Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng nợ đọng bảo hiểm xã hội (BHXH) tại các doanh nghiệp là một vấn đề cấp thiết ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động và sự ổn định của quỹ BHXH. Theo thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 01/2020, cả nước có khoảng 50% doanh nghiệp chưa tham gia BHXH cho người lao động, với tổng số nợ khó thu lên đến hơn 2.000 tỷ đồng. Tại tỉnh Bắc Kạn, tính đến ngày 31/3/2020, tổng số nợ BHXH trên địa bàn là hơn 28,5 tỷ đồng, chiếm 3,72% kế hoạch thu, gây nhiều khó khăn trong công tác quản lý và bảo vệ quyền lợi người lao động.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng thu nợ đọng BHXH tại các doanh nghiệp trên địa bàn huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2017-2019. Mục tiêu chính là đánh giá tình hình nợ đọng, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường công tác thu hồi nợ BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho người lao động. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn huyện Chợ Mới với số liệu khảo sát thực tế được thu thập tháng 6/2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cơ quan BHXH tỉnh Bắc Kạn và huyện Chợ Mới xây dựng kế hoạch thu hồi nợ hiệu quả, góp phần ổn định quỹ BHXH và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các chỉ tiêu đánh giá như tỷ lệ doanh nghiệp tham gia BHXH, số lao động tham gia, tỷ lệ nợ BHXH được phân tích chi tiết nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về thực trạng và xu hướng trong giai đoạn nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu nợ BHXH, bao gồm:

  • Lý thuyết an sinh xã hội: BHXH là công cụ bảo đảm an toàn thu nhập cho người lao động khi mất hoặc giảm khả năng lao động do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp hoặc tuổi già. Việc thu BHXH hiệu quả góp phần duy trì quỹ tài chính bền vững cho hệ thống an sinh xã hội.

  • Mô hình quản lý thu nợ BHXH: Bao gồm các bước từ đôn đốc, kiểm tra, thanh tra đến xử lý vi phạm và cưỡng chế thu hồi nợ. Mô hình nhấn mạnh vai trò phối hợp liên ngành và áp dụng các biện pháp hành chính, pháp lý nhằm nâng cao hiệu quả thu hồi nợ.

  • Khái niệm nợ BHXH: Nợ BHXH được hiểu là khoản tiền đóng BHXH bắt buộc của doanh nghiệp bị chậm hoặc thiếu so với quy định pháp luật. Nợ được phân loại thành nợ chậm đóng, nợ đọng, nợ kéo dài và nợ khó thu, mỗi loại có đặc điểm và biện pháp xử lý riêng.

Các khái niệm chính bao gồm: doanh nghiệp, người lao động, BHXH bắt buộc, nợ BHXH, thu hồi nợ BHXH, và các biện pháp quản lý thu nợ.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo của BHXH huyện Chợ Mới, các văn bản pháp luật, báo chí và các tài liệu liên quan. Dữ liệu sơ cấp gồm kết quả khảo sát toàn bộ 21 doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn và 7 cán bộ quản lý thu nợ BHXH tại BHXH huyện.

  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ doanh nghiệp có hoạt động đóng BHXH và cán bộ quản lý thu nợ trên địa bàn được khảo sát toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin.

  • Phương pháp thu thập thông tin: Kết hợp phỏng vấn trực tiếp với cán bộ quản lý và phát phiếu khảo sát cho người phụ trách nộp BHXH tại doanh nghiệp. Phiếu khảo sát sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ đồng ý với các nội dung liên quan đến thu nợ BHXH.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích các chỉ tiêu về số lượng doanh nghiệp, số lao động tham gia BHXH, tỷ lệ nợ BHXH, cùng với phương pháp so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm. Dữ liệu được xử lý trên phần mềm Excel với các hàm tính tổng, trung bình và phân tích bảng biểu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp và khảo sát thực hiện trong tháng 6/2020, phân tích và tổng hợp kết quả trong các tháng tiếp theo để hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia BHXH tăng qua các năm: Năm 2017, có 15/19 doanh nghiệp (78,94%) tham gia BHXH; năm 2018 tăng lên 19/23 doanh nghiệp (82,60%); năm 2019 đạt 21/24 doanh nghiệp (87,5%). Đặc biệt, doanh nghiệp ngoài quốc doanh có tỷ lệ tham gia tăng từ 75% năm 2017 lên 86,36% năm 2019.

  2. Số lượng lao động tham gia BHXH cũng tăng: Tổng số lao động tham gia BHXH tại các doanh nghiệp tăng từ 182 người năm 2017 lên 421 người năm 2019, chiếm tỷ lệ trung bình trên 90% so với tổng số lao động tại các doanh nghiệp.

  3. Tình trạng nợ đọng BHXH còn phổ biến: Tỷ lệ doanh nghiệp nợ BHXH chiếm khoảng 52% trong tổng số doanh nghiệp tham gia BHXH, với số tiền nợ kéo dài lên đến hàng tỷ đồng. Nợ kéo dài chủ yếu do doanh nghiệp ngoài quốc doanh và doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn về tài chính hoặc cố tình trốn đóng.

  4. Các biện pháp thu hồi nợ được áp dụng đa dạng: Bao gồm gọi điện thoại, gửi công văn, cán bộ BHXH xuống trực tiếp doanh nghiệp làm việc, khống chế quyền lợi BHXH, phối hợp với chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan để thanh tra, kiểm