực, phát triển sinh kế và đào tạo nghề cho người nghèo. Các tỉnh này đã triển khai đồng bộ các giải pháp như hỗ trợ vốn vay ưu đãi, đào tạo nghề, xây dựng cơ sở hạ tầng và tuyên truyền nâng cao nhận thức, góp phần giảm nghèo bền vững hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tổng nguồn vốn huy động qua các năm, biểu đồ tỷ lệ học sinh hoàn thành và bỏ học, bảng so sánh tỷ lệ hộ nghèo giữa các tỉnh để minh họa hiệu quả và hạn chế trong thực hiện chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới công tác xây dựng và ban hành văn bản chính sách: Tăng cường sự tham gia của các bên liên quan, đặc biệt là người nghèo trong quá trình xây dựng kế hoạch và chính sách giảm nghèo. Đảm bảo các văn bản phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, tránh chồng chéo và thiếu đồng bộ. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội. Thời gian: 1-2 năm tới.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông như báo chí, internet, tuyên truyền miệng để nâng cao nhận thức của người dân về mục tiêu và lợi ích của chính sách giảm nghèo bền vững. Kết hợp với trợ giúp pháp lý để bảo vệ quyền lợi người nghèo. Chủ thể: Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức đoàn thể. Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Huy động tối đa các nguồn lực tài chính và phi tài chính: Đẩy mạnh huy động vốn từ ngân sách Trung ương, địa phương, vốn ODA, doanh nghiệp và cộng đồng để tăng nguồn lực cho các chương trình giảm nghèo. Đồng thời phát huy vai trò của khoa học công nghệ và quản lý tài nguyên thiên nhiên hiệu quả. Chủ thể: Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính. Thời gian: 3-5 năm.

  4. Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ: Thiết lập cơ chế phối hợp rõ ràng giữa các sở, ban ngành, địa phương và tổ chức xã hội trong thực hiện chính sách giảm nghèo, đảm bảo quyền hạn, nghĩa vụ và trách nhiệm của từng bên. Chủ thể: Ban Chỉ đạo giảm nghèo tỉnh. Thời gian: ngay trong năm đầu tiên.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá và giám sát: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá định kỳ và đột xuất để kịp thời phát hiện, xử lý các tồn tại, hạn chế trong thực hiện chính sách, đồng thời rút kinh nghiệm và điều chỉnh phù hợp. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, UBND các huyện, thành phố. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp và thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, từ đó xây dựng và điều chỉnh chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành chính sách công, quản lý công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phục vụ giảng dạy, nghiên cứu và phát triển các đề tài liên quan đến giảm nghèo và phát triển bền vững.

  3. Các tổ chức phi chính phủ, tổ chức quốc tế hoạt động trong lĩnh vực giảm nghèo: Tham khảo để thiết kế chương trình, dự án hỗ trợ phù hợp với đặc điểm vùng miền và nhu cầu thực tế của người nghèo tại Cao Bằng.

  4. Sinh viên cao học, nghiên cứu sinh: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các luận văn, luận án về chính sách công, phát triển kinh tế xã hội, giảm nghèo và quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách giảm nghèo bền vững là gì?
    Chính sách giảm nghèo bền vững là tập hợp các quyết định của Nhà nước nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo, giúp họ duy trì mức sống trên chuẩn nghèo và không tái nghèo khi gặp rủi ro. Ví dụ, chính sách tín dụng ưu đãi và hỗ trợ giáo dục là những công cụ quan trọng trong chính sách này.

  2. Tại sao Cao Bằng có tỷ lệ hộ nghèo cao?
    Nguyên nhân chính gồm điều kiện địa lý miền núi khó khăn, giao thông hạn chế, dân trí thấp, thiên tai thường xuyên và hạn chế trong tổ chức thực hiện chính sách. Ngoài ra, tư tưởng trông chờ, ỷ lại của một số người nghèo cũng làm giảm hiệu quả giảm nghèo.

  3. Các chính sách giảm nghèo nào được triển khai tại Cao Bằng?
    Bao gồm chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ đất sản xuất, nhà ở, giáo dục, y tế, trợ giúp pháp lý và các chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững. Ví dụ, từ năm 2011 đến 2017, tổng nguồn vốn tín dụng ưu đãi đạt gần 2.000 tỷ đồng.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách giảm nghèo?
    Cần đổi mới công tác xây dựng chính sách, tăng cường tuyên truyền, huy động nguồn lực đa dạng, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành chặt chẽ và tăng cường kiểm tra, đánh giá. Sự tham gia của người nghèo trong quá trình xây dựng và thực hiện chính sách cũng rất quan trọng.

  5. Ai là chủ thể tham gia thực hiện chính sách giảm nghèo tại tỉnh?
    Bao gồm Ủy ban nhân dân tỉnh, các sở ngành như Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính, Ban Dân tộc, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội. Mỗi đơn vị có vai trò và trách nhiệm cụ thể trong quy trình thực hiện chính sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại tỉnh Cao Bằng, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong giai đoạn 2016 đến nay.
  • Nguồn vốn huy động và các chính sách hỗ trợ giáo dục, y tế đã góp phần cải thiện đời sống người nghèo, nhưng tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao và giảm nghèo chưa bền vững.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm điều kiện địa lý, kinh tế xã hội, năng lực tổ chức thực hiện và ý thức của người nghèo.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới công tác xây dựng chính sách, tăng cường tuyên truyền, huy động nguồn lực, phối hợp liên ngành và kiểm tra đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và nhà nghiên cứu tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững tại Cao Bằng trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng tỉnh Cao Bằng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá để đảm bảo mục tiêu giảm nghèo bền vững được thực hiện hiệu quả. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý có thể tham khảo toàn bộ luận văn.