I. Tổng Quan Về Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Tại Trịnh Tường
Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang là một thách thức toàn cầu, đặc biệt đối với các quốc gia ở Châu Á, trong đó có Việt Nam. Theo Worlbank, Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi BĐKH. Tình hình thiên tai tại Việt Nam ngày càng diễn biến cực đoan, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Do đó, cần có cách thức quản lý rủi ro thiên tai một cách hợp lý. Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng là hoạt động quan trọng. Các nghiên cứu thực tế chỉ ra rằng, quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng là phương pháp tiếp cận hiệu quả để giảm thiểu rủi ro và tăng khả năng ứng phó "tại chỗ". Đây là hình thức đầu tư phi công trình mang lại hiệu quả cao. Do đó, công tác này cần được thực hiện thường xuyên. Bên cạnh đó, quản lý rủi ro thiên tai là một phần không thể tách rời của phát triển bền vững. Nghị định số 66/2021/NĐ-CP quy định về vai trò của Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn (PCTT&TKCN) cấp xã. Đội xung kích phòng chống thiên tai cấp xã đóng vai trò quan trọng, đặc biệt trong thời điểm thiên tai mới xảy ra.
1.1. Tầm Quan Trọng của Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Dựa Vào Cộng Đồng
Quản lý rủi ro thiên tai không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn là sự tham gia chủ động của cộng đồng. Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng là một cách tiếp cận toàn diện, kết hợp kiến thức địa phương và nguồn lực bên ngoài để giảm thiểu tác động của thiên tai. Việc nâng cao nhận thức cho người dân và cán bộ địa phương là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của các biện pháp phòng chống. Đồng thời, điều này thể hiện chủ trương “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, thực hiện phương châm “bốn tại chỗ”, đảm bảo sự tham gia chủ động của người dân vào công tác chuẩn bị phòng ngừa, ứng phó hiệu quả và khắc phục hậu quả thiên tai.
1.2. Vai Trò Của Ban Chỉ Huy PCTT TKCN và Đội Xung Kích tại Trịnh Tường
Ban chỉ huy PCTT&TKCN cấp xã được thành lập theo quyết định của Chủ tịch UBND cấp xã và có trách nhiệm tham mưu giúp UBND cấp xã trong công tác phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn trong phạm vi địa phương. Đội xung kích phòng chống thiên tai cấp xã là lực lượng tại chỗ để thực hiện nhiệm vụ PCTT&TKCN theo kế hoạch và phương án phòng chống thiên tai của xã. Theo tài liệu gốc, đội xung kích đóng vai trò quan trọng, đặc biệt là trong thời điểm thiên tai mới xảy ra. Đây là lực lượng phản ứng nhanh, kịp thời xử lý các tình huống khẩn cấp trước khi có lực lượng bên ngoài tiếp cận. Nâng cao năng lực cho đội ngũ này là vô cùng cần thiết. Thích ứng với BĐKH hiện nay, nhận thức về thiên tai trong bối cảnh BĐKH là nền tảng cơ sở để con người ứng phó.
II. Thực Trạng Nhận Thức Về Rủi Ro Thiên Tai Tại Xã Trịnh Tường
Tình trạng cán bộ làm công tác phòng chống thiên tai tại địa phương, nhất là cấp xã, còn thiếu về số lượng và hạn chế về năng lực, trình độ, kiến thức, kỹ năng phòng ngừa, giảm nhẹ rủi ro thiên tai. Khả năng xây dựng kế hoạch phòng chống thiên tai, phương án ứng phó thiên tai, lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội của cấp xã cũng như triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng, quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng còn nhiều hạn chế. Do đó cần phải đánh giá đúng nhận thức, nhu cầu của cán bộ Ban chỉ huy PCTT&TKCN và Đội xung kích PCTT cấp xã về quản lý rủi ro thiên tai để có kế hoạch cụ thể nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ làm công tác phòng chống thiên tai. Theo nghiên cứu, Xã Trịnh Tường thuộc chương trình 135, bao gồm 1453 hộ gia đình 6799 nhân khẩu với 16 thôn bản. Toàn xã có 7 dân tộc sinh sống. Trong những năm qua, xã Trịnh Tường xuất hiện nhiều loại hình thiên tai. Loại hình lũ quét và trượt lở đất là nguy cơ lớn nhất. Thiên tai đã gây ra thiệt hại về người và tài sản, ảnh hưởng đến đời sống của nhân dân cũng như kết quả xây dựng nông thôn mới của địa phương.
2.1. Các Loại Hình Thiên Tai Thường Xuyên Xảy Ra Tại Trịnh Tường
Xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, là một địa phương thường xuyên phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai khác nhau, bao gồm mưa lớn, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất, rét hại, sương muối và giông lốc. Theo tài liệu, lũ quét và trượt lở đất là những nguy cơ lớn nhất, gây ra những thiệt hại đáng kể về người và tài sản cho cộng đồng dân cư. Việc hiểu rõ về đặc điểm và tần suất của từng loại hình thiên tai là vô cùng quan trọng để xây dựng các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả.
2.2. Thiếu Hụt Năng Lực và Nhận Thức Trong Công Tác PCTT Cấp Xã
Tài liệu chỉ ra rằng, cán bộ làm công tác phòng chống thiên tai tại xã Trịnh Tường còn thiếu về số lượng và hạn chế về năng lực, trình độ, kiến thức và kỹ năng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng xây dựng kế hoạch, phương án ứng phó thiên tai, cũng như việc triển khai các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng. Việc đánh giá đúng thực trạng nhận thức và nhu cầu của cán bộ là cần thiết để có kế hoạch nâng cao năng lực phù hợp.
2.3. Ảnh Hưởng Của Thiên Tai Đến Đời Sống Kinh Tế Xã Hội
Thiên tai không chỉ gây ra những thiệt hại trực tiếp về người và tài sản mà còn ảnh hưởng lớn đến đời sống kinh tế - xã hội của người dân xã Trịnh Tường. Theo tài liệu gốc, các hoạt động sản xuất nông nghiệp bị ảnh hưởng, gây mất mùa, giảm thu nhập. Cơ sở hạ tầng bị phá hủy, gây khó khăn cho việc đi lại và sinh hoạt của người dân. Bên cạnh đó, thiên tai cũng tác động tiêu cực đến sức khỏe và môi trường sống của cộng đồng.
III. Đánh Giá Nhận Thức Về Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai ở Cộng Đồng
Đánh giá nhận thức sẽ phản ánh chính xác kết quả của hoạt động nhận thức như một cơ sở để đối chiếu với mục tiêu đã đề ra, đảm bảo tính khách quan. Mặt khác, đánh giá nhận thức tạo ra động lực để thúc đẩy các mặt tốt của đối tượng được đánh giá, đồng thời hạn chế các mặt tiêu cực, đảm bảo tính phát triển. Để thích ứng với điều kiện khí hậu hiện nay, nhận thức về thiên tai trong bối cảnh BĐKH là nền tảng cơ sở để con người ứng phó. Việc đánh giá nhận thức là một phần quan trọng của quá trình nâng cao nhận thức nhằm tăng cường khả năng thích ứng và giảm nhẹ rủi ro thiên tai, BĐKH.
3.1. Phương Pháp Đánh Giá Nhận Thức Về Rủi Ro Thiên Tai
Đánh giá nhận thức về quản lý rủi ro thiên tai là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau. Các phương pháp có thể bao gồm khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát thực địa và phân tích tài liệu. Khảo sát giúp thu thập thông tin định lượng về nhận thức của một số lượng lớn người. Phỏng vấn sâu giúp hiểu sâu hơn về quan điểm và kinh nghiệm của từng cá nhân. Quan sát thực địa giúp đánh giá tình hình thực tế và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến nhận thức. Phân tích tài liệu giúp thu thập thông tin về các chính sách, quy định và chương trình liên quan đến quản lý rủi ro thiên tai.
3.2. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Nhận Thức Về Rủi Ro Thiên Tai
Nhận thức về rủi ro thiên tai bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm trình độ học vấn, kinh nghiệm cá nhân, văn hóa và thông tin truyền thông. Trình độ học vấn giúp người dân hiểu rõ hơn về các nguyên nhân và hậu quả của thiên tai. Kinh nghiệm cá nhân, đặc biệt là những người đã từng trải qua thiên tai, thường có nhận thức cao hơn về rủi ro thiên tai. Văn hóa và truyền thống có thể ảnh hưởng đến cách người dân nhìn nhận và ứng phó với thiên tai. Thông tin truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi của người dân.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Nhận Thức và Năng Lực PCTT Tại Trịnh Tường
Nhằm nâng cao nhận thức và năng lực phòng chống thiên tai (PCTT) tại xã Trịnh Tường, cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện, tập trung vào các khía cạnh sau: tăng cường giáo dục và truyền thông, nâng cao năng lực cho cán bộ PCTT, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng, và xây dựng hệ thống cảnh báo sớm hiệu quả. Các giải pháp này cần được thực hiện một cách liên tục và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan để đạt được hiệu quả cao nhất.
4.1. Tăng Cường Giáo Dục và Truyền Thông Về Rủi Ro Thiên Tai
Giáo dục và truyền thông đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về rủi ro thiên tai. Cần đa dạng hóa các hình thức truyền thông, sử dụng các kênh thông tin phù hợp với từng đối tượng, như truyền hình, phát thanh, báo chí, mạng xã hội, và các hoạt động cộng đồng. Nội dung truyền thông cần tập trung vào các kiến thức cơ bản về thiên tai, các biện pháp phòng ngừa và ứng phó, và vai trò của mỗi cá nhân trong công tác PCTT.
4.2. Nâng Cao Năng Lực Cho Cán Bộ PCTT Cấp Xã
Cán bộ PCTT cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai các hoạt động PCTT tại địa phương. Do đó, cần nâng cao năng lực cho đội ngũ này thông qua các khóa đào tạo, tập huấn về kiến thức, kỹ năng PCTT, quản lý rủi ro, và ứng phó khẩn cấp. Bên cạnh đó, cần tạo điều kiện cho cán bộ PCTT tham gia các hội thảo, diễn đàn để học hỏi kinh nghiệm từ các địa phương khác.
4.3. Thúc Đẩy Sự Tham Gia Của Cộng Đồng Vào Công Tác PCTT
Cộng đồng là lực lượng quan trọng trong công tác PCTT. Cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động như xây dựng kế hoạch PCTT, giám sát và đánh giá các công trình phòng chống thiên tai, và ứng phó khẩn cấp khi có thiên tai xảy ra. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho cộng đồng tiếp cận thông tin về rủi ro thiên tai và các biện pháp PCTT.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Kết Quả Nghiên Cứu Về Nhận Thức PCTT
Nghiên cứu về nhận thức phòng chống thiên tai (PCTT) mang lại nhiều ứng dụng thực tiễn quan trọng. Kết quả nghiên cứu giúp các nhà hoạch định chính sách và các tổ chức phi chính phủ (NGOs) thiết kế và triển khai các chương trình PCTT hiệu quả hơn, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm của từng cộng đồng. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cung cấp thông tin hữu ích cho việc nâng cao nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi của người dân trong công tác PCTT.
5.1. Đánh Giá Hiệu Quả Các Chương Trình PCTT Hiện Tại
Nghiên cứu về nhận thức PCTT giúp đánh giá hiệu quả của các chương trình PCTT hiện tại. Thông qua việc khảo sát và phỏng vấn người dân, các nhà nghiên cứu có thể xác định được những điểm mạnh và điểm yếu của chương trình, từ đó đưa ra các khuyến nghị cải thiện.
5.2. Thiết Kế Các Chương Trình Truyền Thông Hiệu Quả
Kết quả nghiên cứu về nhận thức PCTT cung cấp thông tin hữu ích cho việc thiết kế các chương trình truyền thông hiệu quả. Các nhà truyền thông có thể sử dụng thông tin này để lựa chọn các kênh truyền thông phù hợp, xây dựng thông điệp hấp dẫn và thuyết phục, và thay đổi hành vi của người dân.
VI. Kết Luận Tương Lai Về Quản Lý Rủi Ro Thiên Tai Dựa Vào Cộng Đồng
Quản lý rủi ro thiên tai (RRTT) dựa vào cộng đồng (DVCĐ) là một phương pháp tiếp cận hiệu quả và bền vững để giảm thiểu tác động của thiên tai. Bằng cách trao quyền cho cộng đồng tham gia vào quá trình phòng ngừa, ứng phó và phục hồi sau thiên tai, chúng ta có thể xây dựng một xã hội an toàn và kiên cường hơn. Trong tương lai, cần tiếp tục đầu tư vào nghiên cứu, giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức cộng đồng và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng vào công tác quản lý RRTT.
6.1. Tổng Kết Các Bài Học Kinh Nghiệm Về Quản Lý RRTT DVCĐ
Quá trình triển khai các hoạt động quản lý RRTT DVCĐ đã mang lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu. Một trong những bài học quan trọng nhất là sự tham gia tích cực của cộng đồng là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công. Bên cạnh đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm chính quyền địa phương, các tổ chức NGOs và cộng đồng.
6.2. Hướng Phát Triển Trong Tương Lai Của Quản Lý RRTT DVCĐ
Trong tương lai, quản lý RRTT DVCĐ cần được phát triển theo hướng toàn diện và bền vững hơn. Cần tích hợp các giải pháp dựa vào tự nhiên và công nghệ tiên tiến vào công tác PCTT. Bên cạnh đó, cần tăng cường hợp tác quốc tế và chia sẻ kinh nghiệm để nâng cao hiệu quả của công tác quản lý RRTT trên toàn cầu.
