Tổng quan nghiên cứu

Ca khúc mang âm hưởng dân ca là một thể loại âm nhạc đặc sắc, kết hợp giữa truyền thống dân gian và kỹ thuật thanh nhạc hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong nền âm nhạc Việt Nam. Theo ước tính, từ những năm 1930 đến nay, số lượng ca khúc mang âm hưởng dân ca đã không ngừng gia tăng, góp phần làm phong phú đời sống âm nhạc và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, việc dạy học thể loại này tại các cơ sở đào tạo thanh nhạc, đặc biệt là ở bậc đại học, vẫn còn nhiều hạn chế về phương pháp và hiệu quả giảng dạy.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học ca khúc mang âm hưởng dân ca cho sinh viên Khoa Thanh nhạc, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội trong giai đoạn 2015-2017. Mục tiêu chính là khảo sát thực trạng, phân tích các đặc điểm âm nhạc của ca khúc mang âm hưởng dân ca, từ đó đề xuất các phương pháp dạy học phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các ca khúc mang âm hưởng dân ca của ba miền Bắc, Trung, Nam, với trọng tâm là hoạt động giảng dạy tại Khoa Thanh nhạc.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc dân tộc, đồng thời góp phần nâng cao kỹ năng biểu diễn và nhận thức thẩm mỹ của sinh viên thanh nhạc. Qua đó, giúp sinh viên không chỉ làm chủ kỹ thuật thanh nhạc mà còn thấm nhuần tinh thần văn hóa dân gian, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển của nền âm nhạc Việt Nam hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết âm nhạc dân gian và lý thuyết phương pháp dạy học thanh nhạc hiện đại.

  1. Lý thuyết âm nhạc dân gian: Dân ca được hiểu là các bài hát truyền thống được lưu truyền qua nhiều thế hệ, không thuộc quyền sở hữu của cá nhân, mang đậm bản sắc văn hóa vùng miền. Ca khúc mang âm hưởng dân ca là sự kết hợp giữa chất liệu dân ca với kỹ thuật sáng tác hiện đại, tạo nên những tác phẩm vừa truyền thống vừa đổi mới. Các khái niệm chính bao gồm: dân ca, ca khúc, ca khúc mang âm hưởng dân ca, các làn điệu dân ca đặc trưng của ba miền Bắc, Trung, Nam.

  2. Lý thuyết phương pháp dạy học thanh nhạc: Tập trung vào việc áp dụng kỹ thuật thanh nhạc phương Tây kết hợp với đặc trưng âm nhạc dân gian Việt Nam trong giảng dạy. Các khái niệm chính gồm: kỹ thuật thanh nhạc (hơi thở, luyến láy, rung láy), phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, nguyên tắc tổ chức hoạt động dạy và học, vai trò của giảng viên và sinh viên trong quá trình đào tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích tổng hợp, so sánh, phỏng vấn và quan sát sư phạm nhằm đánh giá thực trạng dạy học ca khúc mang âm hưởng dân ca tại Khoa Thanh nhạc.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm giáo trình, tài liệu giảng dạy, kết quả phỏng vấn giảng viên và sinh viên, quan sát các buổi học thực tế tại trường.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích đặc điểm âm nhạc của ca khúc mang âm hưởng dân ca, đánh giá phương pháp giảng dạy hiện tại, so sánh với các mô hình đào tạo thanh nhạc trong và ngoài nước.
  • Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2015 đến 2017, tập trung vào quá trình giảng dạy và thực nghiệm phương pháp tại Khoa Thanh nhạc, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Bao gồm 17 giảng viên bộ môn hát Dân gian và sinh viên các khóa thuộc Khoa Thanh nhạc, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng đào tạo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng giảng dạy ca khúc mang âm hưởng dân ca còn nhiều hạn chế: Khoảng 70% giáo trình hiện tại dựa trên chương trình hát cổ điển, chưa có sự phân bổ bài bản và phù hợp cho từng năm học. 30% số ca khúc trong chương trình là ca khúc nước ngoài, làm giảm tính đặc thù dân ca trong đào tạo.

  2. Đội ngũ giảng viên chưa đồng đều về chuyên môn và phương pháp giảng dạy: Trong số 17 giảng viên, chỉ khoảng 40% có nghiên cứu chuyên sâu về kỹ thuật và phương pháp dạy hát ca khúc mang âm hưởng dân ca. Một số giảng viên còn áp dụng kỹ thuật thanh nhạc cổ điển không phù hợp, dẫn đến tình trạng sinh viên hát sai phong cách, thậm chí hỏng giọng.

  3. Sinh viên chưa phát huy được kỹ thuật và nhạc cảm trong thể hiện ca khúc dân ca: Khoảng 35% sinh viên chưa thể hiện đúng âm hưởng vùng miền, có hiện tượng hát sai phong cách, phát âm không chuẩn, ảnh hưởng đến chất lượng biểu diễn và nhận thức văn hóa dân gian.

  4. Phương pháp dạy học hiện tại thiếu tính hệ thống và chưa khai thác triệt để đặc trưng dân ca: Giảng viên thường giao bài hát không phù hợp với trình độ sinh viên, thiếu phân tích sâu sắc về nội dung, phong cách và kỹ thuật biểu diễn ca khúc mang âm hưởng dân ca.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc áp dụng giáo trình hát cổ điển cho bộ môn hát dân gian, thiếu tài liệu chuyên biệt và sự đồng bộ trong chương trình đào tạo. So với một số nghiên cứu trong ngành âm nhạc quốc tế, việc kết hợp kỹ thuật thanh nhạc hiện đại với âm nhạc dân gian đòi hỏi sự linh hoạt và sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, điều mà hiện nay Khoa Thanh nhạc chưa thực sự phát huy.

Việc sinh viên chưa thể hiện đúng phong cách dân ca cũng phản ánh sự thiếu hụt trong việc truyền đạt kiến thức về văn hóa, ngôn ngữ và đặc trưng vùng miền trong quá trình học. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên thể hiện đúng phong cách dân ca theo từng vùng miền có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy phù hợp, đồng thời nâng cao năng lực chuyên môn cho giảng viên. Điều này không chỉ giúp bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc dân tộc mà còn nâng cao chất lượng đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt cho ca khúc mang âm hưởng dân ca: Thiết kế giáo trình phân bổ bài hát theo từng năm học, đảm bảo phù hợp với trình độ và khả năng của sinh viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ ca khúc mang âm hưởng dân ca trong chương trình lên ít nhất 60% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ bộ môn hát Dân gian.

  2. Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật thanh nhạc kết hợp đặc trưng dân ca, phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, nhằm nâng cao trình độ chuyên môn cho 100% giảng viên bộ môn hát Dân gian.

  3. Phát triển hệ thống tài liệu, giáo trình và tư liệu tham khảo phong phú, chuẩn mực: Biên soạn và cập nhật tài liệu chuyên sâu về ca khúc mang âm hưởng dân ca của các vùng miền, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong việc cung cấp tài liệu điện tử cho sinh viên. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng.

  4. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy sinh viên làm trung tâm: Khuyến khích sinh viên tự nghiên cứu, thực hành và sáng tạo trong quá trình học, tăng cường hoạt động biểu diễn thực nghiệm và phản hồi liên tục. Chủ thể thực hiện: Giảng viên bộ môn và sinh viên, triển khai ngay trong các học kỳ tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên thanh nhạc và bộ môn hát Dân gian: Nhận được các phương pháp giảng dạy chuyên sâu, phù hợp với đặc trưng ca khúc mang âm hưởng dân ca, giúp nâng cao hiệu quả đào tạo.

  2. Sinh viên ngành thanh nhạc: Hỗ trợ hiểu rõ hơn về kỹ thuật, phong cách và văn hóa dân ca, từ đó phát triển kỹ năng biểu diễn và nhận thức thẩm mỹ.

  3. Nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian và âm nhạc Việt Nam: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về sự kết hợp giữa âm nhạc dân gian và kỹ thuật thanh nhạc hiện đại, làm tài liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ sở đào tạo nghệ thuật và văn hóa: Áp dụng các đề xuất và phương pháp nghiên cứu để cải tiến chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng giảng dạy và bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ca khúc mang âm hưởng dân ca là gì?
    Ca khúc mang âm hưởng dân ca là những bài hát được sáng tác dựa trên chất liệu âm nhạc dân gian Việt Nam, kết hợp giữa các làn điệu dân ca truyền thống và kỹ thuật sáng tác hiện đại, tạo nên tác phẩm vừa mang tính dân tộc vừa phù hợp với phong cách biểu diễn chuyên nghiệp.

  2. Tại sao cần phương pháp dạy học riêng cho ca khúc mang âm hưởng dân ca?
    Vì ca khúc mang âm hưởng dân ca có đặc trưng kỹ thuật và phong cách biểu diễn khác biệt so với các thể loại thanh nhạc khác, đòi hỏi giảng viên phải áp dụng phương pháp phù hợp để sinh viên hiểu và thể hiện đúng bản sắc vùng miền, tránh sai lệch về kỹ thuật và phong cách.

  3. Những khó khăn chính trong dạy học ca khúc mang âm hưởng dân ca hiện nay là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu giáo trình chuyên biệt, giảng viên chưa đồng đều về chuyên môn, sinh viên chưa phát huy được kỹ thuật và nhạc cảm, cũng như việc lựa chọn bài hát chưa phù hợp với trình độ sinh viên, dẫn đến hiệu quả giảng dạy chưa cao.

  4. Làm thế nào để kiểm soát hơi thở hiệu quả khi hát ca khúc mang âm hưởng dân ca?
    Phương pháp kiểm soát hơi thở hiệu quả là sử dụng kiểu thở ngực dưới kết hợp bụng, giúp lấy hơi sâu, tạo cột hơi liên tục và ổn định, hỗ trợ cho việc thể hiện các kỹ thuật luyến láy, rung láy đặc trưng của dân ca, đồng thời bảo vệ giọng hát khỏi bị tổn thương.

  5. Phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm được áp dụng như thế nào trong đào tạo thanh nhạc?
    Phương pháp này tập trung vào việc tạo điều kiện cho sinh viên tự chủ trong học tập, phát huy khả năng sáng tạo và nhạc cảm, giảng viên đóng vai trò hỗ trợ, hướng dẫn và đánh giá khách quan, giúp sinh viên phát triển toàn diện kỹ năng và nhận thức âm nhạc.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ vai trò và đặc điểm của ca khúc mang âm hưởng dân ca trong đào tạo thanh nhạc chuyên nghiệp tại Khoa Thanh nhạc, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội.
  • Thực trạng giảng dạy còn nhiều hạn chế về chương trình, phương pháp và năng lực giảng viên, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo.
  • Đề xuất các phương pháp dạy học kết hợp kỹ thuật thanh nhạc hiện đại với đặc trưng dân ca, lấy người học làm trung tâm nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.
  • Khuyến nghị xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt, bồi dưỡng giảng viên và phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp.
  • Tiếp tục nghiên cứu và thực nghiệm các phương pháp mới trong đào tạo thanh nhạc để bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc dân tộc trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo và giảng viên cần triển khai ngay các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học ca khúc mang âm hưởng dân ca, đồng thời khuyến khích sinh viên chủ động học tập và sáng tạo trong lĩnh vực này.