Tổng quan nghiên cứu

Dự án đầu tư xây dựng và kinh doanh hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ có tổng diện tích khoảng 50 ha, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc với vị trí địa lý thuận lợi, gần các tuyến giao thông quan trọng như cao tốc Hà Nội - Lào Cai và các tuyến tỉnh lộ. Thanh Ba là huyện miền núi có nền công nghiệp phát triển từ những năm 1960, với các ngành chủ lực như sản xuất rượu, bia, chế biến chè và vật liệu xây dựng. Tốc độ tăng trưởng kinh tế xã hội của huyện đã có chuyển biến mạnh mẽ, trong đó tỷ trọng ngành công nghiệp tăng nhanh, góp phần đưa Thanh Ba trở thành một trong những huyện phát triển công nghiệp của vùng Tây Bắc tỉnh Phú Thọ.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tổng hợp tác động môi trường của dự án trên cơ sở phân tích hiện trạng môi trường nền, dự báo các tác động trong các giai đoạn chuẩn bị, thi công và vận hành dự án, từ đó đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực và phát huy tác động tích cực. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 12/2018 đến tháng 10/2019, tập trung tại khu vực xã Chí Tiên và xã Sơn Cương, huyện Thanh Ba.

Ý nghĩa của nghiên cứu nằm ở việc cung cấp luận cứ khoa học cho các cơ quan quản lý trong việc phê duyệt và giám sát dự án, đồng thời góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường tại địa phương. Qua đó, dự án hướng tới phát triển cụm công nghiệp hiện đại, thân thiện môi trường, phù hợp với quy hoạch phát triển của tỉnh Phú Thọ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được áp dụng phổ biến trên thế giới và tại Việt Nam. ĐTM được hiểu là quá trình phân tích, dự báo các ảnh hưởng của dự án đến môi trường tự nhiên và xã hội, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực. Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2014 và các văn bản pháp luật liên quan là cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác ĐTM.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Đánh giá tác động môi trường (ĐTM): Quá trình phân tích, dự báo và đề xuất giải pháp bảo vệ môi trường trong quá trình thực hiện dự án.
  • Sức chịu tải môi trường: Khả năng môi trường khu vực dự án chịu đựng các tác động mà không bị suy thoái.
  • Hệ số ô nhiễm: Thước đo mức độ phát thải các chất ô nhiễm từ các hoạt động sản xuất, vận chuyển.
  • Quy trình ĐTM: Bao gồm các bước sàng lọc, xác định phạm vi, phân tích tác động, đề xuất biện pháp giảm thiểu, giám sát và thẩm định.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng đa dạng các phương pháp khoa học nhằm đảm bảo tính chính xác và toàn diện:

  • Phương pháp thống kê: Thu thập và xử lý số liệu về điều kiện kinh tế - xã hội, môi trường nền và dự báo tác động.
  • Phương pháp lập bảng liệt kê và ma trận: Xác định và thống kê các tác động môi trường, kinh tế, xã hội liên quan đến các hoạt động dự án.
  • Phương pháp mạng lưới: Phân tích các tác động trực tiếp, gián tiếp và tương tác giữa các yếu tố môi trường và xã hội.
  • Phương pháp chỉ số môi trường: Đánh giá các chỉ số môi trường nền như chất lượng không khí, nước, đất để làm cơ sở so sánh.
  • Phương pháp so sánh: So sánh số liệu quan trắc với các tiêu chuẩn Việt Nam hiện hành.
  • Phương pháp đánh giá nhanh dựa trên hệ số ô nhiễm: Dự báo tải lượng các chất ô nhiễm phát sinh từ hoạt động dự án dựa trên hệ số ô nhiễm của WHO và Ngân hàng Thế giới.
  • Phương pháp điều tra xã hội học: Phỏng vấn 161 hộ dân tại hai xã Chí Tiên và Sơn Cương để thu thập ý kiến về tác động dự án.
  • Phương pháp lấy và phân tích mẫu môi trường: Thu thập mẫu không khí, nước mặt, đất tại nhiều vị trí trong và xung quanh khu vực dự án, phân tích tại phòng thí nghiệm theo tiêu chuẩn Việt Nam.

Cỡ mẫu môi trường gồm 6 điểm lấy mẫu không khí, 2 điểm lấy mẫu nước mặt và 1 điểm lấy mẫu đất. Phương pháp chọn mẫu đảm bảo đại diện cho các khu vực chịu tác động khác nhau. Phân tích số liệu được thực hiện bằng các công cụ thống kê và so sánh với các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng môi trường nền:

    • Chất lượng không khí tại 6 điểm lấy mẫu đều nằm trong giới hạn cho phép theo QCVN 05:2013/BTNMT và QCVN 26:2010/BTNMT. Ví dụ, nồng độ SO2 dao động từ 0,079 đến 0,112 mg/m³, thấp hơn giới hạn 0,35 mg/m³.
    • Chất lượng nước mặt tại 2 điểm lấy mẫu đạt các tiêu chuẩn QCVN 08-MT:2015/BTNMT, với pH khoảng 6,8 - 6,9, DO trên 5 mg/l, COD dưới 18 mg/l.
    • Môi trường đất không có dấu hiệu ô nhiễm kim loại nặng, các chỉ tiêu như Cu, Pb, Cd, Zn đều dưới ngưỡng cho phép theo QCVN 03-MT:2015/BTNMT.

  2. Tác động trong giai đoạn chuẩn bị dự án:

    • Việc giải phóng mặt bằng chiếm khoảng 50 ha đất, trong đó 58,81% là đất trồng cây lâm nghiệp và 35,48% đất nông nghiệp, ảnh hưởng đến sinh kế của 161 hộ dân.
    • Tải lượng ô nhiễm không khí do vận chuyển gỗ củi phát quang ước tính: SO2 khoảng 1,64 mg/s, NOx 4,51 mg/s, CO 2,29 mg/s, VOC 0,99 mg/s.
    • Tiếng ồn do máy móc và vận chuyển trong giai đoạn này dao động từ 51,3 đến 58,9 dBA, thấp hơn mức giới hạn 70 dBA.

  3. Tác động trong giai đoạn thi công xây dựng:

    • Khối lượng san nền khoảng 2.273,59 m³, phát sinh bụi và khí thải từ máy móc, xe tải.
    • Tải lượng khí thải từ các thiết bị thi công được dự báo dựa trên hệ số phát thải, trong đó khí NOx và CO là các chất ô nhiễm chính.
    • Nồng độ bụi lơ lửng trong không khí dao động từ 0,108 đến 0,145 mg/m³, dưới ngưỡng 0,3 mg/m³ cho phép.

  4. Tác động trong giai đoạn vận hành dự án:

    • Dự kiến phát sinh nước thải công nghiệp và sinh hoạt với công suất trạm xử lý nước thải 1.500 m³/ngày đêm.
    • Tải lượng các chất ô nhiễm trong nước thải được kiểm soát theo quy chuẩn QCVN 40:2011/BTNMT.
    • Dự báo phát thải khí thải công nghiệp và tiếng ồn trong giới hạn cho phép, không gây ảnh hưởng lớn đến môi trường xung quanh.

Thảo luận kết quả

Kết quả quan trắc và đánh giá cho thấy môi trường nền khu vực dự án hiện trạng tốt, chưa bị ô nhiễm nghiêm trọng, sức chịu tải môi trường tương đối cao. Các tác động tiêu cực trong giai đoạn chuẩn bị và thi công chủ yếu liên quan đến bụi, khí thải từ vận chuyển và máy móc, tiếng ồn và ảnh hưởng xã hội do thu hồi đất.

So sánh với các nghiên cứu tương tự tại các cụm công nghiệp khác trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, mức độ ô nhiễm dự báo của dự án Bãi Ba - Đông Thành nằm trong giới hạn kiểm soát, nhờ quy hoạch hợp lý và áp dụng các biện pháp giảm thiểu. Việc bố trí trạm xử lý nước thải tập trung và hệ thống thoát nước đồng bộ góp phần hạn chế ô nhiễm nguồn nước.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các cơ quan quản lý và chủ đầu tư có thể điều chỉnh phương án thi công, vận hành nhằm giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời đảm bảo phát triển kinh tế xã hội bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ nồng độ chất ô nhiễm không khí, bảng so sánh chỉ tiêu môi trường nền và sau dự án, cũng như ma trận tác động môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện các biện pháp giảm thiểu bụi và khí thải trong giai đoạn thi công:

    • Phun nước định kỳ tại các khu vực thi công và đường vận chuyển.
    • Sử dụng máy móc, thiết bị đạt tiêu chuẩn khí thải hiện hành.
    • Thời gian thi công hạn chế vào giờ cao điểm để giảm tiếng ồn ảnh hưởng dân cư.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và nhà thầu thi công, trong vòng 12 tháng thi công.

  2. Xây dựng và vận hành hiệu quả trạm xử lý nước thải:

    • Đảm bảo công suất xử lý 1.500 m³/ngày đêm, đạt quy chuẩn QCVN 40:2011/BTNMT.
    • Giám sát chất lượng nước thải định kỳ, xử lý kịp thời các sự cố.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư và đơn vị vận hành trạm, liên tục trong suốt thời gian dự án hoạt động.

  3. Tổ chức đào tạo, hỗ trợ chuyển đổi nghề cho người dân bị ảnh hưởng:

    • Tổ chức các lớp đào tạo nghề, tư vấn việc làm cho 161 hộ dân bị thu hồi đất.
    • Hỗ trợ tạo việc làm trong các doanh nghiệp tại cụm công nghiệp.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện Thanh Ba phối hợp với chủ đầu tư, trong vòng 6 tháng đầu sau giải phóng mặt bằng.

  4. Thiết lập hệ thống giám sát môi trường liên tục:

    • Lắp đặt các trạm quan trắc không khí, tiếng ồn, nước thải để theo dõi tác động môi trường.
    • Báo cáo định kỳ cho cơ quan quản lý nhà nước.
    • Chủ thể thực hiện: Chủ đầu tư phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường, liên tục trong suốt quá trình vận hành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và quy hoạch:

    • Sử dụng luận văn làm cơ sở khoa học để thẩm định, phê duyệt dự án, giám sát thực hiện các biện pháp bảo vệ môi trường.

  2. Chủ đầu tư và nhà thầu thi công cụm công nghiệp:

    • Áp dụng các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường, tổ chức quản lý dự án hiệu quả, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành khoa học môi trường:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tế và kết quả đánh giá tác động môi trường trong bối cảnh cụm công nghiệp tại vùng trung du miền núi.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại địa phương:

    • Hiểu rõ các tác động của dự án đến môi trường và đời sống, từ đó tham gia giám sát và phản hồi kịp thời các vấn đề phát sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) là gì và tại sao quan trọng?
    ĐTM là quá trình phân tích, dự báo ảnh hưởng của dự án đến môi trường và đề xuất biện pháp giảm thiểu. Nó giúp đảm bảo phát triển bền vững, cân bằng giữa kinh tế và bảo vệ môi trường.

  2. Dự án cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành có ảnh hưởng gì đến môi trường không khí?
    Kết quả quan trắc cho thấy các chỉ tiêu khí thải như SO2, NO2, CO đều nằm trong giới hạn cho phép. Tuy nhiên, trong giai đoạn thi công cần áp dụng biện pháp giảm bụi và khí thải để hạn chế ô nhiễm.

  3. Người dân bị thu hồi đất sẽ được hỗ trợ như thế nào?
    Có kế hoạch đào tạo nghề, tạo việc làm trong cụm công nghiệp và hỗ trợ chuyển đổi sinh kế nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến đời sống người dân.

  4. Phương pháp lấy mẫu môi trường được thực hiện như thế nào?
    Mẫu không khí, nước mặt và đất được lấy tại nhiều vị trí đại diện trong và xung quanh dự án, phân tích theo tiêu chuẩn Việt Nam để đánh giá hiện trạng môi trường nền.

  5. Các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường được đề xuất là gì?
    Bao gồm phun nước chống bụi, sử dụng thiết bị đạt chuẩn khí thải, xây dựng trạm xử lý nước thải hiệu quả, giám sát môi trường liên tục và hỗ trợ cộng đồng địa phương.

Kết luận

  • Dự án cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành có vị trí thuận lợi, quy mô khoảng 50 ha, phù hợp với định hướng phát triển kinh tế xã hội của huyện Thanh Ba và tỉnh Phú Thọ.
  • Hiện trạng môi trường nền khu vực dự án đạt tiêu chuẩn, chưa có dấu hiệu ô nhiễm nghiêm trọng, sức chịu tải môi trường tương đối tốt.
  • Các tác động tiêu cực chủ yếu phát sinh trong giai đoạn chuẩn bị và thi công, liên quan đến bụi, khí thải và ảnh hưởng xã hội do thu hồi đất.
  • Đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường và hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng nhằm đảm bảo phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý, giám sát và phát triển cụm công nghiệp, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Next steps: Triển khai các biện pháp giảm thiểu, thiết lập hệ thống giám sát môi trường và tổ chức đào tạo nghề cho người dân trong vòng 12 tháng tới. Chủ đầu tư và các cơ quan liên quan cần phối hợp chặt chẽ để đảm bảo hiệu quả thực hiện.

Call to action: Các bên liên quan nên áp dụng nghiêm túc các khuyến nghị trong luận văn để bảo vệ môi trường và phát triển bền vững cụm công nghiệp Bãi Ba - Đông Thành.