Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015-2019, tỉnh Thanh Hóa chứng kiến sự phát triển đa dạng của các loại hình doanh nghiệp, bao gồm doanh nghiệp nhà nước, công ty tư nhân, hợp tác xã và doanh nghiệp cá thể. Theo báo cáo của Cục Quản lý thị trường (QLTT) tỉnh Thanh Hóa, số lượng doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn tăng trưởng ổn định, tuy nhiên, tình trạng vi phạm pháp luật kinh doanh vẫn còn phổ biến, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng giả, hàng cấm và vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao tuân thủ pháp luật trong kinh doanh nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng tuân thủ pháp luật kinh doanh của các doanh nghiệp thuộc địa bàn quản lý của Cục QLTT tỉnh Thanh Hóa trong giai đoạn 2015-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả tuân thủ pháp luật đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh và dịch vụ trên địa bàn tỉnh, với trọng tâm là các doanh nghiệp có vi phạm pháp luật được phát hiện qua các đợt kiểm tra của Cục QLTT.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý nhà nước về thị trường, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Thanh Hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về tuân thủ pháp luật kinh doanh và mô hình quản lý thị trường. Lý thuyết tuân thủ pháp luật kinh doanh tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật của doanh nghiệp, bao gồm lợi ích doanh nghiệp, chất lượng hệ thống pháp luật, trình độ ý thức pháp luật và các cơ chế điều chỉnh xã hội như đạo đức và dư luận xã hội. Mô hình quản lý thị trường được áp dụng để phân tích vai trò của Cục QLTT trong việc giám sát, kiểm tra và hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ pháp luật.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Tuân thủ pháp luật: Hành vi tự giác thực hiện các quy định pháp luật của doanh nghiệp trong hoạt động kinh doanh.
  • Quản lý thị trường: Hoạt động của cơ quan nhà nước nhằm kiểm tra, giám sát và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong kinh doanh.
  • Hỗ trợ pháp lý doanh nghiệp: Các biện pháp tư vấn, tuyên truyền, đào tạo nhằm nâng cao nhận thức và năng lực tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.
  • Vi phạm pháp luật kinh doanh: Các hành vi trái pháp luật như kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu, vi phạm về thuế, an toàn thực phẩm, quyền sở hữu trí tuệ.
  • Cơ chế tự thực hiện pháp luật: Mô hình quản lý trong đó doanh nghiệp chủ động tuân thủ pháp luật, cơ quan quản lý chỉ giám sát và hỗ trợ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và phân tích định lượng, định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ các báo cáo của Cục QLTT tỉnh Thanh Hóa, Cục Thuế, Cục Thống kê, Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh và các tài liệu pháp luật liên quan. Ngoài ra, các tài liệu khoa học, báo cáo ngành và các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước cũng được sử dụng để làm cơ sở lý luận và so sánh.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các doanh nghiệp thuộc địa bàn quản lý của Cục QLTT tỉnh Thanh Hóa có hồ sơ vi phạm pháp luật trong giai đoạn 2015-2019 làm đối tượng phân tích.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu về số vụ vi phạm, số tiền xử phạt và tỷ lệ vi phạm theo từng lĩnh vực; phân tích so sánh để đánh giá mức độ tuân thủ qua các năm; phương pháp kiểm định giả thuyết và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ pháp luật.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2015-2019 và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình vi phạm pháp luật kinh doanh còn phổ biến: Trong giai đoạn 2015-2019, Cục QLTT tỉnh Thanh Hóa đã phát hiện và xử lý khoảng 1.200 vụ vi phạm hành chính liên quan đến kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng giả, hàng cấm và vi phạm về an toàn thực phẩm. Số tiền xử phạt lên đến hàng chục tỷ đồng, với tỷ lệ vi phạm trung bình khoảng 15% trên tổng số doanh nghiệp kiểm tra hàng năm.

  2. Vi phạm tập trung vào các lĩnh vực kinh doanh có điều kiện và dịp lễ, tết: Các doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng hạn chế như thuốc lá, rượu, thực phẩm chức năng và các mặt hàng phục vụ mùa du lịch hè, tết Trung thu có tỷ lệ vi phạm cao hơn, chiếm khoảng 40% tổng số vụ vi phạm được ghi nhận.

  3. Ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp còn hạn chế: Khoảng 30% doanh nghiệp được khảo sát cho biết chưa nhận thức đầy đủ về các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động kinh doanh của mình. Tình trạng chây ỳ, trốn tránh nghĩa vụ thuế và vi phạm các quy định về bảo vệ người tiêu dùng vẫn còn phổ biến.

  4. Hoạt động hỗ trợ pháp lý và tuyên truyền chưa đạt hiệu quả tối ưu: Mặc dù Cục QLTT đã tổ chức nhiều chương trình tuyên truyền, bồi dưỡng kiến thức pháp luật và tư vấn pháp lý cho doanh nghiệp, nhưng chỉ có khoảng 50% doanh nghiệp tham gia các hoạt động này và phần lớn doanh nghiệp chưa áp dụng đầy đủ các kiến thức được truyền đạt vào thực tiễn kinh doanh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng vi phạm pháp luật kinh doanh là do nhận thức pháp luật của doanh nghiệp còn hạn chế, cùng với sự phức tạp và chồng chéo của hệ thống pháp luật hiện hành. So với