Tổng quan nghiên cứu

Dự án xây dựng đường 991B tại huyện Tân Thành, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu là một công trình giao thông cấp II có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và khu vực lân cận. Với tổng diện tích thu hồi đất lên đến hơn 305.000 m², dự án ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của 124 hộ dân, trong đó 100 hộ được tái định cư tại khu tái định cư Mỹ Xuân. Việc thu hồi đất và tái định cư đã tạo ra nhiều thay đổi về điều kiện sống, việc làm và thu nhập của người dân. Tuy nhiên, các vấn đề về ổn định sinh kế, chuyển đổi nghề nghiệp, chất lượng dịch vụ xã hội và hỗ trợ từ chính quyền vẫn còn nhiều hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sinh kế của các hộ dân bị ảnh hưởng bởi dự án, xác định các yếu tố tác động đến sinh kế sau tái định cư, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và ổn định sinh kế bền vững cho người dân. Nghiên cứu tập trung khảo sát 40 hộ gia đình tại khu tái định cư Mỹ Xuân, sử dụng số liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập trong giai đoạn 2017-2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tái định cư không chỉ cho dự án đường 991B mà còn cho các dự án phát triển khác trên địa bàn tỉnh và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung phân tích sinh kế bền vững của Bộ Phát triển Quốc tế Vương quốc Anh (DFID, 1999), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các tài sản (vốn con người, vốn tự nhiên, vốn xã hội, vốn vật chất và vốn tài chính), các hoạt động và khả năng tiếp cận nguồn lực nhằm đảm bảo cuộc sống. Sinh kế bền vững là khả năng đối phó và phục hồi trước các cú sốc, duy trì và tăng cường năng lực và tài sản mà không làm suy giảm nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nguồn vốn con người: kỹ năng, sức khỏe, trình độ học vấn và khả năng lao động.
  • Nguồn vốn tự nhiên: đất đai, nước, tài nguyên thiên nhiên phục vụ sản xuất.
  • Nguồn vốn xã hội: các mối quan hệ, mạng lưới xã hội, tổ chức đoàn thể.
  • Nguồn vốn vật chất: nhà cửa, cơ sở hạ tầng, thiết bị sản xuất.
  • Nguồn vốn tài chính: tiền mặt, tiết kiệm, khả năng vay vốn.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các lý thuyết về bồi thường, tái định cư và chuyển đổi nghề nghiệp nhằm đánh giá toàn diện tác động của dự án đến sinh kế người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra 40 hộ gia đình tái định cư tại khu Mỹ Xuân bằng bảng hỏi chi tiết gồm 5 phần: thông tin cá nhân, tài sản sinh kế, chiến lược sinh kế, sự hỗ trợ của chính quyền và đề xuất ý kiến. Đồng thời, phỏng vấn sâu một số chuyên gia và cán bộ quản lý dự án để bổ sung thông tin.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, quyết định của UBND tỉnh, báo cáo của Ban Quản lý dự án và các tài liệu liên quan đến chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Mẫu nghiên cứu gồm 40 hộ được chọn ngẫu nhiên từ tổng số 100 hộ tái định cư, đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel với các phương pháp thống kê mô tả và so sánh trước – sau nhằm đánh giá sự thay đổi về sinh kế, thu nhập, việc làm và điều kiện sống của người dân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Điều kiện nhà ở và tài sản vật chất được cải thiện rõ rệt: 62,5% hộ dân có nhà kiên cố, 35% nhà bán kiên cố, chỉ 2,5% còn ở nhà tạm. Diện tích đất ở được quy hoạch từ 100 đến 200 m². Số lượng tài sản gia đình tăng từ trung bình 3 lên 8 loại, bao gồm tivi, xe máy, tủ lạnh, máy vi tính...

  2. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật được đánh giá tốt nhưng dịch vụ xã hội còn hạn chế: 87,5% hộ đánh giá chất lượng đường giao thông rất tốt, 90% đồng ý hệ thống điện ổn định, nước sạch đầy đủ và giá cả hợp lý. Tuy nhiên, 87,5% hộ không được cung cấp đường truyền internet; trường học chỉ có cấp 1 và 2, chưa có cấp 3; chất lượng y tế và vệ sinh môi trường chưa đáp ứng yêu cầu.

  3. Nguồn vốn tự nhiên bị suy giảm nghiêm trọng: 82,5% hộ không còn hoạt động sản xuất nông nghiệp, diện tích chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản bị thu hẹp đáng kể so với trước khi thu hồi đất.

  4. Nguồn vốn tài chính và khả năng vay vốn hạn chế: Trung bình vốn tự có khoảng 6 triệu đồng/hộ; 70% hộ không vay vốn do khó tiếp cận hoặc lo ngại khả năng trả nợ; 30% hộ vay vốn ngân hàng với lãi suất 6,5%/năm chủ yếu để mua sắm thiết bị sản xuất và đầu tư kinh doanh.

  5. Nguồn vốn xã hội giảm sút, ít tham gia tổ chức đoàn thể: 92,5% hộ không tham gia tổ chức chính trị - xã hội; 57,5% không tham gia tổ chức tôn giáo; 87,5% không làm việc tại cơ quan chính quyền. 82,5% hộ đánh giá vốn xã hội của mình kém đi so với trước.

  6. Chiến lược sinh kế thay đổi, việc làm không ổn định: 75% hộ chuyển đổi nghề nghiệp do mất đất sản xuất; thu nhập bình quân ngành công nhân cao nhất (5,4 triệu đồng/tháng), kinh doanh mua bán nhỏ 3,8 triệu đồng, nuôi trồng thủy sản 3,1 triệu đồng, ngành nghề khác 2,8 triệu đồng. Tuy nhiên, chỉ 50% hộ có lao động ổn định, nhiều hộ gặp khó khăn do thiếu kỹ năng, vốn và định hướng nghề nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù điều kiện vật chất và cơ sở hạ tầng kỹ thuật được cải thiện sau tái định cư, nhưng sinh kế của người dân lại bị suy giảm do mất đất sản xuất, thiếu việc làm ổn định và giảm nguồn vốn xã hội. Việc chuyển đổi nghề nghiệp gặp nhiều khó khăn do trình độ lao động thấp, thiếu vốn và hỗ trợ chưa kịp thời. So với các nghiên cứu trước đây về tác động của thu hồi đất tại các địa phương khác, tình trạng mất ổn định sinh kế và giảm vốn xã hội là phổ biến, đặc biệt ở các vùng nông thôn chuyển đổi sang công nghiệp hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố diện tích đất ở, bảng so sánh thu nhập các ngành nghề, biểu đồ tỷ lệ lao động ổn định trước và sau tái định cư, cũng như bảng đánh giá chất lượng dịch vụ xã hội tại khu tái định cư. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự thay đổi về điều kiện sống và sinh kế của người dân.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, đào tạo kỹ năng và phát triển vốn xã hội nhằm nâng cao khả năng thích nghi và ổn định sinh kế cho người dân bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp: Cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động địa phương, tập trung vào kỹ năng thực hành và quản lý kinh doanh nhỏ. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động có việc làm ổn định lên ít nhất 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện là UBND huyện phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề và doanh nghiệp địa phương.

  2. Phát triển cơ sở hạ tầng xã hội tại khu tái định cư: Xây dựng trường học cấp 3, nâng cao chất lượng y tế và hoàn thiện hệ thống chợ, trung tâm thương mại để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và học tập của người dân. Thời gian thực hiện trong 3 năm, do UBND tỉnh và các sở ngành liên quan đảm nhiệm.

  3. Hỗ trợ tiếp cận vốn vay ưu đãi và tư vấn tài chính: Thiết lập các chương trình vay vốn với lãi suất thấp, thủ tục đơn giản, đồng thời cung cấp tư vấn quản lý tài chính cho các hộ dân nhằm phát triển sản xuất kinh doanh. Mục tiêu tăng tỷ lệ hộ vay vốn lên 50% trong 1 năm. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  4. Khuyến khích phát triển vốn xã hội và tổ chức cộng đồng: Tăng cường tuyên truyền, vận động người dân tham gia các tổ chức chính trị - xã hội, đoàn thể để mở rộng mạng lưới hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm và nâng cao sức mạnh cộng đồng. Mục tiêu tăng tỷ lệ tham gia lên 50% trong 2 năm. Chủ thể là các tổ chức đoàn thể địa phương và UBND xã.

  5. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư hạ tầng internet và các phương tiện truyền thông để người dân dễ dàng tiếp cận thông tin, nâng cao nhận thức và khả năng kết nối với thị trường lao động. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển đô thị: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, đảm bảo quyền lợi và sinh kế bền vững cho người dân bị ảnh hưởng bởi các dự án phát triển.

  2. Các tổ chức đào tạo nghề và phát triển nguồn nhân lực: Tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thực tế của người dân tái định cư, nâng cao hiệu quả chuyển đổi nghề nghiệp.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, phát triển nông thôn và kinh tế xã hội: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết về sinh kế bền vững, giúp mở rộng hiểu biết và phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư: Áp dụng các giải pháp đề xuất để hỗ trợ người dân trong việc ổn định cuộc sống, phát triển sinh kế và tăng cường vốn xã hội tại các khu tái định cư.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự án đường 991B ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế người dân?
    Dự án thu hồi hơn 305.000 m² đất, ảnh hưởng đến 124 hộ dân, trong đó 100 hộ tái định cư. Người dân mất đất sản xuất, dẫn đến giảm nguồn vốn tự nhiên và thay đổi nghề nghiệp, nhiều hộ gặp khó khăn trong việc tìm việc làm ổn định.

  2. Chính sách bồi thường và hỗ trợ hiện tại có hiệu quả không?
    Chính sách bồi thường bằng tiền và hỗ trợ tái định cư đã cải thiện điều kiện nhà ở và tài sản vật chất. Tuy nhiên, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm chưa đáp ứng kịp thời, dẫn đến nhiều hộ không có việc làm ổn định.

  3. Người dân có được tiếp cận các dịch vụ xã hội đầy đủ tại khu tái định cư không?
    Cơ sở hạ tầng kỹ thuật như điện, nước, giao thông được cải thiện tốt. Tuy nhiên, dịch vụ xã hội như trường học cấp 3, y tế chất lượng cao, internet và chợ vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

  4. Làm thế nào để người dân có thể tiếp cận vốn vay phát triển sản xuất?
    Hiện có 30% hộ vay vốn ngân hàng với lãi suất 6,5%/năm, chủ yếu để đầu tư sản xuất. Tuy nhiên, nhiều hộ gặp khó khăn do thủ tục phức tạp và lo ngại khả năng trả nợ. Cần có chương trình vay ưu đãi và tư vấn tài chính phù hợp.

  5. Các giải pháp nào giúp ổn định sinh kế cho người dân tái định cư?
    Đào tạo nghề phù hợp, phát triển cơ sở hạ tầng xã hội, hỗ trợ vay vốn ưu đãi, tăng cường vốn xã hội qua tổ chức cộng đồng và cải thiện hạ tầng thông tin là những giải pháp thiết thực giúp người dân ổn định và nâng cao sinh kế.

Kết luận

  • Trình độ dân trí và kỹ năng nghề nghiệp của người dân tái định cư còn thấp, ảnh hưởng đến khả năng chuyển đổi nghề và ổn định việc làm.
  • Điều kiện nhà ở, tài sản vật chất và cơ sở hạ tầng kỹ thuật được cải thiện rõ rệt sau tái định cư.
  • Nguồn vốn tự nhiên và vốn xã hội bị suy giảm nghiêm trọng, gây khó khăn cho sinh kế bền vững.
  • Thu nhập và việc làm không ổn định, nhiều hộ chuyển đổi nghề nghiệp do mất đất sản xuất nhưng thiếu hỗ trợ đào tạo và vốn.
  • Chính sách bồi thường và hỗ trợ từ chính quyền còn nhiều hạn chế, cần được hoàn thiện và thực hiện hiệu quả hơn.

Next steps: Tăng cường đào tạo nghề, phát triển cơ sở hạ tầng xã hội, hỗ trợ vay vốn và nâng cao vốn xã hội cho người dân trong vòng 1-3 năm tới.

Call to action: Các cơ quan quản lý, tổ chức đào tạo và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nhằm nâng cao sinh kế bền vững cho người dân bị ảnh hưởng bởi dự án đường 991B và các dự án phát triển khác.