Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, đầu tư xây dựng công trình (ĐTXD) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao cơ sở hạ tầng và thúc đẩy phát triển địa phương. Theo báo cáo của ngành, tỷ lệ các dự án đầu tư công bị chậm tiến độ chiếm khoảng 10% tổng số dự án, trong đó nhiều dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước (NSNN) gặp khó khăn do công tác giám sát và đánh giá chưa hiệu quả. Đặc biệt, giai đoạn chuẩn bị đầu tư, mặc dù chi phí thấp hơn so với giai đoạn thực hiện, nhưng lại quyết định chất lượng và hiệu quả toàn bộ dự án. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác giám sát và đánh giá dự án ĐTXD trong giai đoạn này còn nhiều hạn chế, như thiếu cơ chế chính sách cụ thể, năng lực cán bộ yếu, tổ chức chưa đồng bộ, dẫn đến nhiều dự án phải điều chỉnh, kéo dài thời gian và tăng tổng mức đầu tư (TMĐT).

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác giám sát và đánh giá dự án ĐTXD tại Ban Quản lý dự án ĐTXD tỉnh Bắc Giang, với mục tiêu phân tích hiện trạng, nhận diện tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao năng lực giám sát, đánh giá trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Phạm vi nghiên cứu giới hạn các dự án sử dụng vốn NSNN do Ban QLDA tỉnh Bắc Giang làm chủ đầu tư trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý dự án, giảm thiểu rủi ro, đảm bảo dự án hoàn thành đúng tiến độ, chất lượng và hiệu quả đầu tư, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án (QLDA) xây dựng, trong đó nhấn mạnh vai trò của công tác giám sát và đánh giá dự án trong chu trình quản lý dự án. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý dự án xây dựng: Quản lý dự án là quá trình lập kế hoạch, điều phối và giám sát nhằm đảm bảo dự án hoàn thành đúng thời hạn, trong phạm vi ngân sách, đạt yêu cầu kỹ thuật và chất lượng. Chu trình quản lý dự án gồm ba giai đoạn chính: chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư và kết thúc dự án. Giám sát và đánh giá là công cụ quản lý quan trọng xuyên suốt các giai đoạn này.

  2. Lý thuyết năng lực tổ chức và cá nhân trong giám sát, đánh giá dự án: Năng lực được hiểu là sự tổng hợp của kiến thức, kỹ năng và thái độ nhằm thực hiện hiệu quả công việc. Năng lực của tổ chức giám sát dự án phụ thuộc vào cơ cấu tổ chức, đội ngũ cán bộ, kinh nghiệm chuyên môn và tiềm lực kinh tế. Năng lực cá nhân bao gồm trình độ chuyên môn, kỹ năng giao tiếp, phối hợp và kinh nghiệm thực tiễn.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: dự án đầu tư xây dựng (DA ĐTXD), tổng mức đầu tư (TMĐT), giai đoạn chuẩn bị đầu tư, giám sát dự án, đánh giá dự án, Ban Quản lý dự án (BQLDA), chủ đầu tư (CDT).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, bao gồm:

  • Phương pháp kế thừa: Tổng hợp và phân tích các kết quả nghiên cứu đã công bố liên quan đến công tác giám sát, đánh giá dự án ĐTXD.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu thực tế về tiến độ, chất lượng và hiệu quả các dự án do Ban QLDA tỉnh Bắc Giang làm chủ đầu tư trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư.
  • Phương pháp phân tích so sánh: So sánh thực trạng công tác giám sát, đánh giá tại Bắc Giang với các địa phương khác và các tiêu chuẩn pháp luật hiện hành.
  • Phương pháp chuyên gia: Tham khảo ý kiến của các giảng viên, chuyên gia quản lý dự án và cán bộ Ban QLDA để đánh giá năng lực và đề xuất giải pháp.

Nguồn dữ liệu chính gồm báo cáo giám sát dự án, hồ sơ dự án, văn bản pháp luật liên quan (Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng), kết quả khảo sát và phỏng vấn cán bộ Ban QLDA. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ các dự án sử dụng vốn NSNN do Ban QLDA tỉnh Bắc Giang làm chủ đầu tư trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư từ năm 2010 đến 2015, với khoảng 30 dự án được phân tích chi tiết. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm thống kê và phương pháp so sánh định tính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng công tác giám sát, đánh giá dự án tại Ban QLDA Bắc Giang còn nhiều hạn chế: Khoảng 30% dự án không được giám sát đầy đủ trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, dẫn đến nhiều dự án phải điều chỉnh thiết kế, kéo dài tiến độ và tăng TMĐT trung bình 15-20%. Tỷ lệ dự án chậm tiến độ chiếm khoảng 25% tổng số dự án.

  2. Năng lực cán bộ giám sát, đánh giá còn yếu: Chỉ khoảng 60% cán bộ có chứng chỉ nghiệp vụ quản lý dự án phù hợp, nhiều người thiếu kỹ năng phân tích tài chính và đánh giá rủi ro dự án. Đội ngũ cán bộ chưa được đào tạo bài bản, thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong giám sát giai đoạn chuẩn bị đầu tư.

  3. Cơ cấu tổ chức và quy trình giám sát chưa đồng bộ: Ban QLDA chưa xây dựng kế hoạch giám sát chi tiết, chưa có hệ thống thu thập và phân tích dữ liệu hiệu quả. Việc phối hợp giữa các phòng ban và đơn vị tư vấn còn lỏng lẻo, dẫn đến thông tin giám sát không kịp thời và thiếu chính xác.

  4. Chính sách và cơ chế giám sát chưa đầy đủ: Thiếu các quy định cụ thể về trách nhiệm, quyền hạn của các bên liên quan trong giám sát giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Việc áp dụng các văn bản pháp luật còn chưa thống nhất, gây khó khăn trong thực thi.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên là do sự thiếu hụt về nguồn nhân lực chất lượng cao và thiếu sự quan tâm đúng mức của chủ đầu tư đối với công tác giám sát, đánh giá trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này phổ biến ở nhiều địa phương có nguồn lực hạn chế. Việc thiếu kế hoạch giám sát chi tiết và hệ thống thu thập dữ liệu làm giảm khả năng phát hiện sớm các rủi ro, dẫn đến điều chỉnh dự án trong giai đoạn thực hiện, làm tăng chi phí và kéo dài tiến độ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ dự án chậm tiến độ theo năm, bảng so sánh năng lực cán bộ giám sát theo tiêu chuẩn nghiệp vụ, và sơ đồ quy trình giám sát hiện tại của Ban QLDA Bắc Giang. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực và hoàn thiện cơ chế giám sát, đánh giá nhằm đảm bảo hiệu quả đầu tư và phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai kế hoạch giám sát, đánh giá chi tiết cho giai đoạn chuẩn bị đầu tư: Ban QLDA cần thiết lập hệ thống kế hoạch giám sát cụ thể, bao gồm các chỉ tiêu, tiêu chuẩn và phương pháp thu thập dữ liệu. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm 2024, do Ban QLDA chủ trì phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ giám sát, đánh giá thông qua đào tạo chuyên sâu và bồi dưỡng nghiệp vụ: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng phân tích tài chính, đánh giá rủi ro và quản lý dự án cho cán bộ Ban QLDA và các đơn vị liên quan. Mục tiêu đạt 90% cán bộ có chứng chỉ nghiệp vụ phù hợp trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện là Ban QLDA phối hợp với các trường đại học và trung tâm đào tạo chuyên ngành.

  3. Hoàn thiện cơ chế, chính sách và quy trình giám sát, đánh giá dự án: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến giám sát dự án đầu tư xây dựng, đặc biệt là giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Thời gian thực hiện trong năm 2024, phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Xây dựng và các cơ quan chức năng.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát dự án: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý dự án tích hợp chức năng giám sát, đánh giá, giúp thu thập, phân tích và báo cáo dữ liệu kịp thời, chính xác. Thời gian triển khai dự kiến 18 tháng, do Ban QLDA phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Quản lý dự án ĐTXD các tỉnh, thành phố: Giúp nâng cao năng lực tổ chức, quản lý và giám sát dự án, đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư công.

  2. Chủ đầu tư dự án xây dựng sử dụng vốn NSNN: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện quy trình giám sát, đánh giá, giảm thiểu rủi ro và thất thoát vốn đầu tư.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và xây dựng: Hỗ trợ trong việc xây dựng, hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật về quản lý dự án đầu tư xây dựng, tăng cường kiểm soát chất lượng và tiến độ dự án.

  4. Giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên ngành Quản lý xây dựng, Kinh tế xây dựng: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực tiễn công tác giám sát, đánh giá dự án đầu tư xây dựng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác giám sát, đánh giá dự án trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư lại quan trọng?
    Giai đoạn chuẩn bị đầu tư quyết định tính khả thi, chất lượng và hiệu quả của toàn bộ dự án. Giám sát, đánh giá kịp thời giúp phát hiện và xử lý các rủi ro, tránh sai sót, giảm thiểu chi phí phát sinh và đảm bảo dự án thực hiện đúng mục tiêu.

  2. Những khó khăn chính trong công tác giám sát, đánh giá dự án tại các địa phương hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ yếu, thiếu kế hoạch giám sát chi tiết, cơ chế chính sách chưa hoàn chỉnh, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan và hạn chế về công nghệ hỗ trợ quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ giám sát, đánh giá dự án?
    Thông qua đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng nghiệp vụ, trao đổi kinh nghiệm thực tiễn, đồng thời áp dụng các công cụ quản lý hiện đại và xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp, minh bạch.

  4. Cơ cấu tổ chức giám sát dự án nên được xây dựng như thế nào để hiệu quả?
    Cần có bộ máy tổ chức phù hợp, đội ngũ cán bộ có chuyên môn, kinh nghiệm, phân công rõ ràng nhiệm vụ, phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và đơn vị tư vấn, đồng thời có hệ thống báo cáo, phản hồi kịp thời.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò gì trong công tác giám sát, đánh giá dự án?
    Công nghệ giúp thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu nhanh chóng, chính xác, hỗ trợ ra quyết định kịp thời, tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý dự án, giảm thiểu sai sót và gian lận.

Kết luận

  • Giám sát và đánh giá dự án ĐTXD trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư là yếu tố quyết định thành công của dự án, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng và hiệu quả đầu tư.
  • Thực trạng công tác giám sát, đánh giá tại Ban QLDA tỉnh Bắc Giang còn nhiều hạn chế về năng lực cán bộ, cơ cấu tổ chức và cơ chế chính sách.
  • Nghiên cứu đã phân tích kỹ lưỡng các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực giám sát, đánh giá dự án.
  • Các giải pháp tập trung vào xây dựng kế hoạch giám sát chi tiết, đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ chế chính sách và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề nghị Ban QLDA và các cơ quan liên quan triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2025 để nâng cao hiệu quả quản lý dự án, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Hành động tiếp theo: Ban QLDA tỉnh Bắc Giang cần xây dựng kế hoạch triển khai chi tiết các giải pháp, phối hợp với các đơn vị đào tạo và cơ quan quản lý để thực hiện đồng bộ, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ nhằm điều chỉnh kịp thời.