Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 của Việt Nam, việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề, đặc biệt trong các ngành kỹ thuật ứng dụng, trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Ngành công nghệ in, một lĩnh vực truyền thống, đang chuyển hướng mạnh mẽ sang ứng dụng trong các ngành công nghiệp khác, trong đó thiết kế cấu trúc bao bì nổi lên như một xu hướng nghề nghiệp mới. Tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, môn thực tập thiết kế cấu trúc bao bì (TTTKCTBB) được đưa vào chương trình đào tạo nhằm trang bị kỹ năng thiết kế cấu trúc bao bì cho sinh viên ngành in và truyền thông.

Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn TTTKCTBB còn nhiều hạn chế, sinh viên gặp khó khăn trong việc tưởng tượng cấu trúc hộp từ không gian 2D sang 3D, chưa thiết lập được công thức cho các cấu trúc hộp, và khó khăn trong thao tác gấp, dựng hộp từ mãnh bế. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng dạy học môn TTTKCTBB tại Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, nhằm giúp sinh viên khắc phục khó khăn, đạt hiệu quả học tập cao hơn và đáp ứng nhu cầu thực tiễn ngành công nghệ in và bao bì.

Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2015, tập trung tại khoa In và Truyền thông của trường. Việc nâng cao chất lượng dạy học môn TTTKCTBB không chỉ góp phần phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh viên mà còn hỗ trợ nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp in ấn và bao bì trong nước, phù hợp với xu hướng phát triển toàn cầu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết dạy học tích hợp và lý thuyết tư duy kỹ thuật.

  • Lý thuyết dạy học tích hợp nhấn mạnh việc kết hợp giữa lý thuyết và thực hành trong cùng một bài dạy, lấy người học làm trung tâm, định hướng phát triển năng lực thực hiện và sáng tạo của sinh viên. Quan điểm này giúp sinh viên vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống nghề nghiệp thực tế, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy và kỹ năng nghề nghiệp.

  • Lý thuyết tư duy kỹ thuật tập trung vào việc hình thành và phát triển kỹ năng vận dụng tri thức kỹ thuật để giải quyết các vấn đề trong lĩnh vực kỹ thuật. Tư duy kỹ thuật có tính lý thuyết - thực hành, kết hợp giữa hình ảnh trực quan và khái niệm, đồng thời mang tính linh hoạt và thiết thực cao trong môi trường sản xuất và thiết kế bao bì.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  1. Thiết kế cấu trúc bao bì: quá trình tạo ra cấu trúc kiểu dáng bao bì đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và thẩm mỹ.
  2. Tư duy kỹ thuật: kỹ năng vận dụng kiến thức kỹ thuật để giải quyết các bài toán thiết kế cấu trúc bao bì.
  3. Dạy học tích hợp: phương pháp dạy học kết hợp lý thuyết và thực hành nhằm phát triển năng lực toàn diện cho người học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: tổng hợp, phân tích các công trình khoa học, sách chuyên ngành về thiết kế cấu trúc bao bì, tư duy kỹ thuật và dạy học tích hợp để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

  • Phương pháp điều tra, khảo sát: thu thập ý kiến của sinh viên và giảng viên tại khoa In và Truyền thông về thực trạng dạy học môn TTTKCTBB, thái độ học tập, kỹ năng đạt được, khó khăn gặp phải và nhu cầu hình thành tư duy kỹ thuật.

  • Phương pháp toán học thống kê: xử lý dữ liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả các giải pháp đề xuất.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: triển khai áp dụng hệ thống bài tập thực hành theo quan điểm dạy học tích hợp, đánh giá sự thay đổi về thái độ học tập, kỹ năng tư duy kỹ thuật và kết quả học tập của sinh viên qua so sánh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm sinh viên và giảng viên khoa In và Truyền thông, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học tại trường. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ học tập của sinh viên còn hạn chế: Khoảng 60% sinh viên thể hiện thái độ học tập chưa tích cực trong giờ thực hành môn TTTKCTBB, nguyên nhân chủ yếu do khó khăn trong việc tưởng tượng cấu trúc hộp từ 2D sang 3D và thiếu kỹ năng tư duy kỹ thuật.

  2. Mức độ hình thành kỹ năng thực hành chưa đạt yêu cầu: Chỉ khoảng 55% sinh viên đạt được các kỹ năng thực hành cơ bản như vẽ lại cấu trúc hộp, dựng hộp và thiết kế cấu trúc mới. So sánh giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng cho thấy lớp thực nghiệm có tỷ lệ sinh viên đạt kỹ năng tư duy kỹ thuật cao hơn 20%.

  3. Khó khăn chủ yếu của sinh viên: 70% sinh viên gặp khó khăn trong việc thiết lập công thức cho cấu trúc hộp và vận dụng kiến thức kỹ thuật thành phẩm bao bì. Ngoài ra, 65% sinh viên gặp khó khăn trong thao tác gấp, dựng hộp từ mãnh bế.

  4. Hiệu quả của hệ thống bài tập thực hành tích hợp: Sau khi áp dụng hệ thống bài tập thực hành theo quan điểm dạy học tích hợp, kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy mức độ hình thành tư duy kỹ thuật của sinh viên tăng lên đáng kể, với 75% sinh viên đạt mức độ tư duy kỹ thuật tốt, tăng 25% so với trước thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy tư duy kỹ thuật là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn TTTKCTBB. Khó khăn trong việc tưởng tượng cấu trúc hộp từ 2D sang 3D và thiết lập công thức cấu trúc hộp phản ánh sự thiếu hụt kỹ năng tư duy không gian và kỹ thuật của sinh viên. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành, cùng với hệ thống bài tập thực hành được thiết kế bài bản đã giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy kỹ thuật một cách hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả này phù hợp với nhận định rằng dạy học tích hợp và thực hành có vai trò quan trọng trong việc hình thành tư duy kỹ thuật cho người học ngành thiết kế kỹ thuật và công nghiệp. Việc sử dụng phần mềm thiết kế chuyên dụng kết hợp với bài tập thực hành giúp sinh viên nâng cao khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, đồng thời phát triển tư duy sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ sinh viên đạt kỹ năng tư duy kỹ thuật trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng so sánh điểm số giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, minh họa rõ hiệu quả của giải pháp đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thiết kế bài dạy tích hợp theo mô hình năng lực: Giáo viên cần xây dựng bài giảng kết hợp lý thuyết và thực hành, tập trung vào việc hình thành tư duy kỹ thuật cho sinh viên. Mục tiêu bài dạy phải rõ ràng, hướng đến phát triển kỹ năng tư duy không gian, kỹ năng phân tích và tổng hợp. Thời gian thực hiện: áp dụng ngay trong các khóa học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giảng viên khoa In và Truyền thông.

  2. Xây dựng hệ thống bài tập thực hành tích hợp: Phát triển hệ thống bài tập thực hành đa dạng, có tính ứng dụng cao, giúp sinh viên vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống nghề nghiệp thực tế. Hệ thống bài tập cần được cập nhật thường xuyên theo xu hướng công nghệ và nhu cầu thị trường. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: tổ bộ môn và nhóm chuyên trách phát triển chương trình.

  3. Tăng cường sử dụng phần mềm thiết kế chuyên dụng: Đẩy mạnh việc đào tạo và sử dụng phần mềm thiết kế cấu trúc bao bì như ArtiosCAD để hỗ trợ sinh viên trong việc hình dung và thiết kế cấu trúc hộp từ 2D sang 3D. Thời gian thực hiện: triển khai song song với chương trình học. Chủ thể thực hiện: giảng viên và phòng công nghệ thông tin.

  4. Tổ chức các buổi đào tạo, workshop về tư duy kỹ thuật: Tổ chức các buổi tập huấn, workshop nhằm nâng cao kỹ năng tư duy kỹ thuật và tư duy không gian cho sinh viên, đồng thời cập nhật kiến thức mới về công nghệ bao bì. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng học kỳ. Chủ thể thực hiện: khoa In và Truyền thông phối hợp với các chuyên gia ngành.

  5. Đánh giá và điều chỉnh chương trình đào tạo định kỳ: Thiết lập cơ chế đánh giá hiệu quả dạy học môn TTTKCTBB dựa trên kết quả học tập và phản hồi của sinh viên, từ đó điều chỉnh nội dung, phương pháp và công cụ dạy học phù hợp. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: ban giám hiệu và khoa In và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên ngành in và thiết kế bao bì: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến phương pháp giảng dạy môn thực hành thiết kế cấu trúc bao bì, giúp nâng cao hiệu quả đào tạo và phát triển kỹ năng tư duy kỹ thuật cho sinh viên.

  2. Sinh viên ngành in, thiết kế đồ họa và bao bì: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ hơn về các kỹ năng tư duy cần thiết, quy trình thiết kế cấu trúc bao bì, cũng như các phương pháp học tập tích cực để nâng cao năng lực nghề nghiệp.

  3. Nhà quản lý giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Luận văn cung cấp dữ liệu và giải pháp thực tiễn để xây dựng, điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng phát triển ngành công nghiệp in và bao bì, đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.

  4. Chuyên gia và doanh nghiệp trong ngành công nghệ in và bao bì: Nghiên cứu giúp các doanh nghiệp hiểu rõ hơn về yêu cầu kỹ năng và tư duy kỹ thuật của nguồn nhân lực tương lai, từ đó phối hợp với các cơ sở đào tạo để nâng cao chất lượng nhân sự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tư duy kỹ thuật lại quan trọng trong môn thực tập thiết kế cấu trúc bao bì?
    Tư duy kỹ thuật giúp sinh viên vận dụng kiến thức kỹ thuật và hình học không gian để thiết kế cấu trúc bao bì phù hợp với yêu cầu sản xuất và sử dụng. Ví dụ, khả năng tưởng tượng từ 2D sang 3D giúp sinh viên thiết kế hộp chính xác và hiệu quả hơn.

  2. Phương pháp dạy học tích hợp được áp dụng như thế nào trong môn TTTKCTBB?
    Phương pháp này kết hợp lý thuyết và thực hành trong cùng một bài học, tạo điều kiện cho sinh viên vận dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ thực tế, đồng thời phát triển kỹ năng tư duy và sáng tạo.

  3. Sinh viên gặp khó khăn gì phổ biến khi học môn TTTKCTBB?
    Khó khăn chính là việc tưởng tượng cấu trúc hộp từ 2D sang 3D, thiết lập công thức cấu trúc hộp và thao tác gấp, dựng hộp. Những khó khăn này ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và chất lượng sản phẩm thiết kế.

  4. Hệ thống bài tập thực hành tích hợp có tác dụng gì?
    Hệ thống bài tập giúp sinh viên củng cố kiến thức, rèn luyện kỹ năng tư duy kỹ thuật và kỹ năng thực hành, từ đó nâng cao khả năng giải quyết các tình huống nghề nghiệp thực tế.

  5. Làm thế nào để giảng viên có thể nâng cao chất lượng dạy học môn TTTKCTBB?
    Giảng viên nên thiết kế bài giảng tích hợp, sử dụng phần mềm thiết kế chuyên dụng, xây dựng hệ thống bài tập thực hành đa dạng, tổ chức các buổi đào tạo kỹ năng tư duy kỹ thuật và thường xuyên đánh giá, điều chỉnh chương trình đào tạo.

Kết luận

  • Luận văn đã xác định tư duy kỹ thuật là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn thực tập thiết kế cấu trúc bao bì.
  • Thực trạng dạy học hiện tại còn nhiều hạn chế, sinh viên gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức kỹ thuật và tư duy không gian.
  • Giải pháp dạy học tích hợp kết hợp với hệ thống bài tập thực hành được thiết kế bài bản đã nâng cao hiệu quả học tập và kỹ năng tư duy kỹ thuật của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể bao gồm thiết kế bài dạy tích hợp, xây dựng hệ thống bài tập, tăng cường sử dụng phần mềm chuyên dụng và tổ chức đào tạo kỹ năng tư duy kỹ thuật.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai áp dụng giải pháp trong thực tế giảng dạy, đánh giá hiệu quả định kỳ và điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục trong ngành công nghệ in và thiết kế bao bì nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu thị trường lao động trong và ngoài nước.