Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng sau hơn một thập kỷ triển khai. Tính đến tháng 6 năm 2020, cả nước có khoảng 58,2% xã đạt chuẩn NTM, với 127/664 đơn vị cấp huyện được công nhận đạt chuẩn, chiếm khoảng 19,1%. Huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, với diện tích tự nhiên trên 195 km² và dân số khoảng 160.190 người, đã bắt đầu triển khai xây dựng NTM từ năm 2010. Qua 11 năm, huyện đã có những thay đổi toàn diện về bộ mặt nông thôn, hệ thống hạ tầng kinh tế - xã hội được nâng cấp đồng bộ, thu nhập người dân tăng lên, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như kết cấu hạ tầng chưa đồng bộ, chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm, ô nhiễm môi trường và thu nhập bình quân còn thấp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại huyện Tiên Lãng giai đoạn 2010-2021, phân tích những thuận lợi, khó khăn, tồn tại và đề xuất các giải pháp đẩy mạnh xây dựng NTM đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào huyện Tiên Lãng, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát thực tế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý phát triển kinh tế nông thôn, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Xây dựng NTM là một cuộc cách mạng toàn diện nhằm phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống người dân, phát triển hạ tầng và tổ chức sản xuất theo hướng hiện đại, bền vững.
  • Mô hình quản lý chương trình mục tiêu quốc gia: Tập trung vào vai trò của chính quyền các cấp, sự tham gia của cộng đồng dân cư và các tổ chức chính trị xã hội trong việc tổ chức, chỉ đạo, giám sát và thực hiện các tiêu chí xây dựng NTM.
  • Khái niệm về phát triển bền vững và tái cơ cấu nông nghiệp: Nhấn mạnh sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao năng suất lao động, phát triển sản xuất hàng hóa tập trung, ứng dụng khoa học kỹ thuật và bảo vệ môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn, xây dựng nông thôn mới, tiêu chí NTM (19 tiêu chí quốc gia), vai trò của chính quyền và người dân, huy động nguồn lực, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Chi cục Thống kê huyện Tiên Lãng, các báo cáo của UBND huyện, các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng NTM, kết quả khảo sát nhận thức cán bộ, đảng viên và người dân.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn điểm nghiên cứu tại huyện Tiên Lãng với 20 xã và 1 thị trấn, khảo sát các nhóm đối tượng gồm cán bộ quản lý, người dân và các tổ chức chính trị xã hội.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích SWOT để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức; áp dụng phương pháp chuyên gia để đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 2010-2021, đánh giá kết quả thực hiện, tồn tại và đề xuất phương hướng đến năm 2025, tầm nhìn 2030.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 50 cán bộ và 100 người dân, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kết quả xây dựng NTM tại huyện Tiên Lãng: Đến năm 2021, toàn huyện có 100% xã đã xây dựng quy hoạch NTM được phê duyệt, hệ thống giao thông nông thôn được cứng hóa với tổng chiều dài đường giao thông nông thôn đạt trên 1.000 km, trong đó đường trục chính nội đồng đạt 505,1 km. Tỷ lệ lao động nông nghiệp giảm từ 76,95% năm 2011 xuống còn 58,55% năm 2021, trong khi lao động ngành công nghiệp và thương mại tăng lần lượt lên 29,79% và 11,66%.

  2. Nguồn vốn huy động xây dựng NTM: Tổng nguồn vốn huy động giai đoạn 2011-2021 đạt khoảng 4.439 tỷ đồng, trong đó vốn lồng ghép chiếm 25,34%, vốn doanh nghiệp 23,14%, ngân sách thành phố 18,31%. Nhân dân đóng góp tích cực với hơn 717 tỷ đồng và hiến đất, góp ngày công xây dựng hạ tầng.

  3. Thu nhập và đời sống người dân: Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng từ 22,6 triệu đồng/người/năm năm 2010 lên khoảng 55 triệu đồng/người/năm năm 2019. Tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể nhưng vẫn còn tồn tại ở mức khoảng 5-7% theo ước tính.

  4. Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng: Khoảng 90% cán bộ và 85% người dân nhận thức đúng về mục tiêu xây dựng NTM, tuy nhiên vẫn còn khoảng 8% cán bộ và 48% người dân cho rằng nhà nước là chủ thể chính, chưa phát huy hết vai trò của người dân. Các kênh thông tin hiệu quả gồm hội nghị, tập huấn và phương tiện truyền thông đại chúng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Tiên Lãng đã đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng NTM, đặc biệt là về hạ tầng giao thông, chuyển dịch cơ cấu lao động và huy động nguồn lực. Việc cứng hóa gần 770 km đường giao thông nông thôn và nâng cấp 138 cầu đã tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế và nâng cao đời sống người dân. Thu nhập tăng trưởng ổn định phản ánh hiệu quả của các chính sách phát triển sản xuất và dịch vụ.

Tuy nhiên, một số hạn chế vẫn tồn tại như chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn chậm, sản xuất nông nghiệp chưa bền vững, ô nhiễm môi trường và nhận thức của một bộ phận người dân chưa đầy đủ. So sánh với các huyện lân cận như Vĩnh Bảo, Tiên Lãng có điểm mạnh về huy động nguồn lực và quy hoạch nhưng cần cải thiện hơn nữa công tác tuyên truyền và đổi mới mô hình sản xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện sự chuyển dịch cơ cấu lao động theo ngành qua các năm, bảng tổng hợp nguồn vốn huy động và biểu đồ cột so sánh tỷ lệ hộ nghèo qua các năm. Bảng đánh giá nhận thức cán bộ và người dân cũng giúp minh họa mức độ tham gia cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức

    • Động từ hành động: Tổ chức, phổ biến, đào tạo
    • Mục tiêu: Nâng tỷ lệ người dân nhận thức đúng về vai trò chủ thể xây dựng NTM lên trên 95%
    • Timeline: Triển khai liên tục từ 2023 đến 2025
    • Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức chính trị xã hội, trung tâm văn hóa thông tin
  2. Đa dạng hóa và tăng cường huy động nguồn vốn

    • Động từ hành động: Huy động, phối hợp, ưu tiên
    • Mục tiêu: Tăng nguồn vốn huy động từ doanh nghiệp và nhân dân lên ít nhất 30% tổng vốn đầu tư
    • Timeline: Giai đoạn 2023-2025
    • Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, phòng tài chính kế hoạch, các doanh nghiệp địa phương
  3. Nâng cao chất lượng quy hoạch và phát triển hạ tầng đồng bộ

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh, đầu tư
    • Mục tiêu: 100% xã có quy hoạch NTM được cập nhật phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030
    • Timeline: Hoàn thành trước năm 2024
    • Chủ thể: Phòng kinh tế hạ tầng, UBND xã, các chuyên gia quy hoạch
  4. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp, phát triển sản xuất hàng hóa tập trung

    • Động từ hành động: Xây dựng, hỗ trợ, liên kết
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng sản phẩm nông nghiệp có giá trị gia tăng và sản phẩm OCOP lên 20% diện tích canh tác
    • Timeline: 2023-2025
    • Chủ thể: Phòng nông nghiệp, hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp
  5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển dịch vụ xã hội

    • Động từ hành động: Đào tạo, nâng cao, cải thiện
    • Mục tiêu: Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt trên 60%, nâng cao chất lượng giáo dục, y tế, văn hóa
    • Timeline: 2023-2025
    • Chủ thể: Phòng giáo dục đào tạo, y tế huyện, các tổ chức xã hội

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, chính sách và giải pháp xây dựng NTM tại huyện Tiên Lãng để áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý và chỉ đạo.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, phân bổ nguồn lực, giám sát thực hiện chương trình.
  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học chuyên ngành kinh tế, quản lý phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về xây dựng NTM.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến phát triển nông thôn.
  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, hạ tầng nông thôn

    • Lợi ích: Nắm bắt tiềm năng, cơ hội đầu tư, các chính sách hỗ trợ và nhu cầu phát triển hạ tầng, sản xuất tại địa phương.
    • Use case: Lập dự án đầu tư, hợp tác phát triển sản xuất, dịch vụ.
  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức chính trị xã hội tại địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cơ hội tham gia xây dựng NTM, nâng cao nhận thức và huy động nguồn lực.
    • Use case: Tổ chức phong trào, giám sát thực hiện, đóng góp ý kiến xây dựng chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì và tại sao quan trọng?
    Xây dựng NTM là chương trình phát triển toàn diện kinh tế - xã hội nông thôn nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần người dân. Nó quan trọng vì giúp giảm nghèo, phát triển bền vững, thu hẹp khoảng cách thành thị - nông thôn.

  2. Huyện Tiên Lãng đã đạt được những kết quả gì trong xây dựng NTM?
    Huyện đã hoàn thành 100% xã có quy hoạch NTM, cứng hóa gần 770 km đường giao thông nông thôn, chuyển dịch cơ cấu lao động giảm tỷ lệ nông nghiệp từ 76,95% xuống 58,55%, thu nhập bình quân tăng lên khoảng 55 triệu đồng/người/năm.

  3. Những khó khăn chính trong xây dựng NTM tại Tiên Lãng là gì?
    Bao gồm chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm, sản xuất nông nghiệp chưa bền vững, ô nhiễm môi trường, nhận thức của một bộ phận người dân chưa đầy đủ, nguồn lực đầu tư còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để huy động nguồn lực xây dựng NTM hiệu quả?
    Cần đa dạng hóa nguồn vốn từ ngân sách, doanh nghiệp, nhân dân; tăng cường tuyên truyền, vận động người dân đóng góp; xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng.

  5. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia từ khâu bàn bạc, đóng góp công sức, giám sát đến hưởng thụ thành quả. Sự tham gia tích cực của người dân đảm bảo tính bền vững và hiệu quả của chương trình.

Kết luận

  • Huyện Tiên Lãng đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong xây dựng NTM giai đoạn 2010-2021, đặc biệt về hạ tầng giao thông, chuyển dịch cơ cấu lao động và huy động nguồn lực.
  • Thu nhập người dân tăng lên, đời sống vật chất và tinh thần được cải thiện, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về chuyển dịch kinh tế, môi trường và nhận thức cộng đồng.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm như tăng cường tuyên truyền, đa dạng hóa nguồn vốn, nâng cao chất lượng quy hoạch, tái cơ cấu nông nghiệp và phát triển nguồn nhân lực.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung thực hiện các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030.
  • Kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và người dân để đẩy mạnh xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Tiên Lãng ngày càng giàu đẹp.