Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của xã hội hiện đại, việc định hướng giá trị nhân cách cho sinh viên ngành Công tác xã hội trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo ước tính, ngành Công tác xã hội tại Việt Nam mới được chính thức công nhận và đào tạo trong khoảng 20 năm trở lại đây, với sự gia tăng nhanh chóng số lượng sinh viên theo học tại các trường đại học như Đại học Lao động - Xã hội. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng định hướng giá trị nhân cách của sinh viên chuyên ngành Công tác xã hội tại Trường Đại học Lao động - Xã hội, với mục tiêu làm rõ các phẩm chất nhân cách được sinh viên đề cao, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong việc khảo sát nhận thức về các phẩm chất nhân cách cần thiết của sinh viên ngành Công tác xã hội, tập trung vào sinh viên năm thứ hai và năm thứ ba hệ chính quy bậc cao đẳng và đại học, cùng với ý kiến của giảng viên khoa Công tác xã hội. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng hệ thống giá trị nhân cách phù hợp với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đòi hỏi của ngành Công tác xã hội, đồng thời hỗ trợ công tác giáo dục đào tạo tại nhà trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về giá trị, định hướng giá trị và nhân cách, trong đó:

  • Lý thuyết về giá trị và định hướng giá trị: Giá trị được hiểu là những hiện tượng xã hội có ý nghĩa, hữu ích đối với con người, được đánh giá dựa trên các điều kiện xã hội - lịch sử cụ thể. Định hướng giá trị là thái độ lựa chọn và sự điều chỉnh hành vi của cá nhân dựa trên hệ thống giá trị đã nhận thức và lựa chọn. Các lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của định hướng giá trị trong việc hình thành nhân cách và điều chỉnh hành vi xã hội.

  • Lý thuyết về nhân cách: Nhân cách được xem là tổng hợp các đặc điểm tâm lý, phẩm chất đạo đức và năng lực xã hội của cá nhân, phản ánh giá trị xã hội và hành vi xã hội của họ. Nhân cách hình thành và phát triển qua hoạt động, giao tiếp và môi trường xã hội, đặc biệt trong giai đoạn học đại học.

  • Khái niệm định hướng giá trị nhân cách: Là hệ thống giá trị, thang giá trị và thước đo giá trị xã hội được cá nhân nhận thức, đánh giá và lựa chọn, trở thành tiêu chuẩn hướng dẫn suy nghĩ và hành động, đồng thời là mục đích, lý tưởng mà cá nhân hướng tới. Định hướng này bao gồm các phẩm chất đạo đức, chính trị tư tưởng và năng lực nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu của ngành Công tác xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với các bước cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 201 sinh viên chuyên ngành Công tác xã hội (110 sinh viên hệ cao đẳng và 91 sinh viên hệ đại học, năm thứ hai và năm thứ ba) và 20 giảng viên khoa Công tác xã hội tại Trường Đại học Lao động - Xã hội.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên theo lớp và năm học, đảm bảo đại diện cho các nhóm sinh viên khác nhau về hệ đào tạo, giới tính và vùng miền.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng bảng hỏi đánh giá mức độ quan trọng của các phẩm chất nhân cách theo thang điểm 4 mức độ (rất quan trọng đến không quan trọng). Phân tích số liệu bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả (tần suất, giá trị trung bình) và phân tích tương quan thứ hạng Spearman để đánh giá mối quan hệ nhận thức giữa các nhóm khách thể.

  • Timeline nghiên cứu: Giai đoạn nghiên cứu lý luận và xây dựng bảng hỏi từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2007; điều tra thử nghiệm trong tháng 6 năm 2007; điều tra chính thức và xử lý số liệu từ tháng 8 đến tháng 11 năm 2007.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Định hướng giá trị chính trị - tư tưởng: Sinh viên đánh giá cao phẩm chất "đặt lợi ích của đối tượng phục vụ lên hàng đầu" và "chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật" với điểm trung bình 3,3 trên thang 4. Các phẩm chất khác như "đấu tranh với hiện tượng tiêu cực", "thực hiện nội quy nơi làm việc" và "trung thành với lợi ích Tổ quốc" có điểm trung bình khoảng 3,1, cho thấy sự đồng đều trong nhận thức về các giá trị chính trị - tư tưởng.

  2. Định hướng giá trị đạo đức: Các phẩm chất như nhân ái, khoan dung, tương trợ, tinh thần trách nhiệm và trung thực được sinh viên đánh giá là rất quan trọng, với điểm trung bình dao động từ 3,4 đến 3,7. Điều này phản ánh sự thấm nhuần các giá trị truyền thống và đạo đức nghề nghiệp trong quá trình đào tạo.

  3. Định hướng năng lực nghề nghiệp: Sinh viên nhận thức rõ tầm quan trọng của các năng lực chuyên môn và kỹ năng công tác xã hội như khả năng hợp tác, hiểu biết về chuyên môn, kỹ năng lắng nghe tích cực và kỹ năng thu thập, xử lý thông tin, với điểm trung bình từ 3,2 đến 3,6. Đây là cơ sở để phát triển năng lực thực hành nghề nghiệp hiệu quả.

  4. Động cơ lựa chọn ngành Công tác xã hội: Động cơ bên trong như "yêu thích nghề", "muốn giúp đỡ người khác" và "phù hợp với khả năng bản thân" được đánh giá cao hơn động cơ bên ngoài như "thu nhập cao" hay "dễ xin việc", cho thấy sinh viên có định hướng nghề nghiệp dựa trên giá trị nhân văn và sự phù hợp cá nhân.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sinh viên ngành Công tác xã hội tại Trường Đại học Lao động - Xã hội có định hướng giá trị nhân cách tương đối phù hợp với yêu cầu đào tạo và đặc thù nghề nghiệp. Việc đánh giá cao phẩm chất đặt lợi ích đối tượng lên hàng đầu và chấp hành pháp luật phản ánh sự tiếp thu hiệu quả các nội dung giáo dục chính trị - tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp trong chương trình đào tạo.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng phát triển định hướng giá trị cá nhân gắn liền với sự phát triển xã hội và yêu cầu nghề nghiệp chuyên môn. Tuy nhiên, một số sinh viên vẫn chưa có định hướng rõ ràng về năng lực nghề nghiệp, điều này cần được khắc phục thông qua các hoạt động đào tạo thực hành và rèn luyện kỹ năng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện điểm trung bình đánh giá các phẩm chất nhân cách theo từng nhóm (đạo đức, chính trị - tư tưởng, năng lực nghề nghiệp) và bảng so sánh tỷ lệ phần trăm sinh viên lựa chọn các động cơ nghề nghiệp, giúp minh họa rõ nét hơn về mức độ quan trọng và sự ưu tiên của từng giá trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục chính trị - tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp: Nhà trường cần xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu về phẩm chất chính trị, đạo đức nghề nghiệp, đặc biệt nhấn mạnh vai trò của việc đặt lợi ích đối tượng lên hàng đầu, nhằm củng cố nhận thức và thái độ đúng đắn cho sinh viên trong suốt quá trình học tập (thời gian: 1-2 năm, chủ thể: khoa Công tác xã hội).

  2. Phát triển kỹ năng nghề nghiệp thực tiễn: Tăng cường các hoạt động thực hành, thực tập tại các cơ sở công tác xã hội, kết hợp với các khóa đào tạo kỹ năng mềm như giao tiếp, tư vấn, vận động cộng đồng để nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thực hành của sinh viên (thời gian: liên tục trong khóa học, chủ thể: nhà trường và các đối tác thực tập).

  3. Xây dựng hệ thống hỗ trợ tư vấn nghề nghiệp và định hướng cá nhân: Thiết lập các chương trình tư vấn nghề nghiệp, giúp sinh viên nhận thức rõ hơn về năng lực bản thân, động cơ nghề nghiệp và định hướng phát triển cá nhân phù hợp với yêu cầu ngành Công tác xã hội (thời gian: hàng năm, chủ thể: phòng công tác sinh viên và khoa).

  4. Khuyến khích nghiên cứu và phát triển giá trị nghề nghiệp: Tổ chức các hội thảo, tọa đàm về giá trị nghề nghiệp và nhân cách người làm công tác xã hội, tạo điều kiện cho sinh viên và giảng viên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm, từ đó nâng cao nhận thức và trách nhiệm nghề nghiệp (thời gian: định kỳ hàng năm, chủ thể: khoa và các tổ chức nghề nghiệp).

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên ngành Công tác xã hội: Giúp hiểu rõ hơn về các phẩm chất nhân cách cần thiết, từ đó tự đánh giá và điều chỉnh định hướng giá trị cá nhân phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp.

  2. Giảng viên và nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình đào tạo, xây dựng các hoạt động giáo dục giá trị và kỹ năng nghề nghiệp hiệu quả.

  3. Nhà hoạch định chính sách và các tổ chức xã hội: Hỗ trợ trong việc xây dựng các chính sách đào tạo và phát triển nguồn nhân lực công tác xã hội, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ xã hội.

  4. Nhân viên xã hội và chuyên gia trong lĩnh vực phát triển con người: Tham khảo để hiểu rõ hơn về cơ sở lý luận và thực trạng định hướng giá trị nhân cách, từ đó áp dụng vào thực tiễn công tác và phát triển nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Định hướng giá trị nhân cách là gì?
    Định hướng giá trị nhân cách là hệ thống giá trị và tiêu chuẩn mà cá nhân nhận thức, lựa chọn và sử dụng để điều chỉnh suy nghĩ, hành động, phản ánh phẩm chất đạo đức và năng lực xã hội của mình. Ví dụ, sinh viên ngành Công tác xã hội đặt lợi ích đối tượng lên hàng đầu như một giá trị cốt lõi.

  2. Tại sao định hướng giá trị nhân cách quan trọng đối với sinh viên Công tác xã hội?
    Bởi vì nghề Công tác xã hội đòi hỏi người làm phải có phẩm chất đạo đức cao, năng lực chuyên môn và thái độ phục vụ cộng đồng. Định hướng giá trị giúp sinh viên phát triển những phẩm chất này, đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp và xã hội.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi kết hợp với phân tích thống kê toán học (SPSS), phỏng vấn chuyên gia và quan sát thực tế để thu thập và xử lý dữ liệu.

  4. Các phẩm chất nhân cách nào được sinh viên đánh giá cao nhất?
    Sinh viên đánh giá cao các phẩm chất như nhân ái, tinh thần trách nhiệm, đặt lợi ích đối tượng lên hàng đầu và chấp hành pháp luật, thể hiện sự thấm nhuần giá trị đạo đức và chính trị tư tưởng trong đào tạo.

  5. Làm thế nào để nâng cao định hướng giá trị nhân cách cho sinh viên?
    Có thể thực hiện qua việc tăng cường giáo dục chính trị tư tưởng, đào tạo kỹ năng nghề nghiệp thực tiễn, tư vấn nghề nghiệp và tổ chức các hoạt động trao đổi, học hỏi về giá trị nghề nghiệp.

Kết luận

  • Định hướng giá trị nhân cách của sinh viên ngành Công tác xã hội tại Trường Đại học Lao động - Xã hội tương đối phù hợp với yêu cầu đào tạo và đặc thù nghề nghiệp, đặc biệt là các phẩm chất chính trị - tư tưởng và đạo đức nghề nghiệp.
  • Sinh viên đánh giá cao các phẩm chất như đặt lợi ích đối tượng lên hàng đầu, chấp hành pháp luật, nhân ái và năng lực chuyên môn, phản ánh sự tiếp thu hiệu quả chương trình đào tạo.
  • Một số sinh viên còn chưa rõ ràng về định hướng năng lực nghề nghiệp, cần được hỗ trợ và rèn luyện thêm qua thực hành và tư vấn nghề nghiệp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng giáo dục định hướng giá trị nhân cách, bao gồm tăng cường giáo dục chính trị tư tưởng, phát triển kỹ năng thực tiễn, tư vấn nghề nghiệp và tổ chức các hoạt động chuyên môn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các trường đại học khác để có cái nhìn toàn diện hơn về định hướng giá trị nhân cách trong ngành Công tác xã hội.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu này nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực Công tác xã hội chuyên nghiệp, góp phần vào sự phát triển bền vững của xã hội.